سوریه؛ خط فاصله در مناسبات ایران و ترکیه

رضا تقی‌زاده

نماد تقابل سیاست‌های تهران و آنکارا پیرامون سوریه حفظ و یا گذر از بشار اسد به عنوان رییس دولت در دمشق است.

نگاه ترکیه به سوریه علاوه بر اسد و دولت جانشین او در دمشق، متاثر از قدرت گرفتن کُردها در شمال آن کشور است.

در صورت اجرای طرح تقسیم سوریه بر اساس خطوط جدایی قومی و مذهبی و تکرار الگوی تقسیم سیاسی عراق بعد از سقوط رژیم صدام در بغداد در سال 2003، ترکیه علاوه بر دولت خودگردان کردستان عراق، در مرزهای جنوبی خود با یک دولت خودگردان تازه‌ی کُرد روبرو می‌شود که از دسترسی به آب‌های آزاد نیز برخوردار است.

چنین تحولی بدون تردید تقویت موقعیت حزب چپ‌گرا و مسلح کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) را به دنبال خواهد داشت. حزب یاد شده که در دههء هفتاد میلادی به عنوان یک سازمان سیاسی کُرد شکل گرفت از سال ۱۹۸۴ تا کنون تأمین حقوق سیاسی- فرهنگی کردها را در جنوب و جنوب شرقی ترکیه در دستور کار خود قرار داده و خواستار ایجاد دولت مستقل کرد در مناطق یاد شده است.

تشکیل یک دولت خودمختار کرد در سوریه، تنش‌های یک سال اخیر بین دولت مرکزی ترکیه و کردهای آن کشور را به سرعت افزایش خواهد داد.

کُردها و ایران   

برخلاف ترکیه که همچنان با نا آرامی و درگیری‌ها نظامی  در مناطق کُرد نشین روبرو است، حکومت اسلامی، از راه نفوذ در رهبری سازمان‌های کرد و همچنین اعمال خشونت سازمان‌یافته، مناطق کُرد نشین ایران را از وضعیت امنیتی- نظامی خارج و تا حدود زیادی مهار ساخته است.

در رابطه با دولت خودگردان کردستان عراق، هر دو کشور ایران و ترکیه سیاست توسعه‌ء محتاطانهء مبادلات و مناسبات تجاری را در پیش گرفته‌اند و، در صورت ادامه وضع موجود و خودداری اربیل از اعلام استقلال و جدایی از بغداد، به این سیاست ادامه خواهند داد.

در صوت اعلام موجودیت دولت خودگردان کردها در سوریه، و یا اعلام استقلال کردستان عراق، که هدف اعلام شده مسعود بارزانی است، معادلات قدرت در مثلث مناسبات ایران ترکیه و کردها تغییر یافته و به همان نسبت سیاست تهران و آنکارا در قبال مسئله کردستان را دگرگون خواهد کرد.

از این جهت، اشتراک نظر و همکاری‌های امنیتی و اطلاعاتی و نظامی نزدیک‌تر ترکیه و ایران می‌تواند هزینه‌های کنترل بحران را کاهش دهد.

هم‌پیمان ساختگی 

حفظ اسد در دمشق در محاسبات امنیتی حکومت اسلامی طی چهار سال گذشته اولویت بیشتری از حفظ مناسبات دوستانهء تهران با آنکارا یافته است و در حالی که ایران و ترکیه دو کشور غیر عرب همسایه، و دو قدرت منطقه‌ای به حساب می‌آیند، سوریه کشوری عربی است با تعهدات خاص مشترک اعراب که با ایران دارای مرز مشترک نیست.

در حالی که، علاوه بر داشتن مرزهای مشترک، و طبیعت همکاری‌های راهبردی (سیاسی- امنیتی– نظامی) و اشتراک نمادها و ریشه‌های فرهنگی و تاریخی، که تاکیدی است بر اهمیت حفظ مناسبات دوستانه ایران و ترکیه، اقتصاد دو کشور نیز مکمل یکدیگراند چنان که ترکیه صادر کنندهء تولیدات مصرفی و مواد غذایی به ایران، و ایران صادر کنندهء نفت و گاز به ترکیه است.

بعلاوه، مسیر مستقیم دستیابی ایران به قارهء اروپا و تحقق هدف تاریخی تبدیل شدن کشور به شریک انرژی اروپا که بازار طبیعی و با ثبات نفت و گاز ایران است، از ترکیه عبور می‌کند.

اولویت دادن دولت کنونی تهران به رژیم اسد در دمشق، اشتباهی بزرگ با ابعاد تاریخی است.

رژیم‌های سیاسی جزو شاخص‌های «متغییر»، و مرزها، ترکیب جمعیت، جغرافیا و ریشه‌های فرهنگی و تاریخی جزو مؤلفه‌های «ثابت» در تدوین سیاست خارجی یک کشور به شمار می‌روند.

اولویت دادن دولت کنونی تهران به یک متغیر (رژیم اسد در دمشق) که محکوم به تغییر در آینده‌ای قابل پیش‌بینی است، در مقایسه با اهمیت بدون تغییر حفظ و توسعه مناسبات راهبردی با همسایه‌ای نظیر ترکیه، اشتباهی بزرگ با ابعاد تاریخی است که مانند جنگ با عراق، هزینه‌های ارتکاب آن را چند نسل بعد محکوم به پرداخت‌اش می‌شوند.

فرصت دیدار دو روزهء نخست وزیر ترکیه از تهران مجالی است برای اصلاح خط مشی انتقادپذیر چهار سال اخیر حکومت اسلامی در رابطه با ترکیه و ترجیح مصالح ملی ایران بر آرایش‌های عقیده‌گرا در ترکیب سیاست خارجی تهران که به نظر می‌رسد بر خلاف تمایل دولت روحانی، نظامی‌ها و اصولگرایان همچنان بر حفظ و ادامه آن اصرار می‌ورزند.

برگرفته از سايت کيهان لندن

بازگشت به خانه