تحليل سايت الجزيره از آنچه در ترکيه می گذرد

ا چالش «دولت اردوغان» و «جماعت مذهبی گولن»

تحليل سايت الجزيره از آنچه در ترکيه می گذرد

مترجم: عبدالسلام سلیمی

پنح شنبه 5 دی ماه 1392 ـ 26 ماه دسامبر 2013

«حزب عدالت و توسعه»، به رهبری رجب طیب اردوغان، از زمان تاسیس و در اختیار گرفتن قدرت پس از اولین انتخاباتی که نوامبر 2002 در آن شرکت کرد با نیروهای لیبرال، و نيز جماعت گسترده و پرنفوذ [و مذهبی] "فتح الله گولن" در ائتلاف بوده است. در سیزده سال گذشته، این «ائتلاف» با سکولارهای تندرو و «شبکۀ ارگینیکون»، معروف به دولت پنهان، درگیر بوده... اما، پس از کاهش قدرت ارتش و محاکمۀ کودتاچیان و زوال دشمن مشترک، که این ائتلاف سه جانبه را به هم پیوند می‌داد، ائتلاف مزبور از هم پاشیده است.

اولین شکاف قابل ملاحظه در "ائتلاف"، انفصال برخی لیبرال‌ها و پیوستن شان به اردوگاه اپوزیسیون بود. آنها دولت را به کندی در انجام اصلاحات مطلوب و ناکامی در الحاق به اتحادیۀ اروپا متهم کرده‌اند. دولت اما در دفاع از خود گفته این لیبرال‌ها خواهان حق تولیت بر دولت و جهت دادن به آن مطابق با افکارشان هستند، حتی اگر این افکار در تضاد با گرایش بدنۀ اجتماعی و محافظه‌کار حزب حاکم باشد.

در فوریه 2012، دعوت دادستان کل ترکیه، "صدرالدین صاریقایا"، از "هاکان فیدان"، رییس اطلاعات این کشور، برای ادای توضیحات در مورد سخنان اش در دیدار با رهبران حزب کارگران کردستان ترکیه، منجر به بحرانی غیرمنتظره بین حزب "عدالت و توسعه" و «جماعت گولن» شد. رجب طیب اردوغان این اقدام را حمله به خودش قلمداد کرد و قانونی از تصویب مجلس گذراند که بر مبنای آن بازخواست مسئولین اطلاعات باید با موافقت نخست وزیر صورت گیرد.

رابطۀ حزب حاکم با جماعت گولن پس از این بحران، دیگر به حالت سابق برنگشت. نویسندگان حامی "جماعت" موجی علیه دولت راه انداختند و اردوغان را به اقتدارگرایی و دیکتاتوری متهم کردند. با صدور بیانیۀ چند هفتهء پیش دولت، مبنی بر تعطیلی مراکز آموزشی ویژۀ متعلق به "جماعت"، تنش بین دولت و جماعت بالا گرفت، بحران تشدید شد و جنگ رسانه‌ای بی‌سابقه‌ای بین آنها در گرفت.

جماعت فتح الله گولن، یکی از گروه‌های نورس و پیرو مکتب فکری عالم مشهور، سعید نورسی معروف به بدیع الزمان، است. فتح الله کوگن، رهبر این گروه که ساکن ایالت پنسیلوانیای آمریکاست، از نفوذ گسترده‌ای در داخل و خارج ترکیه برخوردار است. شهرت این جماعت مدیون فعالیت‌های علمی، فرهنگی و مدارس پراکندۀ آن ها در تمام نقاط دنیاست. جماعت، "جنبش گولن" یا "جنبش خدمت" نیز نامیده می‌شود و بیشتر دوست دارد با این عنوان مطرح باشد.

بحران اخیر بین دولت و جماعت در وهلۀ اول به سرنوشت مؤسسات دروس ویژه، که به آماده‌ سازی دانشجویان برای قبولی در امتحانات سراسری ورود به داشگاه می‌پردازد، برمی‌گردد اما اکنون بحران از این عمیق‌تر شده و به اندیشۀ سیاسی و زمینه‌های فکری و نقش و رابطۀ جماعت با دیگر احزاب ربط پیدا کرده است.

تا اینجا مشخص شده که "جماعت" و "دولت" اتهامات و انتقاداتی را متوجه یکدیگر کرده‌اند. بارزترین ایرادات جماعت به دولت عبارتند از:

1. دولت اردوغان در سال‌های اخیر از مسیر اصلاح و تقویت دموکراسی خارج شده، نتوانسته قانون اساسی جدید برای کشور تهیه کند، بیشتر به سمت شرق گرایش پیدا کرده و از تلاش برای پیوستن به اتحادیۀ اروپا کاسته است.

2. ایجاد مشکل در رابطه با اسراییل، که موجب دور شدن کشور از اردوگاه غرب و نزدیکی به ایران، روسیه و خاورمیانه شده است. دولت باید در اوضاع کنونی از تحریک تل آویو اجتنباب ورزد، زیرا به مصلحت ترکیه نیست و ضرورتی ندارد.

3. به نظر می‌رسد اردوغان، که از جریان "نجم الدین اربکان" جدا شده و اعلام کرده شعارهای توخالی آن را کنار گذاشته و آن ردا را از تن خود بیرون آورده، دوباره همان ردا را پوشیده و واقعیت سیاست خارجی را نادیده می‌گیرد. ماجراجویی او در مصر و سوریه منجر به شکست ترکیه و از دست دادن دوستان اش خواهد شد.

4. جماعت گولن، سیاست ِ باز در رابطه با کردهای ترکیه را تایید و از مصالحه حمایت کرده، اما در مورد عملکرد دولت اردوغان در این پرونده دارای ملاحظاتی است. از دیدگاه جماعت، دولت در مقابل حزب کارگران کردستان کوتاه آمده، درحالی‌که این حزب از اين مصالحه استفادۀ تبلیغاتی کرده و دایرۀ فعالیت خود را گسترش می‌دهد، بدون اینکه از زمین‌های ترکیه خارج شود یا سلاح بر زمین بگذارد.

5. دولت اردوغان همدردی و حسن نیت بیش از حدی نسبت به ایران نشان داده است. هر چند خصومت با ایران مناسب نیست، ولی باید نسبت به سیاست‌های مذهبی، اهداف توسعه‌ طلبانه و هم‌چنین تلاش این کشور برای نفوذ در داخل ترکیه هوشیار باشد. بسیاری از حامیان ایران و پیروان مکتب فکری خمینی در حزب عدالت و توسعه و اطراف اردوغان وجود دارند و سایۀ آنها بر عملکرد دولت دیده می‌شود.

6. دولت اردوغان "جماعت" را هدف قرار داده و تلاش می‌کند از طریق عزل عناصر آن از مسئولیت ‌های مهم، و تعطیل کردن موسسات دروس ویژه که یکی از مهم‌ترین فعالیت‍‌ های آموزشی و اقتصادی جماعت است، عرصه را بر آن تنگ کند. به نظر جماعت، اتهام تلاش برای کنترل مفاصل مهم دولت، باطل و بی‌اساس است، زیرا طبیعی است که جماعت به قصد خدمت به کشور نیروهای شایسته برای در اختیار گرفتن مناصب مهم معرفی کند.

7. "جماعت گولن" سد محکمی در مقابل حرکت‌های جدایی ‌طلبانه و نفوذ ایران، بخصوص در مناطقی که کردها اکثریت دارند، بوده است. بنابراین حمله به جماعت به نفع کیست؟

دولت و محافل نزدیک به آن در مقابل، به شرح زیر به اتهامات و انتقادات جماعت گولن پاسخ داده‌اند:

1. جماعت گولن خواهان سهم در قدرت، بدون پذیرش مسئولیت و تبعات آن است. دولت نمی‌تواند قدرتی را، که مردم ترکیه از طریق صندوق رأی در اختیارش گذاشته، به کسانی واگذار کند که در انتخابات شرکت نکرده اند. مناصبی که جماعت می‌خواهد مانند ریاست اطلاعات و دیگر مسئولیت ‌های حساس است و ايجاد «دولت در دولت» در یک نظام دومرکراتیک مقبول نیست. اگر جماعت مایل است در ادارۀ کشور سهم بگیرد باید با تشکیل حزب سیاسی در انتخابات شرکت کند و رای به دست آورد.

2. جماعت، در ده سال اخیر، بهترین وضعیت را داشته است. در حالی که نیروهای لاییک سعی می‌کردند آنان را در ردیف سازمان‌های تروریستی قرار دهند، دولت اردوغان، با تغییر قانون مبارزه با تروریسم، مانع این کار شده است. در نتیجه، اتهام سختگیری به جماعت بی‌پایه است، بلکه این اردوغان بود که مانع تعطیلی مدارس جماعت در روسیه شد و به پوتین هشدار داد که اقدماتی از این قبیل موجب کاهش روابط بازرگانی دو کشور خواهد شد.

3. تصمیم به تعطیلی موسسات آموزش ویژه، "جماعت" را هدف قرار نداده، بلکه جزیی از برنامۀ اصلاح نظام آموزشی کنونی است که هزینه های اضافی آن بر دوش خانواده‌های دانشجویان سنگینی می کند. استاد فتح الله گولن که پس از کودتای سال 1997 به ارتش پیشنهاد داد این مدارس و مراکز را تحویل بگیرند، چرا اکنون چنان از آن دفاع می‌کند که گویی مسالۀ مرگ و زندگی است؟

4. تفکر این جماعت دال بر عدم خروج بر "ولی امر" و "حکومت" است. استاد فتح الله گولن با راه انداختن "ناوگان آزادی" برای شکستن محاصزۀ غزه مخالفت کرد و گفت که: "اين کار ابتدا باید با حکومت هماهنگ می‌شد"؛ منظور حکومت اسراییل بود. ايشان در فوریه 1997، بر اساس حدیثی از پیامبر اسلام، تصمیمات شورای امنیت ملی را لازم الاجرا دانستد: "اگر تصمیم صحیح بگیرند دو پاداش دارند و اگر اشتباه کنند یک پاداش". حال چرا تصمیم گرفته علیه حکومت خروج کند؟

5. اقدام به حل نهایی مشکل کردها برای حال و آیندۀ ترکیه بسیار مهم است. شاید "جماعت" احساس می‌کند از بازی کنار گذاشته شده یا راه حل نظامی و امنیتی را بر سیاست و مذاکره ترجیح می‌دهد، ولی حمله به تلاش‌ها و سیاست‌های دولت، رفتاری وطن ‌دوستانه نیست؛ به‌خصوص که گولن در بیانات خود از مصالحه حمایت کرده است.

6. احزاب سیاسی از جماعت‌های دینی که رهبران خود را تقدیس و از آن کورکورانه اطاعت می‌کنند شفاف‌تر و دموکرات‌تراند. منصفانه و عادلانه نیست که رییس دولت منتخب را به دیکتاتوری و اقتدار گرایی متهم کنند. نویسندگان "جماعت"، دولت را به فشار بر رسانه‌ها متهم کرده‌اند، در حالی ‌که حتی رسانه‌های نزدیک به دولت نیز از سیاست‌های آن انتقاد می‌کنند؛ برخلاف رسانه‌های وابسته به "جماعت" که امکان ندارد خبری یا مقاله‌ای در انتقاد از فعالیت‌های جماعت یا رهبر آن منتشر کنند.

7. اتهام دوستی با ایران صحت ندارد. اختلاف ایران و ترکیه در مورد انقلاب سوریه بهترین دلیل است، در حالی ‌که، از آن سو، علامت سوال زیادی پیش روی رابطۀ جماعت با آمریکا دیده می‌شود. چرا فتح الله گولن، رهبر جماعت ساکن پنسیلوانیای آمریکاست و به وطن باز نمی‌گردد؟

در اوج انتقادات و اتهامات متقابل، نباید فراموش کنیم که اصل مشکل، در طبیعت روابط بین فرقه ها و دولت‌ها، نیاز احزاب سیاسی به حمایت جناح ‌ها و نقش جماعت‌ها در حیات سیاسی کشور، و محدودۀ فعالیت آنها نهفته است و تمام اختلافات حول این محور می‌چرخد. بدون بحث و بررسی این موضوع و توافق بر سر زمینۀ مورد التزام همه، چالش بین جماعت‌ها و دولت‌ها پایان نمی‌یابد.

نبرد رسانه‌ای کنونی جماعت گولن با دولت اردوغان احتمالا سایۀ خود را بر انتخابات شوراها در مارچ آینده خواهد انداخت. میزان آرای کنونی جماعت بین دو تا پنج درصد است، اما معلوم نیست که بتواند تمام اعضای خود را ملتزم به عدم حمایت از حزب عدالت و توسعه کند.

جماعت گولن همیشه مایل بوده خود را از اسلام سیاسی دور نگه دارد، به‌همین خاطر پیش از اردوغان با تورگوت اوزال و بولنت اجویت نیز ائتلاف می‌کرد. بزرگ‌ترین مشکل جماعت هم اکنون فقدان رقیبی برای دولت است که بتوان با آن ائتلاف کرد. بنابر این به جای یک حزب واحد در سراسر ترکیه، مایل به حمایت از حزب جمهوریت خلق یا دیگر احزاب در حوزه‌های مختلف انتخابانی متناسب با اسامی کاندیداها شده است.

جماعت از رسانه‌های زیاد و متنوع، مانند کانال‌های تلویزیونی، روزنامه‌ها، مجلات و خبرگزاری برخوردار است و از این لحاظ قدرت رقابت با محبوبیت مردمی اردوغان و حزبش را دارد، اما از پیامدهای منفی این فضای متشنج در امان نخواهد بود، زیرا جماعت گولن که همیشه پرچمدار مدارا بوده، برای اولین بار، با این زبان تند به نبرد شدید با دولت منتخبی می‌ رود که از حمایت نزدیک به 50 درصد رأی دهندگان برخوردار است.

توجه: اگر عنوان اين مقاله را در جدول زير وارد نکنيد، ما نخوهيم دانست که راجع به کدام مطلب اظهار نظر کرده ايد.

کافی است تيتر را کپی کرده و در محل مربوطه وارد کنيد.