رضا حقیقت نژاد: پیدا و پنهان کاندیداتوری حسن خمینی

تأسيس: 14 مرداد 1392 | در نخستين کنگرهء سکولار های ايران | همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

25 آذر ماه 1394 ـ 16 ماه دسامبر 2015

نزدیکان «حسن خمینی»، نوهء روح الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، اعلام کرده اند او در انتخابات مجلس خبرگان رهبری که هفتم اسفندماه امسال برگزار می شود، شرکت می کند.

این نخستین فعالیت سیاسی حسن خمینی در عرصهء سیاست داخلی ایران است. او در طول 10 سال گذشته حضور محسوسی در پشت پرده سیاست ایران داشته است. حسن خمینی جزو یک حلقه بالادستی سیاسی به شمار می رود که محمد خاتمی و اکبر هاشمی رفسنجانی را هم شامل می شود. در سال های اخیر، حسن روحانی نیز در این حلقه قرار گرفته و «علی اکبر ناطق نوری» هم طرف مشورت شان بوده است. بدین اعتبار، حلقه آن ها را می توان قوی ترین حلقه میانه روهای ایران دانست که شامل چهره های اصلاح طلب و اصول گرا می شود.

نزدیک ترین نهاد سیاسی به حسن روحانی، «مجمع روحانیون مبارز» است که در راس آن محمد خاتمی، رییس جمهور دولت اصلاحات نشسته است. در روزگاری که انتشار اخبار و تصاویر مربوط به وی ممنوع است، حضور انتخاباتی حسن خمینی می تواند نجات دهنده فعالان اصلاح طلب باشد. آن ها در صورت عدم حضور حسن خمینی و محدودیت های قانونی حسن روحانی، ناچار بودند در تبلیغات انتخاباتی بیش از همه روی اکبر هاشمی رفسنجانی سرمایه گذاری کنند. اما اکنون می توانند با خیال راحت روی حسن خمینی سرمایه گذاری کنند.

از این زوایه، اعلام کاندیداتوری او در انتخابات مجلس خبرگان، تاثیر مثبت قابل توجهی روی موقعیت اصلاح طلبان در انتخابات مجلس شورای اسلامی خواهد گذاشت و می تواند حساسیت رقابت های انتخاباتی را به نحو مطلوبی افزایش دهد.

ورود علنی حسن خمینی به صحنهء سیاسی، بازگشت خانوادهء خمینی به سیاست هم محسوب می شود. پس از مرگ «احمد خمینی» پدرش در سال 73، خانواده بنیان‌گذار جمهوری اسلامی به تدریج از صحنه سیاسی حذف شدند. حسن خمینی در 10 سال گذشته موفق شد این روند را متوقف کند و اکنون آن را به نقطهء بالاتری ارتقا داده است. بازگشت خانوادهء خمینی از این نظر اهمیت دارد که در معادلات مربوط به آیندهء رهبری در ایران، دو خانواده مهم می توانند نقش داشته باشند؛ خانواده خامنه ای و خانواده خمینی.

عبای رهبری از خانوادهء خمینی به خانواده خامنه ای رفته و اکنون خیلی ها خوشحال می شوند عبا به خانواده قبلی باز گردد. برخی مخالفت های اصلاح طلبانه با کاندیداتوری حسن خمینی و حضور او در انتخابات را می توان ناشی از همین دغدغه ها دانست. برخی اصلاح طلبان ترجیح می دهند او هم چنان موقعیت مذهبی خویش را حفظ کند و سطوح عالی تدریس و تحصیل در حوزه علمیه را ادامه دهد تا در آینده نه چندان دور، از قامت یک مرجع تقلید وارد بازی های سیاسی مربوط به انتخاب رهبر آینده شود، نه فقط یک عضو مجلس خبرگان رهبری یا بازیگر سیاسی.

با این حال، ورود او به انتخابات چنین معادله ای را چندان تحت تاثیر قرار نمی دهد. آیندهء سیاسی حسن خمینی وابسته به نحوهء بازیگری وی در میدان سیاست است. تجربه اندوزی او در میدان سیاست اگر با موفقیت همراه باشد، می تواند شانس او را برای آزمون های مهم افزایش دهد؛ به عنوان نمونه، «عبدالله جوادی آملی»، فقیه میانه روی مشهور که رابطه خوبی با حسن خمینی هم دارد، می تواند یک کاندیدای مناسب رهبری آینده برای طیف های میانه رو ایران، از جمله اصلاح طلبان باشد. او مرتب هم دربارهء مسایل سیاسی، اقتصادی و سیاست خارجی اظهارنظر می کند ولی هیچ گونه تجربهء سیاست ورزی یا مدیریتی ندارد و این یک نقطهء ضعف مهم محسوب می شود.

حسن خمینی جوان است، خوش تیپ و محبوب. دانش سیاسی و فقهی بالا و به روزی دارد، با افکار عمومی و رسانه ها آشنا است و در جلب توجه آن ها هم مهارت دارد. خانوادهء خمینی نیز حمایت قوی و منسجمی از او داشته اند. نهادهای زیر دست اش در قم و تهران را در سال های اخیر گسترش داده، شبکهء علمی ایجاد کرده، اصلاح طلبان درباره اش اجماع دارند، علاوه بر رسانهء شخصی اش (سایت «جماران»)، چند روزنامهء اصلاح طلب به صورت فعال در خدمت او هستند و اصول گرایان هم در مواجهه با او به شدت محتاط عمی می کنند.

حسن خمینی در سال های اخیر به شدت روی وجوه اخلاقی سیاست ورزی تاکید و سعی کرده شخصیت و سیاست ورزی پدر بزرگش را از این زاویه به جامعهء ایران معرفی کند. سبک انتخابی و توصیه های اخلاقی او نوعی رفتار و شخصیت پدرانه را به خودش بخشیده است. این یک نقش تحمیلی نیست، او متمایل به ایفای چنین نقشی است. شاید با توجه به پتانسیل خانوادگی و اعتبار اجتماعی، چنین نقشی را حق خود می داند.

چنین گرایشی می تواند برای تندروها در ایران به شدت نگران کننده باشد. با وجود ابراز علاقه مکرر برخی میانه روها به حسن خمینی و تاکیدشان بر این که او یک «سرمایه ملی» است، این واقعیت کاملا محسوس است که در میان اصول گرایان کسی چشم دیدن موفقیت حسن خمینی را ندارد. لقب هایی چون «سید حسن لٌپ گلی» یا شعار «نوادهء روح الله، سید حسن نصرالله» بازتاب دقیق واقعیتی است که در میان اکثریت اصول گرایان دربارهء حسن خمینی وجود دارد.

آن ها خیلی خوب می دانند موفقیت حسن خمینی به معنای موفقیت اصلاح طلبان است؛ اصلاح طلبانی که از نظر اصول گرایان، «فتنه گر» هستند.

این نکته روشن می تواند نگرانی ها را به اندازه ای دامن زند که برخی به فکر رد صلاحیت حسن خمینی در انتخابات مجلس خبرگان رهبری باشند. در دو ماه گذشته، برخی از اصلاح طلبان اعلام کرده اند با توجه به این که حسن خمینی در حال تدریس درس خارج فقه است، نباید امتحان کتبی بدهد. ولی در مقابل، اصول گرایان تاکید داشته اند این دلیل نمی شود و کسانی که شورای نگهبان لازم می داند، باید امتحان کتبی بدهند. همین چالش های اولیه نشان می دهد پتانسیل بحث درباره ردصلاحیت او وجود دارد.

ردصلاحیت حسن خمینی به خاطر سوابق اصلاح طلبانه و یا سن کم وی برای انتخابات مجلس خبرگان رهبری و هم چنین نگرانی های معطوف به آینده دور از ذهن نیست ولی یک حادثه عجیب و سهمگین سیاسی خواهد بود.

پیش از این برخی نوه های آیت الله خمینی که قصد ورود به مجلس را داشته اند، رد صلاحیت شده اند ولی حسن خمینی یک چهرهء متفاوت است؛ او نماد خانوادهء خمینی محسوب می شود و ردصلاحیت او یک جنگ علنی تمام عیار را دامن خواهد زد. این جنگ علنی به معنای جنگ خیابانی نیست ولی تاثیرگذاری آن در رقم زدن معادلات سیاسی آینده و افزایش شکاف های درون نظام بسیار قوی است.

پیروزی نوهء خمینی در انتخابات در حوزهء تهران هم یک رخداد مهم است. در لیست انتخابات مجلس خبرگان تهران، چهره هایی چون اکبر هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی نیز حضور دارند. قرار گرفتن حسن خمینی در سطوح بالایی این لیست و احتمال رأی بالای او، پیام های سیاسی بسیار مهمی دارد و یک جناح سیاسی قدرتمند را به رخ می کشد. این جناح سیاسی در صورت پیروزی حسن خمینی در مجلس خبرگان رهبری هم موقعیت بهتری کسب خواهد کرد.

ممکن است برخی لایه های اصول گرایان برای بر هم زدن چنین آرایشی، از حضور حسن خمینی در لیست انتخاباتی خود استقبال کنند. چنین انتخابی هم می تواند به افزایش درگیری های داخلی بین اصول گرایان منجر شود و هم این که در مجموع، در خدمت سبد رأی حسن خمینی خواهد بود.

این شواهد به خوبی نشان می دهند حضور حسن خمینی در انتخابات مجلس خبرگان رهبری، یک گره سیاسی دیگر به گره های موجود خواهد افزود. نوهء آیت الله خمینی هم بخشی از یک کلاف سر در گم، پیچیده و بزرگ است؛ یک کلاف رهاشده که همه گربه ها می خواهند با آن بازی کنند.