سام قندچی: آغازگاهی برای ايجاد استراتژدی سکولار دموکرات ها

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولار های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

25 ارديبهشت ماه 1396 ـ 15 مه 2017

و آغازگاهی برای ايجاد استراتژدی سکولار دموکرات ها
سام قندچی

اگر در ایران، جمهوری سکولار و دموکراتیک وجود داشت، مسئلهء نود درصد اپوزیسیون ایران «برانداختن رژیم» نبود، و آنها هدف خود را مدیریت رژیم و رفع تبعیض های قانونی و غیرقانونی قرار می دادند؛ درست همآنگونه که هدف جنبش حقوق مدنی «مارتین لوتر کینگ» براندازی رژیم در آمریکا نبود؛ چرا که قانون اساسی آمریکا حقوق فردی، دموکراسی و سکولاریسم را پذیرفته بود و مسأله جنبش حقوق مدنی آمریکا - درست بر اساس همان قانون اساسی - رفع تبعیضات فراقانونی علیه جمعیت سیاه پوست جامعه، و برطرف کردن کاستی های موجود در قوانین در برخی از ایالات بود.

حال آنکه، در مقایسه، خود قانون اساسی رژیم اسلامی است که نه دموکراتیک است و نه سکولار. و این واقعیت اهداف جنبش سیاسی و مدنی ایران را از مبارزاتی نظیر جنبش مدنی در زمان مارتین لوتر کینگ در آمریکا تفکیک می کند.

اما اين «تفکيک» به آسانی به دست نيامده است. در گذشته استراتژی برخی از اشخاص سکولار اما طرفدار اصلاح طلبان اسلامی، عبارت بود از «دنباله روی از اصلاح طلبان اسلامی»، بخصوص در مورد انتخابات در حکومت اسلامی، از طريق کوشش برای خنثی کردن تحريم و تشويق همگان به شرکت در انتخابات، با هدف بقدرت رساندن اصلاح طلبان. نتيجهء اين استراتژی هم در همهء سال های گدشته استمرار حکومت اسلامی بوده است. اما اخيراً همين دوستان نظریهء تازه ای را در رد تحریم انتخابات مطرح می کنند و آن هم ادعای وجود حرکتی در حکومت اسلامی در راستای نابود کردن دستگاه ولایت فقیه است: شرکت در انتخابات مآلاً به چنين پايانی خواهد انجاميد!

صرفنظر از اینکه چنین تحلیلی نشاندهندهء فقدان درک درست این دوستان از رابطهء ولایت و ریاست جمهوری در اين رژیم است(1)، واقعيت اميدبخش کنونی آن است که برای مردم ایران، دیگر، حکومت اسلامیِ بدون ولایت فقیه، یا رژیم ولایت فقیه منهای نظارت استصوابی، هيچ يک رغبت برانگير نيست و خواست مردم تغییر کامل رژیم اسلامی است(2).

در نتيجه، در حال حاضر، ضرورت طرح گفتمانی در راستای «استراتژی جدیدی برای سکولار دموکرات های ایران» بيش از هميشه در کانون توجه فعالان سیاسی سکولار دموکرات و انحلال طلب قرار گرفته است.

در اين زمينه تجربه ای ديگر هم در برابر ما قرار دارد و آن رفتن به دنبال استراتژی متحد کردن افرادی دارای هدف مشترک است؛ يعنی تکرار تلاشی که، اقلاً در خارج، زیر عنوان اتحاد جمهوریخواهان ایران، و همچنین جنبش جمهوریخواهان دمکرات و لائیک ایران، انجام شده و به جائی نرسیده است. تجربه به ما نشان می دهد که اگر در مورد اول (اتحاد جمهوریخواهان ایران) می شد دليل را در قبول بی توجيه جمهوری خواهانی غیرسکولار که بخشاً در رژیم اسلامی در قدرت بودند، دانست و آن را دلیل عدم کارایی آن ائتلاف تلقی کرد؛ در مورد دوم (جنبش جمهوریخواهان دمکرات و لائیک ایران ) ثابت شد که غياب اصلاح طلبان در اینگونه تشکلات عامل موفقیت نبوده و مسئله به فقدان يک استراتژی کارآمد سکولار دموکرات بر می گردد. و خلاصه اينکه در واقع نمی توان تنها با آگاهی نسبت به «هدف ها» به نتیجه رسید.

دليل را شايد بايد در آن دانست که نمی توان «هدف» با «استراتژی» يکی دانست و آنچه مهم است داشتن يک «استراتژی جکارآمد برای رسیدن به آن اهداف» است. اکنون هم اگرچه «اهداف جنبش سیاسی و مدنی ایران» روشن است (و نويسنده هم قبلاً در مقالهء "حزب سکولار دموکرات ایرانیان و پلاتفرمی آینده نگر»(4) به جزئیات آن پرداخته است) اما هنوز به اين پرسش پاسخی درخور داده نشده که «آیا استراتژی جنبش می تواند این باشد که افرادی که این اهداف را دارند با هم متحد شوند؟»

پاسخ به اين پرسش را بايد در تفکيک هدف از استراتژی يافت. توجه کنيم که، مثلاً، جنبش «ضد تبعیض نژادی» مارتین لوتر کینگ (که برانداختن اينگونه «تبعيض» را هدف خود قرار داده بود) دارای استراتژی روشنی نيز بود. یعنی وقتی "روزا پارک" می رود و در قسمت سفید پوستان اتوبوس می نشیند و مورد تنبیه قرار می گیرد، عمل وی در درون کل استراتژی جنبش است که اهمیت می یابد، و راه را بر اين می گشايد که جنبش دست به اعمال «استراتژی تحریم اتوبوس ها» توسط سیاهان بزند و از آن بعنوان اهرمی برای دستیابی به اهدافش استفاده کرده و تنها به «محکوم کردن تبعیض» بسنده نکند(5).

روشن است که هدف نیروهای سیاسی ایران «تغییر رژیم از حکومتی اسلامی به حکومتی سکولار و دموکراتیک» است، ولی اين هدف بدون داشتن استراتژی کاری از پيش نمی برد. همچنين درست است که اهداف نیروهای جنبش مدنی ایران رفع تبعیض های قانونی و فراقانونی در ایران، و مقابله با رژیمی اسلامی (که در قوانین و پراتیک، هم ضد سکولار و هم ضد دموکرتیک محسوب می شود) نيز هست، اما پرسش اصلی این است که آیا جنبش های برخاسته از اين اهداف استراتژی خود را هم تدوین کرده اند و یا فقط به محکوم کردن رژیم در ایران و در مجامع بین المللی اکتفا می کنند؟

حدود ده ماه پیش، جمعی از سکولار دموکرات های ایران، با انتشار "بیانیهء جدایی کامل حکومت و مذهب در ایران" (6)، هدف خود را، به روشنی اعلام کردند؛ اما اکنون، با آغازيدن به «گفتمان تدوين استراتژی»، بايد «استراتژی سکولار دموکرات ها» را هم در معرض قضاوت عموم قرار داد.

علت روشن است: «استراتژیِ دنباله روی از اصلاح طلبان اسلامی» (که يک استراتژی مذهب زده و اسلامی است) نه تنها دیگر کارایی ندارد بلکه، بخصوص بعد از انتخابات اسفندماه 1394، ما را هر روز بیشتر در منجلاب بیراههء قهقرایی اصلاح طلبان اسلامی غرق کرده است (7) و، در نتيجه، ضروری است که اپوزیسیون سکولار دموکرات ایرانی، در راستای پیشبرد سکولار دموکراسی در ایران، فعالانه در تنطيم استراتژی جدیدی که غير مذهبی است شرکت کند.

نويسنده، سال ها پيش در مقاله ای دربارهء «روند مذهب زدائی از استراتژی مبارزات مدنی»، نکاتی را پیشنهاد کرده که بازخوانی آن می تواند مفيد افتد(8).