حادثه ای بی سابقه در پایگاه نوژه و تحولی بزرگ در خاورمیانه

رضا علوی

rezaalavim@yahoo.com

یک پیش درآمد کوتاه

  تابستان 2015 به آخر نرسیده بود که با ورود روسیه به صحنهء جنگ سوریه فصل جدیدی در سیاست خارجی ایران باز شد. مجوز ایران برای عبور موشک های روسی از مسیر دریای خزر و غرب کشور به طرف سوریه، آغاز گر پیدایش یک ائتلاف نوینی بین ایران و روسیه، به منظور جستن راهی برای بحران سوریه و نابودی داعش و تسلط بیشتر بر خاورمیانه و ایجاد یک خاورمیانهء متفاوت با مرزهای “سا یس – پیکو” بود.

نشست باکو در هشتم آگوست جاری، و گفتگوی مفصل روحانی و پوتین در زمینهء بحران سوریه و تروریسم منطقه، سفر اردوغان به روسیه و ظریف به آنکارا، آغاز گر شکل گیری نوعی همکاری میان تهران، مسکو و آنکارا در زمینهء خاورمیانه و به ویژه سوریه بود. گمان بر این است که ؛ پس از بازگشت روحانی از باکو، با تایید رهبر، شورای امنیت ملی ایران، مجوز استفاده روس ها از پایگاه نوژه را صادر کرد.

حادثه ای بی سابقه

در تاریخ معاصر ایران، این امر بی سابقه بوده و مجامع بین المللی را شوکه کرده است، به گونه ای که بحران سوریه را در حاشیه قرار گرفته. ابعاد استفاده از پایگاه نوژه توسط روس ها، بواسطه تاثیرگذاری که در روابط ایران و روسیه، نظام بین الملل و معادلات منطقه ای خواهد داشت با گذشت زمان بیشتر روشن خواهد شد. تاکید می کنم؛ تحول پرواز جنگنده های استراتژیک روسی از خاک ایران به سوریه، تحولی بزرگی را در خاورمیانه رقم خواهد زد. بحث های حقوقی این موضوع ( اصل 146 قانون اساسی استقرار هرگونه پایگاه نظامی در کشور حتی برای استفاده صلح آمیز را ممنوع کرده است)، بی اطلاعی مجلس (در این ساختار قدرت، مجلس در ذیل امور است) و دولت مردان از این اقدام، و… هرچند که پرسش جدی است، اما صرف تصویب شورای عالی امنیت و تایید رهبر کفایت می کند و بس.

از پایگاه نوژه تا اهداف نظامی در سوریه حدود 900 کیلومتر فاصله است و از روسیه 2150 کیلومتر. بنابراین با استفاده از پایگاه نوژه برای روس ها عملیات بیشتر با هزینه کمتر و سریعتر امکان پذیر است. از سوی دیگر باندهای فرودگاه نوژه به نسبت پادگان لاذقیه برای بکارگیری هواپیمای بمب افکن های جدید روسیه مناسب تر است.

دسترسی روسیه به پایگاه نوژه و گسترش نفوذ در خاورمیانه، در دراز مدت یک تحول استراتژیک در سطح امنیت جهانی است.

دو ایران متفاوت و یک امپراتوری نوین روس ها

از منظر تاریخی، ایران پیش و پس از پرواز هواپیماهای جنگده های روسی را، دو ایران متفاوت با دو استراتژی ائتلاف نظامی متفاوت می توان انگاشت. ایران وارد فاز نوینی از ائتلاف شده که در تاریخ معاصر بی سابقه بوده است.

مطالبات روس ها در بحران سوریه، تسلط عمیق استراتژیکی در خاورمیانه است. آنان افزون تر از آب های گرم مدیترانه را خواهانند. خویشاوندی نظامی گری ایران و روسیه تاثیر فراوانی در محاسبات جهانی برای خاورمیانه خو اهد گذشت. به گمانم، خاورمیانه آینده در سمت و سوی برنامه ها و خواسته های روس ها در طولانی مدت، و منافع ایران و ترکیه در (مرحلهء گذار و) کوتاه مدت را می پیماید، که سوریه بخش مهمی از استراتژی آنان را نمایندگی می کند. دغدغهء روس ها در سوریه از جنس دیگری است و دغدغه های حکومت ایران از جنس دیگر. در باتلاق خاورمیانه، اوضاع پیچیده تر از آن است که پرواز روس ها از خاک ایران را فقط منوط به بحران سوریه بپنداریم. تبعات پرواز هواپیماهای جنگنده روسی از خاک ایران به مقصد سوریه می تواند آغاز امپراتوری نوین روس ها با یاری ایران و ترکیه درخاورمیانه و فراتر از برجام باشد. شاید پرواز از نوژه، آغازگر بهم ریختگی و از هم پاشیدگی نقطهء توازن قدرت امریکایی ها و روس ها در خاورمیانه باشد. شاید خاورمیانه جدیدی، بدور و گریزان از خاورمیانهء «سایس – پیکو» در حال شکل گیری است.

مهمترین کنش سیاست خارجی ایران در دوره پسابرجام

ایران و روسیه آگاهانه به اقدامی جمعی شکل داده اند که از همکاری های موقتی فراتر است و می توان بر آن نام ائتلاف گذاشت.

شکل دهی به ائتلافی با روسیه را می توان مهمترین کنش سیاست خارجی ایران در دورهء پسابرجام دانست. تأثیرات این کنش می تواند از فرود تعدادی جنگنده بسیار فراتر رود و بر رفتار استراتژیک ایران، موقعیت منطقه ای و بین المللی آن کشور آثار تعیین کننده ای برجای بگذارد.

اگر بپذیریم که ائتلافی شکل گرفته، پرسش مهم آن است که چگونه می توان با تکیه بر ادبیات روابط بین الملل آن را مفهوم بندی کرد و آثار آن را تبیین نمود؟

هشدار به آمریکا

از منظر روس ها، استفادهء نظامی آنها از پایگاه نوژه می تواند هشداری به اوباما باشد مبنی بر این که اگر واشنگتن با مسکو همکاری نکند، روسیه به سمت ایران حرکت می کند.

اندرو تابلر، کارشناس مسائل سوریه در موسسه واشنگتن برای خاور نزدیک، می گوید: «روس ها می خواهند نشان دهند که در سوریه گزینه های دیگری هم دارند و واشنگتن را برای اقدام به آنچه می خواهند تحت فشار قرار دهند». به عقیدهء وی، این عملیات اتحاد ایران و روسیه را در منطقه تقویت می کند.

همکاری اخیر میان روسیه و ایران نشان می دهد که قرار نیست ایران به حاشیه رانده شود. در تاریخ اخیر ایران استفادهء یک نیروی خارجی از پایگاه نظامی کشور سابقه ندارد.

و اما در عربستان چه می گذرد؟

ریاض شاهد روابط نزدیک تر از همیشهء میان ایران، روسیه، سوریه، حزب الله و شیعیان عراق به عنوان تغییری بنیادین در فضای استراتژیک منطقهء خاورمیانه است. خاندان آل سعود از استقرار جنگنده های روسی در پایگاه های نظامی ایران شوکه شده اند و گفته اند این مساله نشان می دهد که ایالات متحده تا چه حد اهداف مشارکت های نظامی ایران و روسیه را دست کم گرفته است.

دشمنی عربستان سعودی با بشار اسد به حدی است که برای ریاض سرنگون کردن او از قدرت به مراتب مهمتر از مبارزه با گروه تروریستی داعش است.

در این میان ایجاد روابط حسنهء ترکیه با روسیه و ایران و ایجاد ”مثلث رات” (روسیه - ایران - ترکیه) و جستن استراتژی نظامی نوین در خاورمیانه و تقابل با داعش و جبهه الفتح الشام (جبهه نصرت سابق و منشعب از القاعده) نیز به نگرانی سعودی ها می افزاید.

یک تبار شناسی کوتاه

از منظر تبار شناسی ؛ مردمان ایران زمین دل خوشی از روس ها نداشته اند و ندارند. خوانده اند و شنیده اند که در دو جنگ ایران و روس، قاجار و عباس میرزا، به ناچار، سر زمین های فراوانی را به روس ها دادند. و می دانند که مُهر مشروطه خشک نشده بود که لیاخوف روسی مجلس نوپا را به توپ بست و محمدعلی شاه را پناه داد. اما برای حاکمان تهران بازگشت به گذشته، استراتژی کنونی آنان را در خاورمیانه تبین و تعیين نمی کند.

در یک کلام : ایران وارد یک مرحلهء اساسی و نوین در سیاست خارجی و حیات سیاسی خود در خاور میانه شده است.

21 آگوست – 2016

http://iranma.us/160821/

بازگشت به خانه