رضا تقی زاده: گشایش «پسمان‌گور»ا

تأسيس: 14 مرداد 1392 | در نخستين کنگرهء سکولار های ايران | همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

3 ارديبهشت ماه 1395 ـ 22 ماه آوريل 201 6

گشایش «پسمان‌گور»؛ افزودن بر شمار تاسیسات اتمی بی‌کار

رونمایی از «12 دستاورد اتمی تازه» و سه کتاب، بهانهء حضور حسن روحانی در مراسمی بود که طی آن آغاز به کار «مرحله اول از فاز یک» تاسیسات مربوط به مدیریت زباله‌های اتمی ایران اعلام شد؛ مرکزی که بر اساس طرح‌های توسعهء اتمی ایران پیش از «برجام» طراحی، و بعد از آن نیز ظاهراً بر‌‌ همان پایه پیگیری شده است.

عنوان یکی از سه کتاب رونمایی شده از سوی حسن روحانی: «صنعت هسته‌‌ای؛ شاهکار ایرانی» و یکی از 12 دستاورد اتمی، مرکز «تست سوخت راکتور مدرن شده اراک» معرفی شده است.

این در حالی است که در اجرای تعهدات «برجام»، جمهوری اسلامی مکلف به تعطیل راکتور اتمی چهل مگاواتی آب سنگین در دست تکمیل اراک شده بود (یکی از دو وسیلهء بالقوهء رسیدن به ظرفیت ساخت بمب اتمی) و با خارج نمودن کوره راکتور، پیاده ساختن اجزاء آن و انباشتن حفره محل نصب کوره با بتن، پیش از اعلام روز اجرایی شدن برجام، ایران به این تکلیف گردن نهاد.

در حال حاضر طراحی راکتور دیگری در اراک- با ظرفیت 15 مگاوات، با سوخت فاقد قابلیت تولید پلوتونیوم به نسبت راکتور‌های متعارفی آب سنگین، موضوع گفتگوهای ایران با چند کشور، منجمله چین و آمریکا است، و در حالی که تکلیف شرایط فنی راکتور و آغاز ساخت آن تا چند سال آینده روشن نیست، تست سوخت اتمی برای چنین راکتور فرضی و ساخته نشده ای، از جمله «عجایب فنی و خارق العاده» خواهد بود!

مطابق توافق اتمی لوزان، ایران مکلف به استفاده محدود از سانتریفیوژهای قدیمی موسوم به ایر-1 با قدرت چرخش 1000 دور در ثانیه است و استفاده از انواع پیشرفته‌تر سانترفیوژ‌ها برای ایران منع شده است.

بر اساس‌‌ همان توافق، ایران از ساخت سانتریفیوژ‌ها تازه نیز منع شده، و حتی پیش از برجام، آمریکا به جمهوری اسلامی به دفعات در مورد استفاده از سانترفیوژ‌های با قدرت چرخش بالا هشدار داده بود.

همزمان با رونمایی «از دستاورد‌های اتمی تازه»، علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی رژيم اسلامی، روز 19 فروردین و به مناسبت «دهمین سالگرد فن آوری هسته‌ای» اعلام داشت که سانتریفیوژ‌های موسوم به «زونال» و «الترا»، دارای مصارف پزشکی است و بمنظور «ژن درمانی» ساخته شده‌اند؛ دانش پیشرفته‌ای که در کشور‌های کاملاً توسعه یافته هنوز در مرحلهء مطالعاتی، آزمایشی و تکوینی است.

استناد صالحی بر کاربرد پزشکی سانتریفیوژ‌های رونمایی شده (با قدرت چر خش تا 5 برابر سانتریفیوژ‌های ایر-1، که به احتمال قوی می‌تواند مشابه سانتریفیوژ‌های نسل دوم و سوم در اختیار رژيم اسلامی باشد، دور زدن تعهدات مندرج در «برجام» است که ایران را از ساخت و نصب و بکار گیری سانتریفیوژ‌های تازه منع می‌سازد.

متفاوت با مرکز غنی سازی «فردو»، که نام خود را از روستای محل به عاریت گرفته بود، «پسمان‌گور» یک نام آرایش شده و محل آن در منطقهء انارک، بین اصفهان و یزد است. این نام را از تلفیق پَسمان (پسمانده‌های اتمی) و محل دفن (گور) ساخته‌اند که عنوان محل مدیریت پسمانده‌های سوخت اتمی در منطقه انارک است.

این محل نیز، مانند شمار دیگری از تاسیسات اتمی، در وضعیتی طراحی شد که ایران بر اساس شواهد و مستندات آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین قطعنامه‌های شورای امنیت، قصد حرکت به سوی اتمی شدن را داشت.

به این دلیل در محل یاد شده، که علی اکبر صالحی پیش‌تر مدعی شده بود بعد از هشت سال مطالعهء میدانی انتخاب شده، قرار بود ضمن دفن زباله‌های اتمی راکتور آب سنگین اراک، تاسیسات فرایند اورانیوم و پلوتونیوم نیز نصب شود.

به گفتهء خبرگزاری ایسنا، یکی از مدیران تاسیسات یاد شده در روز مراسم گشایش آن اظهار داشت: «با راه اندازی این مرکز، چرخهء سوخت اتمی تکمیل شده است». پیش‌تر، در زمان دولت احمدی ‌نژاد و اعلام «روز فن آوری اتمی» نیز ایران به دفعات بر تکمیل چرخه سوخت اتمی تاکید کرده بود.

حساسیت احتمالی پیرامون تاسیساتی که گفته شده تنها «مرحلهء اول از فاز یک» آن مورد بهره برداری قرار گرفته، ظرفیت بالقوه برای فرآوری مواد پرتوزا است که ایران از مبادرت به آن منع شده است.

با توجه به این نکته که زبالهء اتمی راکتور 1000 مگاواتی بوشهر مطابق قرار داد جداگانه‌ای که تکمیل و تحویل راکتور یاد شده را توسط روسیه امکان ‌پذیر ساخت، می‌باید با پرداخت دستمزد به کشور اخیر تحویل داده شود، «پسمان‌گور» نمی‌تواند دریافت کنندهء زباله‌های اتمی بوشهر باشد.

تکلیف ساخت راکتور بعدی در اراک نیز با وجود اعلام کلنگ زدن در سال آینده، تا چند سال بعد روشن نخواهد شد، از این لحاظ، اراک نیز زباله‌ای تولید نخواهد کرد.

به این ترتیب روشن نیست که «پسمان‌گور» با تاسیسات عریض و طویل پیش بینی شده در آن می‌باید محل دفن زباله‌هایی بشود که تا سال‌ها در اختیار ایران نخواهد بود، یا مطابق طرح های اتمی پیش از برجام، مرکزی برای «تثبیت زباله‌های سوختی»؛ اقدام بسیار بحث ‌انگیز و حساسی که می‌ تواند به دلیل داشتن ظرفیت بالقوه حرکت در راه سوم برای دست یافتن به ماده انفجاری بمب اتمی، جنجال برانگیز شود.

در حال حاضر، تاسیسات تولید آب سنگین در اراک که با میلیون‌ها دلار هزینه ساخته شده، عملاً بلا استفاده مانده و تولیدات آن که برای مصرف در راکتور اراک پیش‌بینی شده بود می‌باید به آمریکا تحویل شود. در نتيجه، راکتور آب سنگین در دست تکمیل اراک عملا تعطیل گردیده، تاسیسات غنی سازی فردو که زیر کوه ایجاد شده بود، به کار دیگری جز غنی سازی مشغول است. واحد غنی سازی نطنز که برای نصب تا شصت هزار سانتریفیوژ ساخته شده، میزبان تنها حدود پنج هزار سانتیرفیوژ است و بدون تردید «پسمان‌گور» نیز بعد از برجام سرنوشتی درخشان‌تر از سایر تاسیسات اتمی عملاً از گردونه تولید خارج شده ایران نخواهد داشت.