درود بر مقاومت نمادین!

مرتضی قلبی

مقدمه

در سال های اخیر، جایگزینی واژهٔ «درود» به جای «سلام» در گفتار روزمرهٔ بخشی از جامعهٔ ایران به پدیده ای قابل تأمل تبدیل شده است. این تغییر زبانی، که ابتدا در فضای مجازی و محافل جوانان دیده شد، اکنون به خیابان ها و تعاملات اجتماعی نیز راه یافته است. در نگاه نخست، این کنش شاید تنها یک ترجیح زبانی ساده به نظر برسد، اما از منظر جامعه شناسی سیاسی، این پدیده بیانگر اعتراضی خاموش و نمادین به ساختار قدرت در ایران است. 

زبان به مثابه سلاح مقاومت

در جوامعی که طرح مساله با مانع و فضای اعتراض با انسداد مواجه می شود، زبان به ابزاری برای مقاومت تبدیل می گردد. شاهدیم در میان مردم ، واژهM «درود» (واژه ای با ریشه در ایران پیشااسلامی) جایگزین کلمهM «سلام» (واژهٔ عربیِ مرتبط با اسلام)، این شکل از کنش حاوی دو پیام می باشد:  

الف - فاصله گیری از گفتمان حکومتی؛ حکومت اسلامی هویت خود را با اسلام شیعه و زبان عربی گره زده است. استفاده از واژه های غیرعربی و پیشااسلامی، شکلی از طرد نمادین این گفتمان است.  

ب - اعتراض به اسلامی سازی اجباری ؛ این تغییر، واکنشی است به تحمیل سبک زندگی دینی توسط نهادهای حاکم، از حجاب اجباری تا قوانین شرعی.  

به قول یک استاد جامعه شناس : «این کنش، شبیه به بازیِ “قایم باشک” است؛ مردم در سایهٔ محدودیت ها، با نمادها بازی می کنند تا نارضایتی خود را فریاد بزنند.»

بازخوانی تاریخ برای ساختن هویت جدید

واژهٔ «درود» تنها یک جایگزین زبانی نیست، بلکه پرچمی نمادین برای بازسازی هویتی است که حکومت کنونی آن را به حاشیه رانده است:  

۱- پیوند با ایران پیشااسلامی: این واژه یادآور امپراتوری های باستانی ایران است که در تقابل با هویت اسلامیِ تبلیغ شده توسط حکومت قرار میگیرد.  

۲- اسطوره سازی برای فردا: جوانان با احیای این واژه ها، در پی تعریف هویتی متکثرند که در آن ملیت و مذهب لزوماً در تقابل نیستند، اما حکومت دینی جایی ندارد.  بعبارتی این نسل میخواهد بگوید ایران فقط مال روحانیون نیست؛ مالِ هزاران سال تاریخ و فرهنگ است.

از ترکیه تا ایران: مقاومت زبانی در جهان

این پدیده منحصر به ایران نیست. نمونه های مشابه در دیگر جوامع نیز دیده می شود:  

*در ترکیه، برخی گروه ها به جای واژه های عربی، از معادل های ترکی عثمانی استفاده می کنند تا بر هویت سکولار تأکید کنند.  

*در کشورهای عربی، جوانان با جایگزین کردن «مرحبا» به جای «السلام علیکم»، از هنجارهای سنتی فاصله می گیرند.  

این مقایسه نشان می دهد که زبان همواره میدان نبردِ هویت ها بوده است.

آیا این تغییر، طرد دین است؟

به نظر می رسد این کنش نشانهٔ «سکولاریسم افراطی» باشد، اما واقعیت پیچیده تر است:  

۱- در یک پژوهش ضمنی ملاحظه می شود بسیاری از کاربران «درود»، خود را مذهبی می دانند، اما مخالف حکومت روحانیون هستند.  

۲- این پدیده بیشتر معطوف به جدایی دین از سیاست است، نه طرد کامل اعتقادات شخصی.  

 دانشجویی می گفت: «من نماز میخوانم، اما نمی خواهم عقیده ام ابزار حکومت کردنِ عده ای خاص باشد.»

آیندهٔ این مقاومت نمادین

تکثیر این کنش زبانی در آینده ممکن است به عرصه های دیگر فرهنگ، از پوشش تا هنر، گسترش یابد. با این حال، پرسش های جدی وجود دارد:  

۱- آیا حکومت این نمادها را به مثابه تهدید می بیند و با سخت گیری پاسخ خواهد داد؟  

۲- آیا این حرکت می تواند به جنبشی فراگیر برای بازتعریف رابطهٔ ملیت، مذهب، و حکومت تبدیل شود؟  

جایگزینی «درود» به جای «سلام» تنها یک تغییر واژگانی نیست، بلکه نشان دهندهٔ زخم های عمیق تر در پیکرهء جامعهء ایران است: زخم های ناشی از شکاف روزافزون بین مردم و حکومت، از آرزوهای بربادرفتهء یک نسل، و از خواستِ تغییری که صدایش اجازهء بروز ندارد. در چنین فضایی، زبان به بازتاب دهندهء خشم و امید تبدیل می شود؛ خشم از حال و امید به فردایی متفاوت.

بازگشت به خانه