سام قندچی: مبارزه با آنارشيسم؛ گام بعدی جنبش

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولار های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

2 اسفند ماه 1395 ـ 20 فوريه 2017

مبارزه با آنارشيسم؛ گام بعدی جنبش سکولار دموکراسی ایران

پنج ماه پیش، در بیستم سپتامبر 2016، جمعی از سکولار دموکرات های ایران «بیانیهء جدایی کامل حکومت و مذهب در ایران» را امضاء کردند(1). سکولار دموکرات ها در ایران تاریخی طولانی دارند اما در مقاطع تاریخی متعددی، از جمله در دوران مشروطیت، سال های 1320 تا 1332، دوران انقلاب 57، و پس از دوم خرداد 1376، بسیاری از سکولار دموکرات ها نه تنها به روشنی از جدایی کامل حکومت و مذهب حمایت نکردند، بلکه از رهبری جریاناتی نظیر اصلاح طلبان کنونی، که طرفدار ادغام حکومت و مذهب هستند، پیروی کردند. حتی جبههء ملی سال ها پیش از انقلاب 57، ایرانیت و اسلامیت را دو ستون اصلی ایران، اعلام می کرد. البته، و از سوی دیگر، در همان زمان هم کسانی نظیر احمد کسروی با مذهب و تشیع در افتادند.(2)

بهر حال، اگرچه بهتر است تأکید شود که بد نيست سکولاریسم امروز ایران در متن تاریخی آنچه در ایران روی داده، درک شود(3). اما، در عين حال، و بخصوص در وضعيت کنونی، اینگونه بحث ها نمی توانند موضوع اصلی کار سکولار دموکرات های ایران باشند. اکنون اصل کار مسأله تشکیلات سکولار دموکرات ها است. يعنی، بحث بر سر این نیست که بخواهیم (با توجه به تاریخ طولانی «تشکلات جبهه ای سکولار»)، ارزش وجودی تشکلاتی نظیر جبهه ملی یا جبهه دموکراتیک را نفی کنیم(4). و به همین دلیل هم می توان ديد که مسأله رقابت با جبهه ملی در تلاش های تشکیلاتی سکولار دموکرات ها مطرح نیست. چرا که، در ائتلاف های بزرگ، جبههء ملی یا شورای ملی ایران هم می توانند متحد حزب سکولار دموکرات ایرانیان باشند. لیکن مسأله مرکزی سکولار دموکرات های امروز تنظيم و تقويت تشکیلات حزبی خودشان است و، از اين ديدگاه، پيدايش «حزب سکولار دموکرات ایرانیان» بهترین نمونه از اینگونه تلاش هاست.

در گام بعدی سکولار دموکرات های ایران، و در راستای تعيين اولويت ها در روند توسعهء حزبی، مسألهء مرکزی روياروئی با «جریان آنارشیستی در جنبش سیاسی ایران» است که در حال حاضر ماهيت بخش مهمی از جنبش جوانان ایران را تشکیل می دهد. زيرا، تا زمانی که جریان اصلی در میان سکولار دموکرات ها «آنارشیسم» باشد، تشکیلات حزبی قادر به رشد نخواهد بود؛ چه تمرکز کار حزبی در میان طبقاتی نظیر کارگران باشد، و چه فعالیت تشکیلاتی در میان اقشاری نظیر معلمان صورت گیرد. نگاهی به سایت عصر آنارشیسم به سادگی نشان می دهد که اختلاف ها در کجا است(5).

البته دلسردی جوانان ایران از تشکلات قدیمی ایران قابل فهم است؛ بویژه که پس از پيروزی اپوزیسیون در 1357 علیه آن کودتایی خارجی صورت نگرفت که شکست اش داده باشد. یعنی، وقتی به رغم پیروزی اپوزیسیون، نتیجه آن شد که دیدیم بايد انتظار اين وضعيت را می داشتيم. تجربهء 38 سال اخير از کارکرد تشکلات بازمانده از اپوزیسیون گذشته نيز خود مزيد بر علت بوده است. در اين کارکرد اغلب دعواهای شخصی جایگزین ارزیابی شکست های چهار دههء گذشته شده و به رشد آنارشيسم فعلی، بصورت بی اعتنائی به رشد دادن دموکراتيک نهاد دولت، کمک کرده است(6).

بهر حال، روشن است که آنارشیسم پاسخ دردهای ما نیست. همچنين، اگرچه در یکی دو سال اخیر در مورد آنارشیسم بسیار بحث شده است(7) اما موضوع اصلاً خاتمه يافته نيست. در نتيجه، حزب سکولار دموکرات ایرانیان نه تنها نمی تواند بحث آنارشیسم را تمام شده فرض کند بلکه، در گام بعدی رشد خود، مجبور است آن را در کانون مرکزی قرار دهد آن را هم در نظر و هم در عمل بشکافد و توضيح دهد.

در عين حال، اين تلاش بايد، بصورت يک واکسن، از پيدايش توقعات غير واقعی جلوگيری کند. در واقع، آنچه لازم است در جنبش سیاسی ایران درک شود این است که قرار نیست خواستاری برقراری جمهوری آینده نگر(8) همهء ایده آل های ما را برآورده کند بلکه تازه به ما امکان خواهد داد تا، نظیر تلاش فعالان اجتماعی و سیاسی در جوامع آزادی همچون آمریکا، بتوانیم در جامعهء ایران نيز برای عدالت اجتماعی(9) فعالیت کنیم. در حقیقت "دموکراسی سکولار نه پایان، که آغاز کار است." (9).

به امید جمهوری آینده نگر دموکراتیک و سکولار در ایران

2. در اینجا هدف بحث، تاریخ یا توضیح مجدد اختلاف لاییسیته و سکولاریسم نیست؛ که اولی روی دیگر سکهء جمهوری اسلامی است وقتی می خواهد اين بار دولت برای مذهب تعیین تکلیف کند. توکویل، که خود از مهد لاییسیته در فرانسه برخاسته بود اما از سکولاریسم در آمریکا حمایت می کرد، بهتر از هر کسی در کتاب های خود معضل لاییسیته و نقطهء ضعف روش برخورد برخی کشورهای اروپایی به مسأله رابطه حکومت و مذهب را توضیح داده و نیازی به تکرار در اینجا نیست. نگاه کنيد به مقالهء «چرا سکولاريسم آينده ايران را رقم خواهد زد»:

بحث توکويل در مورد اسلام برای ايران اهميت استراتژيک دارد (لطفاً بعد از رفتن به این صفحه اسکرول کنید و مقاله ای را که زیر مقدمه آمده، مطالعه کنید):

6. آنچه مارکسیست ها در مورد ایده آل فرومردن نهاد دولت در جامعه کمونیستی می انگاشتند، آنارشیست ها فوراً طلب می کردند. به عبارت دیگر، آنارشیست ها نیز همچون مارکسيست ها، نهاد دولت را از بین رونده می دیدند و آن هم تازه فوری تر. در نتیجه، آنها هيچگاه توجهی به تکامل دادن به دولت نداشتند و، مانند مارکسیست ها، تفاوتی بین دولتی با ساختاری تضمین کنندهء حقوق فردی و دولتی مستبد نمی دیدند و در عمل راه را برای دیکتاتوری هموار می کردند و سپس، با رشد دیکتاتوری، خودشان بیشتر با یأس روبرو می شدند.

7. رجوع کنيد به بحث هایی در ایرانسکوپ در مورد آنارشیسم:

9. دوستی می پرسید آیا ما واقعاً برای عدالت اجتماعی برنامه ای داریم:

10. دموکراسی سکولار نه پایان، که آغاز کار است: