آیا 2016 آخرین سال اجرای «برجام» خواهد بود؟

رضا تقی زاده

توافق چهاردهم ماه ژوئیه وین بر سر عقب راندن بخش‌های اصلی فعالیت‌های اتمی ایران در قبال رفع تحریم‌ها، که از آن با نام برنامه جامع اقدام مشترک یا «برجام» یاد می‌شود، در سال جديذ مسیحی مسیر دشواری برای ادامه حیات در پیش خواهد داشت.

با وجود علاقهء بسیار نزد دو سوی اصلی توافق (آمریکا و جمهوری اسلامی) برای ادامهء پایبندی بر تعهدات مندرج در «برجام»، و همچنین همکاری جامع جهانی برای فراهم آوردن تسهیلات لازم و کافی به منظور هموار ساختن مسیر اجرای آن بعد از پذیرفتن و اعلام روز آغاز کار، که به نظر می‌رسد در سه ماه آینده صورت گیرد، تحولات سیاست داخلی در ایران و آمریکا بیش از هر عامل دیگری می‌توانند این توافق را در خطر توقف قرار دهد.

نامهء روز 20 دسامبر جان کری وزیر خارجه آمریکا، خطاب به محمدجواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی، که طی آن ضمن اشاره به مصوبهء تازهء کنگرهء آمریکا پیرامون تغییر شرایط ورود اتباع ایرانی دو ملیتی و بازدید کنندگان پنج سال اخیر از ایران، دولت آمریکا را متعهد به محترم شمردن و ملتزم به اجرای توافق اتمی وین خواند، از یک سو، و از سوی دیگر خارج ساختن سریع حدود 11 هزار تن اورانیوم غنی‌شده با غلظت‌های 3.5 درصد و 20 درصد به شکل گاز و یا اکسید اورانیوم از ایران و ارسال آنها به روسیه از مسیر جمهوری آذربایجان پیش از اتمام سال جاری مسیحی، نشان داد که تهران و واشنگتن همچنان بر عبور از موانع «برجام» مصمم و پایبندند.

بیانیه رسمی و با اهمیت روز 28 دسامبر وزیر خارجه آمریکا حاکی از تأیید خروج اورانیوم‌های غنی‌شده از ایران و همکاری تنگاتنگ قزاقستان که مسئولیت مبادله اورانیوم ایران با کیک زرد را عهده‌دار شده، و آذربایجان که تسهیلات انتقال مواد پرتوزا از ایران به روسیه را فراهم آورده و روسیه که مسئولیت دریافت آنها از سوی ایران را پذیرفته است، نشان داد که اجرای «برجام» از حمایت کافی جامعه جهانی، همکاری کشورهای همسایه شمالی ایران، و به خصوص اشتیاق کامل دولت‌های جمهوری اسلامی و آمریکا برخوردار است.

ایران متعهد است که در هر شرایط، میزان اورانیوم غنی‌شده در اختیار خود را طی ۱۰ سال آینده به بیش از 300 کیلوگرم افزایش ندهد و اجرای این بند از توافق اتمی وین شاید با اهمیت‌ترین گامی است که به منظور کاهش خطر تبدیل شدن ایران به یک نیروی نظامی اتمی برداشته شده است.

بیانیه اخیر وزیر خارجه آمریکا مدعی است که با خروج ۲۵ هزار پوند مواد غنی‌شده اتمی از ایران، زمان فرار جمهوری اسلامی به سوی بمب اتمی به سه برابر گذشته افزایش یافته است.

این زمان تا پیش از اجرای توافق وین کمتر از شش ماه برآورد می‌شد.

موانع داخلی در ایران

نظامیان و اصولگرایان حاکمیت جمهوری اسلامی «برجام» را در خط مصالح خود نمی‌بینند و هر فرصت ممکن را برای انتقاد غیرمستقیم از آن به خدمت می‌گیرند.

ترکیب مجلس اسلامی و مجلس خبرگان آینده و تقویت و یا تضعیف مواضع حامیان دولت بعد از انتخابات ماه اسفند در هریک از دو مجلس، رویدادی است که میتواند فرجام «برجام» را تا حدودی تحت تأثیر قرار دهد.

در صورت اکثریت یافتن مخالفان دولت روحانی در مجلس بعدی، و تضعیف حامیان دولت در مجلس خبرگان، تکلیف انتخاب مجدد روحانی و جانشین احتمالی علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در ابهام قرار خواهد گرفت.

فاش‌سازی احتمالاً هماهنگ‌شده ابعاد تازه‌ای از مذاکرات سیاسی پنهان ایران و آمریکا طی چهار سال گذشته از سوی علی‌اکبر صالحی وزیر خارجه وقت و رئیس کنونی سازمان انرژی اتمی ایران، نشان داد که توافق اتمی با چراغ سبز و حمایت کامل رهبر جمهوری اسلامی صورت گرفته و تا زمان تداوم حضور او در قدرت، علی‌رغم مخالف‌خوانی‌های رسانه‌ای وی، همچنان ادامه خواهد یافت.

با این وجود ادامه کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی، بازماندن دولت روحانی از ورود مؤثر در بازارهای از دست رفته نفتی ایران، و ادامه رکود اقتصادی کنونی می‌تواند صحنه سیاست داخلی ایران را تغییر داده و با این تغییرات، پایبندی تهران به اجرای «برجام» از سوی جانشین احتمالی روحانی مورد تجدید نظر قرار گیرد.

تحولات ژئوپولیتیکی در منطقه، تغییرات سیاسی در سوریه، و قطع مسیر ارتباط ایران با شیعیان جنوب لبنان نیز از جمله عواملی است که می‌تواند رفتارهای منطقه‌ای ایران را خشن‌تر ساخته و در صورت شکل گرفتن اقدامات تلافی‌جویانه، به قطع همکاری تهران در اجرای «برجام» منجر شود.

تحریکات نظامی سپاه از جمله آزمایش موشک عماد، با وجود تقابل قابل بحث آن با تحریم‌های شورای امنیت، و همچنین موشک‌پرانی اخیر در آب‌های خلیج فارس و نزدیکی ناو آمریکایی ترومن می‌تواند اقدامات تلافی‌جویانه و متقابل را به دنبال داشته و وضعیت حساس در مناطق جنوبی ایران را صحنه برخوردهای نظامی ساخته و به سهم خود اجرای «برجام» را متوقف سازد.

تغییرات سیاسی در آمریکا

کنگره کنونی آمریکا مترصد است که از هر فرصت برای اعمال فشار بیشتر علیه دولت اوباما، به خصوص سیاست خارجی تعاملی و انفعالی وی بهره بگیرد.

اقدام اخیر کنگره در تصویب قانون ضرورت صدور ویزا برای بازدیدکنندگان از ایران که مورد انتقاد تند مسئولان جمهوری اسلامی قرار گرفت و وزیر خارجه آمریکا را به نامه‌نگاری رسمی با همتای ایرانی او وا داشت، طی سال آینده مسیحی می‌تواند به اشکال مختلف، منجمله تلاش برای تصویب تحریم‌های تازه علیه ایران، تکرار و دولت اوباما را در مقابل تهران در وضعیت دشواری قرار دهد.

تعامل اتمی واشنگتن با جمهوری اسلامی و توافق با دولتی که نزد بخش بزرگی از افکار عمومی آمریکا متهم به دشمنی با ایالات متحده، حمایت از تروریسم بین‌الملل و خصومت با متحدان راهبردی آن کشور (عربستان و اسرائیل) است، طی یک سال گذشته موضوع بحث و جدل‌ها در کنگره و همچنین مناظره‌های نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری بوده است.

این مباحث انتقادی در سال پایانی انتخابات کنگره و ریاست جمهوری آمریکا داغ‌تر خواهد شد.

نامزدهای مطرح ریاست جمهوری از حزب دموکرات، با وجود اعلام حمایت کلی از توافق اتمی با ایران، تاکنون از داخل شدن در جزئیات توافق خودداری کرده‌اند.

نامزدهای حزب جمهوری‌خواه، بدون استثنا، حتی با وجود اعلام محترم شمردن آن از سوی دو نامزد مطرح، مفاد توافق را مورد انتقاد شدید قرار داده‌اند.

برخلاف دولت اوباما، دولت بعدی آمریکا که طی 13 ماه آینده قدرت را در واشنگتن به دست خواهد گرفت، در مقابل فشارهای کنگره برای اعمال محدودیت‌های تازه علیه ایران ایستادگی نخواهد کرد.

راه یافتن احتمالی یک نامزد مخالف توافق اتمی از حزب جمهوری‌خواه به کاخ سفید، مانند سناتور تد کروز، را می‌توان نقطه آغازی بر پایان ماه عسل سرد توافق اتمی آمریکا با جمهوری اسلامی تلقی کرد؛ تحولی که در تل‌آویو و ریاض از حمایت فراوان برخوردار خواهد شد.

سال 2016 میلادی را در صورت عدم بروز حادثه‌های پیش‌بینی نشده سیاسی در ایران، و یا شکل گرفتن تحولات تأثیرگذار نظامی و امنیتی در منطقه، پرهیز از برخوردهای نظامی پیش طراحی شده و یا تصادفی مابین ایران و آمریکا (مشابه ساقط شدن یک جت روسی از سوی هواپیمای نظامی ترک در مرزهای مشترک سوریه و ترکیه)، و پیشی نگرفتن نامزد مخالف با توافق اتمی در رقابت‌های ریاست جمهوری آمریکا، می‌توان آخرین سال اجرای «برجام» در شکل کنونی آن دید.

 11  دی  1394

بازگشت به خانه