با امیر طاهری؛ از «یتیم یونانی» تا «شب پارسی»

گزارش نشريهء انگلیسی زبان « انکانتر»

سرگذشت ايران در سه دههء گذشته داستان تراژيکی است که بهتر از همه می‌توان آن را از زبان کسی شنيد که اين تجربه را زيسته و آن را با گوشت و پوست خود لمس کرده است.

امير طاهری در کانون مباحثی جای داشت که بر سر آينده ايران انجام می‌گرفت. مباحثی که در گرماگرم دگرگونی‌های سال 1979 در محيط دانشگاه‌ها، در مطبوعات و در مؤسسات فرهنگی در جريان بود.

امير طاهری در کتاب خود به نام « شب پارسی: ايران تحت انقلاب خمينی»، بررسی تحليلی و انتقادی زندگی مردم ايران در سه دهه گذشته پرداخته، و نکاتی برای توجه در آينده را ارائه می‌دهد.

آنچنان که امير طاهری می‌نويسد، بسياری از اعضای جامعه روشنفکری ايران غنا و تکثرگرايی فرهنگی و سياسی ايران در آن دوران را که محصول چند دهه پيشرفت فرهنگی و اجتماعی بود به فراموشی سپرده و خود را به وسوسه مشارکت در قدرت باختند، و به اين ترتيب، «به ارتجاعی‌ترين بخش از روحانيت شيعه ياری دادند تا رهبری جنبش را از آن خود کند.»

در «شب پارسی» می نویسد که نظام سياسی و حکومتی [آيت‌الله] خمينی و پيروانش بر پايه «سه دروغ بزرگ» سر بر آورد.

با اين همه امير طاهری استدلال می‌کند که رژيم [آيت‌الله] خمينی، يا به گفته وی «رژيم خمينيست»، نه جمهوری است و نه اسلامی. هر چند که در جغرافيای ايران استفرار يافته اما ايرانی هم نيست. اين وضعيت شرايطی را فراهم آورده که در آن دو ايران متفاوت در کنار يکديگر و در يک خاک موجوديت دارند. در « شب پارسی» می خوانیم که «ايران به عنوان مظهر اسلاميسم يا اسلام‌گرايی يک خطر جدی برای حيات ملی ايران و کسانی است که تماميت خواهی و دين گرايی خطرناک را نمی پذيرند. اما ايران به عنوان تجسم يک فرهنگ و تمدن غنی، عاملی نيرومند برای گسترش تمدن گرايی و صلح در خاورميانه است.»

امير طاهری معتقد است که «خمينيسم» مردم ايران را در چنگال خود گروگان گرفته و «در پس اين سپر انسانی نقشه شوم و سياه خود را پيش می‌برد.»

از نگاه دموکراسی غربی، ايران به عنوان تجسم ميراث ايرانی يک «دوست» است در حالی که به عنوان ابزاری برای گسترش قدرت خمينيسم يک «دشمن» انگاشته می‌شود.

کتاب «شب پارسی» ريشه‌های خمينيسم را در جريان‌های تندرو و تروريستی اسلام‌گرا و تأثيرات جنبش‌های فاشيستی و کمونيستی بر نسل‌های سياسی گذشته کشورهای خاورميانه جست‌وجو می‌کند.

البته کتاب « شب پارسی » فراتر از يک تاريخچه ساده از «خمينيسم» است. علاوه بر اين تماميت ساختار اين رژيم را بر ملا می‌کند و نقاظ ضعف و قوت آن را روشن می‌سازد. شايد مهم‌تر از همه، اين کتاب خطوط کلی سياست‌هايی را ترسيم می‌کند که می‌توانند خمينيسم را، «به عنوان تجسم تماميت ‌طلبی و آميخته به طمع کشورگشايی»، شکست دهند.

در مسير مطالعه اين کتاب خواننده با چهره‌های مهم و بازيگران اصلی داستان ايران، سوابق و خاستگاه اجتماعی و فرهنگی آنها نيز آشنا می شود.

کتاب اول امير طاهری به نام « يتيم يونانی: آيا اسلام می‌تواند جايی در جهان مدرن پيدا کند؟» يکی از اولين کتاب‌هايی بود که حکومت [آيت‌الله] خمينی در سال 1979 فرمان به جمع آوری آن در ايران داد و حتی خواندن آشکارای آن ممنوع شد.

اين کتاب که مجموعه‌ای بود از مقالات دنباله‌دار، و برخی از آنها نيز در روزنامه کيهان قبل از انقلاب به چاپ رسيده بود، قرار بود در ماه مارس 1979 و همزمان با نوروز منتشر شود.

اما افتادن زمام قدرت به دست روحانيون در ماه فوريه آن سال همه چيز را دگرگون ساخت و سيستم سانسور يا نظام مميزی جديدی را بر آن کشور حاکم کرد. به دستور روحانيون نام امير طاهری در فهرست سياه نويسندگانی جای گرفت که امروزه شمار آنان به صدها تن می رسد.

«تاريخ مطبوعات ايران در بحران»

کتاب دوم امير طاهری به نام « تاريخ مطبوعات ايران در بحران» را، که به زبان انگليسی نوشته شده است، انستيتو بين‌المللی مطبوعات در لندن سفارش داد و در سال 1980 به چاپ رساند.

در سال 1982 امير طاهری کتاب ديگری چاپ کرد به نام «مشکل ما چيست؟» يک کتاب کوتاه و پر احساس به زبان فارسی و خطاب به ايرانيانی که از حکومت روحانيون قطع اميد می‌کردند. هزاران نسخه از اين کتاب در ميان جامعه ايرانيان ساکن خارج از آن کشور به فروش رسيد و مشتاقان فراوانی هم در ايران آن را پنهانی خواندند.

کتاب بعدی امير طاهری به نام «روح خدا» در سال 1985 چاپ شد که اولين بيوگرافی آيت‌الله خمينی بود. برخی از منتقدان اين کتاب را اثری به جا ماندنی در اين «ژانر» خاص می‌دانند. اين کتاب بگو مگوهای فراوانی در جمهوری اسلامی به پا کرد و موضوع بحثی تند در کميسيون فرهنگی مجلس شورای اسلامی شد.

در سال 1987 امير طاهری در کتاب بعدی خود به نام «ترور مقدس: در درون عالم تروريسم اسلامی» به مطالعه و بررسی خشونت‌ طلبی و تروريسم اسلامی پرداخت. از نگاه برخی از کارشناسان اين کتاب تحقيقاتی پايه‌ای در بازه پديده‌ای بود که از آن زمان به سرعت رو به گسترش رفته است.

«لانهء جاسوسی: راه آمريکا به سوی فاجعه در ايران»، کتاب دیگری از امیر طاهری است که به بررسی مناسبات ايران و آمريکا، از آغاز آن در قرن هيجدهم ميلادی تا رسوايی «ايران گيت» می پردازد. دراين کتاب امير طاهری چند فرضيه متعارف در مورد مناسبات دو کشور را به چالش می‌کشد.

او با تکيه بر انبوه مدارکی که دانشجويان معروف به «پيرو خط امام» از سفارت آمريکا در تهران ضبط، و سپس منتشر کردند، نشان می‌دهد که چگونه تمامی دولت‌های آمريکا، يکی پس از ديگری، نتوانستند سياستی واقع‌گرايانه و خردمندانه در قبال کشوری اتخاذ کنند که بعدها به منبع اصلی نگرانی آمريکا در خاورميانه بدل شد.

«خاورميانه در ورای تيترهای خبری»

«خاورميانه در ورای تيترهای خبری» هفتمين کتاب امير طاهری بود. اين کتاب به سفارش انتشارات بريتانيايی « سنچری – هاچينسون » نوشته شده و تحليلی جامع و اطلاعاتی از منطقه خاورميانه است که در آن بسياری از معضلات و بحران‌های تاريخی فرهنگی و سياسی اين منطقه به زبانی سليس و ساده برای خواننده کتاب بررسی شده است.

يکی ديگر از کتاب‌های امير طاهری به زبان انگليسی «هلال ماه در آسمانی سرخ» است. اين کتاب بررسی تفصيلی وضعيت مسلمانان در اتحاد شوروی سابق همراه با گنجينه بزرگی از اطلاعات و تحليل درباره موضوعی است که در زمان انتشار کتاب افکار عمومی جهان اطلاعات و خبر چندانی از آن نداشتند.

اين کتاب در سال ۱۹۸۹ منتشر شد و متن آن با يک پيش‌بينی صريح در مورد سقوط بی‌درنگ اتحاد شوروی به عنوان يک امپراطوری بيمار به پايان می‌رسد.

«زندگی ناشناخته شاه»

کتاب ديگر امير طاهری به زبان انگليسی «زندگی ناشناخته شاه» نام دارد که در مجموع با بيوگرافی آيت‌الله خمينی سرگذشت دو مردی را بررسی و ارائه می‌دهد که هر يک به شکلی متفاوت تاريخ معاصر ايران را رقم زدند.

در سال 2003 امير طاهری کتاب ديگری منتشر کرد و اين بار به زبان فرانسوی به نام «عراق: ورق‌های گنجفه». در اين کتاب او از طرح آزادسازی مردم عراق از رژيم صدام حسين دفاع می‌کند. اين کتاب که همراه با پاتريک وايزمن نوشته شده در زمان انتشارش در فرانسه بحث‌های داغی در پی آورد، درست در زمانی که حکومت آن کشور، به رياست جمهوری ژاک شيراک، مخالف حمله نظامی به عراق بود.

افزوده بر اين کتاب‌ها امير طاهری نويسندهء مقالات تحليلی متعددی است که در کتاب‌های گوناگون به زبان‌های فارسی، انگليسی، فرانسوی و عربی به چاپ رسيده‌اند. يکی از اين مقالات تحليلی نگاهی است به تاريخ و موجوديت قبائل کرد ايزدی (يزيدی) ساکن ترکيه، ايران، عراق و سوريه و ديگری مقاله‌ای تحليلی است از جوامع فرقه‌ای شبيه به دروزی‌های لبنان که در کشورهای مختلف خاورميانه و آسيای مرکزی سکونت دارند.

امير طاهری در راستای تلاش برای شناساندن شعر معاصر ايران به علاقه‌مندان خارجی مجموعه‌ای از بيش از 100 قطعه شعر فارسی از سه شاعر معاصر ايرانی را در مجموعه‌ای به نام «گُل زخمی» ترجمه و گرداوری کرده است.

در سال‌های دهه 1980 ميلادی امير طاهری يکی از فعالان خستگی‌ناپذير آزادی مطبوعات در سراسر جهان بود. او نماينده و ناظر انستيتو بين‌المللی مطبوعات در شماری از محاکمات روزنامه‌نگاران در کشورهای ترکيه ، الجزاير و مراکش (مغرب) بود.

او به روزنامه‌نگاران و خبرنگاران جوان جهان اسلام ياری می‌داد و همچنان ياری می‌دهد که در اروپا تحصيل کنند و آموزش ببينند. در سال 1990 او در شمار 12 سردبير و روزنامه‌نگار پر سابقه و بلندپايه‌ای جای داشت که عمدتاً از کشورهای غربی بودند و به تأسيس اولين مؤسسه آزاد روزنامه‌نگاری در مسکو، پايتخت اتحاد شوروی آن زمان، ياری رساندند.

بازگشت به خانه