خروج نفت و گاز از زیر آوار اتمی

رضا تقی زاده

       حضور نمایندگان کمپانی‌های نفتی "توتال" (فرانسه) و "شل" در جمع هیات تجاری بازدید ‌کننده از تهران نشانهء آماده شدن جامعهء اروپا برای آغاز لغو تدریجی تحریم‌ها در روز پیش ‌بینی‌ شده برای اجرای برجام (17 ماه اکتبر و انقضای مهلت نود روزه آمادگی) است.

       پیش‌بینی می‌شود که لغو تحریم‌های یکجانبهء آمریکا پس از دریافت گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از عملکرد ایران در اجرای تعهدات پذیرفته شده در قرار داد اتمی 14 ماه ژوییه، از انتهای بهار سال آینده مسیحی آغاز گردد.

       به این ترتیب، نفت و گاز ایران فرصت خواهد یافت برای نخستین بار طی 20 سال گذشته آرام آرام از بار آوار برنامهء توسعهء اتمی شانه خالی کرده و در خدمت اقتصاد بحران‌ زده کشور قرار بگیرند.

       در نیمهء جنگ 8 سالهء ایران و عراق، ایران با هدف حفظ توازن قوا در مقابل کشور همسایه، پیگیری برنامهء توسعهء اتمی پر هزینه‌ای را در دستور کار خود قرار داد که بخش‌ های مشکوک به داشتن هدف ‌های نظامی آن بهانهء اعمال تحریم‌ های شکننده علیه ایران شد. 

       با روی کار آمدن دولت راستگرای محمود احمدی‌نژاد در سال 2005 و از سرگیری غنی سازی اورانیوم در نطنز در‌‌ همان سال، خروج شرکت‌های نفتی بزرگ از ایران، که از زمان دولت دوم محمد خاتمی و با خروج ژاپنی‌های از طرح توسعه میدان نفتی آزادگان آغاز شده بود، سرعت بیشتری گرفت.

       از ژانویهء سال 2012 و اعمال تحریم‌های یک جانبه علیه نفت و گاز ایران سوی آمریکا و جامعهء اروپا، نفت و گاز ایران عملاً زیر آوار برنامه‌های توسعهء اتمی قرار گرفت.

       به نظر می‌رسد پیگیری برنامه‌ های اتمی حکومت اسلامی ایران، که در میانهء دههء هشتاد بر اساس یک جمع بندیِ صرفاً نظامی – امنیتی، و بدون بررسی جامع و در نظر گرفتن عوارض اقتصادی و مالی آن صورت گرفت، طی 20 سال در مقاطع مختلف تحت تاثیر عوامل بیرونی و داخلی و اشتباه محاسبه پیرامون هزینه ‌های برنامهء یاد شده دنبال گردید.

       محاسبات ناقص حاکمیت و اولویت دادن به طرح‌های توسعهء اتمی (حتی بعد از پایان گرفتن جنگ) که بخش غیر نظامی آن نمادین و عملاً فاقد ارزش اقتصادی بود، سهم بزرگی از ظرفیت نفت و گاز را که می‌باید با حداکثر قابلیت، موتور اقتصاد ایران را به حرکت در می ‌آورد، از چرخهء تولید و صادرات بازداشت.

روند نزولی تولید و صادرات نفت

       طی پانزده سال گذشته رشد تولید گاز ایران، که بر اساس آمار شرکت نفت بی‌.پی. مقدم بر ذخایر روسیه ـ بزرگ‌ترین ذخیرهء جهان ـ به‌ شمار می‌رود بسیار ناقابل و بخصوص در مقایسه با کشور همسایه، قطر، که در بزرگ‌ترین میدان گازی با ایران شریک است اندک بوده است.

       ظرفیت تولید نفت ایران از سال 2012 تاکنون از نزدیک به 4 میلیون بشکه در روز به 2.8 میلیون بشکه تقلیل یافته و صادرات نفت خام ایران امروز تا 1.4 میلیون بشکه در روز کمتر از زمان آغاز تحریم‌ های یک جانبه است.

       در قبال پیگیری برنامهء اتمی خود، ایران بدون کمترین بهره ‌گیری اقتصادی و یا سیاسی، تنها هزینه کرده است. همزمان، خارج شدن بخش عمده‌ء ظرفیت تولید نفت و گاز، اقتصاد ایران را به فقر و ورطهء رکود تورمی کشیده است.

       در انتهای یک تجربهء تلخ و پر هزینهء بیست ساله، حاکمیت ایران ظاهراً به این نتیجه رسیده است که نفت و گاز، به عنوان دو منبع پر ارزش ثروت و قدرت ملی، نمی‌باید تحت تاثیر اولویت امنیتی – نظامی برنامه ‌های توسعهء اتمی قرار می‌گرفت و تن دادن به توافق اتمی 14 ژوئیه نماد مشخص این تغییر راهبردی در جمع ‌بندی‌های سه سال گذشتهء حکومت اسلامی ایران است.

افق توسعه 

       حکومت اسلامی ایران، به دلیل حضور فعال و مؤثر ایران در بازار‌های جهانی نفت و تکیه بر سهمی قابل در صادرات نفت خام اوپک، که در مقام دوم، بعد از عربستان سعودی قرار داشت، باور نداشت که هدف تحریم‌های جدی قرار بگیرد.

       برای تحمل بدون هزینهء خارج ساختن ایران از بازار جهانی نفت و در مقطعی که از یک سو تقاضای جهانی برای نفت کاهش یافته و از سوی دیگر عراق به جمع صادر کنند گان بزرگ نفت خام پیوسته بود، اعمال تحریم‌ها تدریجاً صادرات نفت ایران را به کمتر از نصف تقلیل داد.

       برای تجدید ظرفیت تولید نفت خام به حجم زمان پیش از اعمال تحریم‌ها، ایران نیازمند دست کم یک سال وقت و یک صد میلیارد دلار هزینه است.

       مشارکت و همکاری ایران با شرکت‌های نفتی بزرگ می‌تواند به تأمین بخشی از هزینه ‌ها و سرعت بازیافت بازار‌های از دست رفتهء نفت ایران یاری دهد.

       واقعیت این است که چاه‌های نفت ایران تا میزان هفتاد درصد از حداکثر فشار تولید خود گذشته و تولید آنها رو به کاهش گذاشته است. ضریب بازیافت نفت از چاه‌ها به دلیل سرمایه ‌گذاری اندک، پرهیز از تحمل هزینه و استفاده از فنآوری ساده، پایین‌ترین در ردیف کشورهای تولیدکننده نفت خلیج فارس قرار دارد.

       با  وجود این افق تولید و توسعهء منابع نفت و گاز ایران، به دلیل وسعت بی‌نظیر منابع (چهارمین ذخیرهء بزرگ دنیا بعد از ونزوئلا، کانادا و عربستان)، و همچنین هزینهء بسیار اندک تولید بسیار روشن است. 

       حضور دوبارهء شرکت ‌های بزرگ نفت و گاز در تهران برای ارزیابی ارزش واقعی فرصت‌هایی است که سرمایه‌ گذاران خارجی در ایران جستجو می‌کنند، و حکومت اسلامی ایران امیدوار است که طی کنفرانس نفتی‌ای که قرار است در لندن برگزار شود جاذبه‌های مشارکت خارجی در توسعه منابع نفت و گاز ایران را به نمایشی بزرگ بگذارد.

6 مهر 1394

بازگشت به خانه