حقوق بشر، کابوس حاکمان در ایران

مهرانگیز کار

برجام و تایید آن در شورای عالی امنیت ملی و تصویب نمایشی آن در مجلس شورای اسلامی، حاکمان ایرانی را در کابوس اين ترس فرو برده که مبادا پس از برجام باری دیگر زیر فشار غرب ناگزیر از بهبود وضعیت حقوق بشر شوند. این دغدغهء خاطر جدی است. رهبر ایران در روزهای اخیر، به هر بهانه، از کابوس خود پرده بر گرفته است. دیگرمقامات، کابوس را هر یک به زبانی بیان می کنند. وضع چنان شده که به نظر می رسد، پاشنهء آشیل نظام سیاسی، ورود جدی قدرت های جهان به موضوع نقض گسترده حقوق بشر در ایران است.

این کابوس در مردم ایران و قربانیان نقض حقوق بشر، صورت دیگری دارد. آنها می ترسند که برجام تبدیل به مراسم ختم "حقوق بشر" در ایران شده و به احتمال در توافق های زیرمیزی، قول و قرارهائی از غرب گرفته اند تا از ورود جدی به پرونده حقوق بشر ایران، خودداری کند. به عبارت دیگر حتا ایرانیانی که برجام را مثبت ارزیابی کرده و آن را ورود مجدد ایران به اقتصاد جهانی تعریف می کنند، نگرانی شان نسبت به آینده حقوق بشر پس از برجام جدی است.

تا جائی که می شود گفت، پس از برجام، مردم و حکومت، هر یک از کابوسی رنج می برند که در نقطهء مقابل کابوس آن دیگری است.  در 21  اکتبر، رهبر با وجود انواع اما و اگرهائی که به فرجام وارد کرد، مهر تایید بر آن زد. اما در یک فراز از نامه ای که خطاب به رئیس جمهور نوشت ، تاکید داشت بر این که در طول دورهء هشت ساله اجرای برجام ، "وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه ای، از جمله بهانه های تکراری و خودساختهء تروریسم و حقوق بشر، توسط هریک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد". وی بر این پایه دولت را موظف کرد که در صورت وضع تحریم های جدید، اجرای برجام را متوقف کند.

قرار گرفتن "تروریسم" و "حقوق بشر" در کنار یکدیگر، به شدت از وزن سیاسی نامه و نویسنده آن می کاهد. این گونه پیش داوری نسبت به دو موضوع، که یکی نقیض دیگری است، به خوبی نشان می دهد که، برخلاف ادعای پیروان قدیم و جدید رهبر، هشیاری لازم در برخورد با مسائل مملکتی مفقود است. به علاوه، از آغاز مذاکرات، در تمام مصاحبه ها و تفاسیر نوشته شده بر آن، تاکید جان کری وزیر امور خارجه امریکا و دیگر مقامات حتی شخص پرزیدنت اوباما، بر این بوده که در مذاکرات سوای مسائل مرتبط با برنامه هسته ای ایران، دیگر مسائل قابل طرح نیست. این نکته را مقامات بلند پایه سیاسی ایران هم بارها تکرار کرده اند.

در شرایطی که بر پایهء تاکیدها، بحث حقوق بشر در مذاکرات بکلی مسدود بوده، چرا رهبر حکومت اسلامی، در نامهء تایید توافق سیاسی، در نقطه ای از پایان ماجرا، ناگهان وارد آغازی شده که در تمام طول مذاکرات، طرف امریکائی رغبتی به آن نداشته است. آیا جای طرح موضوعی با این اهمیت که رهبر را گرفتار کابوس کرده، اکنون است که توافق با همان الفاظ خاص مندرج در سند در شورای امنیت سازمان ملل متحد تایید و ثبت شده و در امریکا پذیرفته شده و در اروپا اجرائی شده است؟

رهبر در نامهء 21 اکتبر فرمان داده هرگاه به دلایل دیگری مثل تروریسم و حقوق بشر، تحریم هائی بر ضد ایران پذیرفته بشود، دولت اجرای برجام را متوقف کند. این دلهره از کجا می آید؟ 

سند مورد بحث با حقوق بشر خط و ربطی ندارد و بسیاری از فعالان حقوق بشر که اصل توافق را مفید می دانند، نگرانی خود را از احتمال وجه المصالحه شدن حقوق بشر در این مذاکرات، پنهان نمی کنند. پس نگرانی های رهبر از چیست؟ دو دوست زورمند که یکی روسیه و دیگری چین است، مثل سد در برابر مصوبه ای از این نوع در شورای امنیت سازمان ملل می ایستند و هر نوع تحریم حقوق بشری بر ضد ایران را وتو می کنند. چرا رهبر به اندازه ای نگران است که ترس خود را به هر بهانه بر زبان جاری می سازد؟

آیا برنامه های تازه ای برای بگیر و ببندها به بهانه خنثی سازی نفوذ مطبوعاتی، هنری و فرهنگی امریکا در دستور کار دستگاه های امنیتی است که به نقض وسیع تر حقوق بشر می انجامد و رهبر از باب پیشگیری از واکنش ها در موقعیتی غیر مرتبط، به آن ورود کرده است؟ آیا پروژه ای را که روزنامهء کیهان کلید زده یا مأمور زمینه سازی افکار عمومی برای آن است، دوران پر حادثه دیگری را بر اوراق خونین تاریخ 37 ساله نقض حقوق بشر در ایران، می افزاید؟ اگر چنین نیست، نگرانی رهبر از چیست؟ در شرایط کنونی می دانیم این نگرانی بی وجه است. دولت های درگیر با برجام و اجرائی شدن آن، هر یک به گونه ای غرق رویاهای اقتصادی خود هستند تا در بازار بزرگ ایران سهمی در خور پیدا کنند. دولت امریکا بر اجرائی شدن برجام همان گونه که هست، نه با برخی اضافات رهبر، تمرکز دارد و به "توقف تحریم ها" دستور داده شده، نه آن گونه که از نامهء رهبر مستفاد می شود، به "لغو تحریم ها". تفاوت توقف با لغو تفاوتی بنیادی است. در همه حال جائی برای بازگشودن پروندهء حقوق بشری حکومت اسلامی ایران در دولت های درگیر با برجام در حال حاضر متصور نیست. اما روند رو به رشدی در حوزهء فعالیت های حقوق بشری و افشاگری های حقوق بشری توسط ایرانیان در جریان است که شاید رهبر از آن با خبر شده و آدرس عوضی می دهد تا دستگاه های امنیتی، واکنش های انسانی در برابر ظلم و بیداد را از باب همسوئی با امریکا، سرکوب کنند.

انرژی ایرانیان خارج از کشور و درون کشور که هر یک به سبک و شیوه خود، به فعالیت های حقوق بشری و تقویت کیفی آن سرعت بخشیده اند، از برجام ببعد به صورت محسوسی به یکدیگر نزدیک می شود. این امیدواری که برای درمان یاس حاصل از بی اعتنائی غرب نسبت به وضعیت نابسامان حقوق بشری در ایران، باید ایرانیان فعالیت های حقوق بشری خود را سرعت داده و قائم به ذات بشوند، فراگیر شده است.  سرگشتگی فعالان حقوق بشر از نتایج ضد حقوق بشری برجام که نقض بیشتر حقوق بشر را به دنبال خواهد داشت، هسته های حقوق بشری را به هم نزدیک می کند. رادیو- تلویزیون های فارسی زبان خارج از کشور که حقوق بشر را زیر سلطه برجام به حاشیه رانده اند، وارد عرصه تازه ای از خبر رسانی و افشاگری های حقوق بشری شده اند که چنانچه تداوم داشته باشد خوش فرجام است.

به سخن دیگر، یک جبهه حقوق بشری در حال شکلگیری است. راهی است که به جبران بی اعتنائی جهانی نسبت به وخامت حقوق بشر در ایران، لزوما و به هر قیمتی باید گام در آن راه نهاد.

پنجشنبه 22 اکتبر 2015

بازگشت به خانه