رابطه سست ازنظر علمی تنها قدرت حمل پیام دارد که درفارسی به آن نقّالی گویند. این نقّالی چهل ساله را می­توان به خوبی لمس کرد. تجلّی رابطه سست در سیاست بی­اعتمادی، در اقتصاد کلاه برداری، در علم دزدی فکر، در حقوق ظلم و در زناشوئی خیانت است. کتاب هزار و یک شب داستان روابط سست است. خاطرات عَلَم نه یک تاریخ بلکه حکایت سستی رابطه­ایست میان دو شخصیت سیاسی که ظاهرأ رازدار هم بوده­اند.

اما در انتقال خبر که خودش سه بخش دارد، بخش فهم خبر و بعد عکس­العمل آن بسیار مهم است. زنده یاد دکتر محمّد عاصمی در نمایشنامه "اشک هنرپیشه" این سه مرحله را استادانه به کلام در می­آورد. به ویژه او می­خواهد برداشتِ نادرست از یک پیام را به روی صحنه تآتر به نمایش بگذارد.

درست این برداشتِ نادرست را روشنفکران ایرانی در این چهل سال مکرر در صحنه تراژدی سیاسی ایران به نمایش گذاشته­اند. این برداشتِ نادرست دیروز در چهره مظلوم ندا و امروز در نشنیدن نداهای مردم بیشماری که شکایت از روزگار خویش دارند نمادین گشته است. این نماد دجالی از صداها و آواهائی ناهمآهنگ است که ساکنین ساحل عافیت به راه انداخته­اند تا این شکایات را نامفهوم سازند.

یکی می­خواهد قانون اساسی بنویسد، یکی می­خواهد شورای راهبردی به وجود آورد، یکی می­خواهد تظاهرات 50 هزار نفری در واشنگتن ترتیب بدهد، یکی می­خواهد شورای رهبری بسازد، یکی می­خواهد شورای دانشمندان و نخبگان را به راه اندازد........... اما کسی فکر این نیست که تکلیف بیمار چه می­شود؟ به قول دکترعاصمی : "شما چه می­گوئید کودکم مُرد".

این برداشتِ نادرست تا آن جائی پیش رفته است که بسیاری از این گروه­ها و شخصیت­ها، دیروز همآن­هائی بودند که موجب خرابی کشور شدند و امروز می­خواهند همان خرابه را دوباره بسازند. متأسفانه هیچ­یک از این گروه­ها نمی­آید ببیند و یا بپرسد عمق این خرابی چقدر است؟

این عدم علاقه خودش نشانه یک برداشتِ نادرست است. برداشتِ نادرستِ دیگر را می­بایستی در غفلت از توانائی­ها و امکانات دشمن جستجو کرد که عاقبتش ازدست دادن ماهی با دام است.

نگاهی ساده می­گوید چنانچه فردا ایرانیان بخواهند یک زندگی ساده بخور و نمیری را داشته باشند الزامأ به درآمد سالانه ناخالص ملّی برابر با 800 بلیون دُلار نیازدارند. خوب چطور می­توان به این درآمد دست یافت.

خانه از پای­ بست ویران است

خواجه در بند نقش ایوان است

درچنین وضعیتی نه جای تفریق بلکه جای وحدت است. جای توسعه دانائی و به کارگیری ضمیر آگاه خویش در دیدن دیگران است.

در ولایت فقیه آقای دکترحسن روحانیبا  "اصول کلّی برنامهﻯ دولت دیانت عقلانی و رحمانی است" وحدت جمع را با نورماتیو کردن جامعه تضمین می­کند. یعنی در چنین جامعه­ای رفتار و کردار افراد همیشه مقید به هنجارهای معتبرآن است. به این شکل این نظم نه فردی بلکه همگانی یا کلّی است.

در بیرون از کشور درجدل میان رضا تقی زاده و رامین پرهام با وساطت علیرضا میبدی، سعی شد وحدت را به ناسیونالیسم پیوند بزنند. اما ناسیونالیسم هیچ­گاه یک هنجار نیست، بلکه یک دیدگاه ، یک ایده­ئولوژی است. به علاوه در حالت جنبش­های اجتماعی وحدت جنبش مطرح است که از وظایف نخبگان است. نخبگانی فعّال، نخبگانی که در تأثیرگذاری روی حرکات اجتماعی نخبه می­شوند.

ملاحظه می­شود که کمبود وحدت اجتماعی چقدر دردناک است. نیازی که برای رفع آن مطالعه عمیق روی زمینه اجتماع اساسی است. این زمینه پس از 40 سال هنوز مجهول است.

کابوس عدم وحدت نتیجه ناهمآهنگی مقتضیات جامعه یعنی "پارادیگما"، با واقعیات زمانه است. این مقتضیات هرگونه دیسکورسی را درجامعه به بن بست می­کشد. امروزه فهم هر مسئله­ای نیازمند دیسکورس است. نبود دیسکورس و گفت­و شنودی سازنده، برداشت­هایِ نادرست راباعث می­شود.

هنگامی­ که شاهزاده رضا پهلوی می­آید وبه پرسش "چرا رهبری اپوزیسون را نمی­پذیرید" مسئله پدربزرگ و پدرش، رضاشاه و محمدرضاشاه را به میان می­آورد که "چطور جریان­های اجتماعی رهبران خود را از بزرگی به خواری می­رساند و برآن­ها داغ بی­مهری وکینه می­زند" ، بدون شک دراین پیام حکمتی است که می­بایستی آن­را درک کرد.

این حکمت چیزی جز دگرگونی پارادیگمای جامعه نیست.

چندی پیش تئوری سیاسی در سیزده صفحه منتشر و در سطح وسیعی پخش شد. اما جز چند نفری کسی بر آن نقدی ننوشت. این آزمون­ها همه نشانه بی­اعتنائی نخبگانی است که می­بایستی ایده­ها را چون سقراط گرامی می­داشتند. به ویژه که امروز تنها چیزی که با خود ارزش افزوده می­آورد نه ثروت، بلکه ایده است.

اما یکی دیگر از همین برداشت­هایِ نادرست مسئله دریای مازندران است. نظراتی که حقوقدانان ایران در باره قرارداد­ها داده­اند درست است. اما در عمل ایران هیچ­گاه، چه در دوران مشروطیت و چه پس از آن، از مشاعی بودن آب دریا برای کشتیرانی و ثروت­های کف دریا استفاده نکرد. زیرا با همسایه ابر قدرت خویش مجبور به مصالحه بوده است(آن­ها همیشه می­توانستند با عوامل خود در ایران اغتشاش به وجود آورند).  در دوران محمد رضاشاه فقید حتی ایران نمی­توانست در حوالی این دریا نفت استخراج کند. لذا این قیل و قال تنها باعث برداشتِ نادرست  از خود این قرار داد شده است.

آنچه که پیداست روسیه با این قرار داد جلوی نفوذ "ناتو" را به این بخش از آسیا گرفته است. مسلم این که دولت ایران نیز در ازای آن پشتیبانی نظامی و شاید اقتصادی از روسیه دریافت کرده است. همان­طور که در خلیج فارس نیز ولایت فقیه به چین اجازه­های خاص داده و در عوض ضمانت­هائی خاص نیز گرفته است.

این­ها همه آغاز پایان اعتراضات مردم از یک سو و سوریه شدن وضعیت ایران از سوی دیگر است.

صبحدم درعرش می­آمد خروشی عقل گفت

قدسیان گوئی که شعر حافظ از بر می­کنند

22 اوت 2018 - مونیخ