|
|||
|
خانه | آرشيو مقالات | فهرست نويسندگان و مطالب شان | آرشيو صفحهء اول سايت | جستجو | گنجينهء سکولاريسم نو |
|||
|
|
|||
|
خانه | آرشيو مقالات | فهرست نويسندگان و مطالب شان | آرشيو صفحهء اول سايت | جستجو | گنجينهء سکولاريسم نو |
|||
|
از هنگام انتشار [کتاب ِ]«براندازی»، بسیاری از کسانی که خواستار تغییر نظام سیاسی ایران هستند، مستقیم یا به واسطهُ سایت ایران لیبرال، با من تماس گرفته اند و نظرات خود را با من در میان نهاده اند. دو مصاحبه ای که اخیراً با همین سایت دربارهُ «براندازی» انجام گرفت، موج جدیدی از واکنش ها را در پی آورد و باعث شد بحث صورت دقیق تری به خود بگیرد. سؤالاتی که برای من فرستادند، پر شمار بود و متنوع. تصمیم گرفتم، به جای نوشتن پاسخ های شخصی جداگانه، همهُ حرف هایم را در قالب مقالهُ واحدی بریزم تا هم خودم را ملزم به پاسخگویی منظم تر کرده باشم و هم ابعاد گوناگون پاسخ را یکباره به نظر همگان برسانم.
تغییری که ما خواستار آنیم، چه این صفت را بپسندیم و چه نه، تغییری به تمام معنا انقلابی است زیرا قرار است چارچوب حیات سیاسی را تغییر بدهد نه این و آن گوشه اش را. برای ارزیابی موقعیت فعلی، اول به جنبش اعتراضی بعد از انتخاب مجدد احمدی نژاد که نام جنبش سبز گرفت، برمی گردم چون تا این تاریخ، آخرین فرصت بزرگی است که از دست ایرانیان رفته است. بازگشت به آن لازم است چون به تصور من، بسیاری از عواملی که مانع استفادهُ مردم از فرصت به دست آمده شد، هنوز بر سر راه است و می تواند به آسانی حرکت آینده را هم که دیر یا زود پیدا خواهد شد، از مسیر درست اش خارج کند. همینجا روشن کنم که مقصود من از «مسیر درست» راهی ست که به برقراری نظامی دمکراتیک، لیبرال و لائیک ختم شود، نه چیز دیگر.
انقلاب قبلی
معمولاً جنبش های اجتماعی وسیع، درست به دلیل همین وسعت و صرفنظر از اهدافی که تعقیب کرده اند، در ذهن عموم مردم حرمتی پیدا می کنند که مزاحم تحلیل و نقد است. بخصوص که شرکت کنندگان در این حرکت ها، همیشه تمایل به ارزیابی واقع بینانهُ آنها ندارند و مایلند به جای این کار، حفظ آبرو کنند. باید این آبروداری نابجا را کنار گذاشت و جداً به مطلب پرداخت.
نکته ای اساسی را که شاید بتوان در این هیاهوی اختلاف نظر ها، بر سرش توافقی کلی سراغ کرد، این است که ابتدایی ترین تفاوت بین کودتا و انقلاب، در این است که بازیگران اولی گروهی معدود هستند که به قدرت و بخصوص اسباب دولتی قدرت دسترسی دارند و دومی به دست مردم، در تقابل با نیروی دولت و بدون بهره وری از این اسباب، انجام میپذیرد. اینکه هر کس کودتا کرد، بخواهد محض کسب مشروعیت، قیام جلوه اش دهد، طبیعی است، نمونه اش انقلاب های رنگی این دوران و آخرین نمونه اش کودتای مصر. تودهُ مردم در این بازی ها سیاهی لشکرند، نه به این خاطر که ساده لوحند یا از این جهت که به ابعاد واقعه ای که در جریان است، ناآگاهند، به این دلیل که امکان اثرگذاری بر سیر آن را ندارند. جنبش سبز نمونه ای بود از تلاقی حرکت مردمی که خواستار تغییر بودند (حال اگر درجه اش روشن نبود، جهت اش روشن بود و می رفت به سوی داشتن اختیار بیشتر برای تعیین سرنوشت خود)، با رهبری بی قابلیت و شاید بتوان گفت ناخواستهُ دو نفر از ارکان رژیم، به علاوهُ فرصت طلبی و حتی فرصت سازی نیروهای خارجی که می خواستند از آب گل آلود ماهی بگیرند.
جنبش سبز بر سر اتهام تقلب در انتخابات به راه افتاد و هدف اش مخالفت با باند احمدی نژاد و فراتر از او صاحب منصبان اسلامی بود که ادعا می شد در برابر این دو نفری که اصلاً معلوم نبود در عمرشان چه معجزی کرده اند که لایق این جبهه گیری باشند، صف بسته اند تا مانع رسیدن شان به مقام ریاست جمهور شوند! هیچگاه دلیل معقولی برای توجیه این ممانعت ذکر نشد. فقط راهی برای خیال پردازی همه گشوده شد و باز ماند تا هر کس به قدر وسع اش تصور کند این دو نفر می خواسته اند چه کارهایی بکنند که دیگران بازشان داشته اند. تعیین مقدار خوشبختی که هر کس با تقلب از آن محروم گشته بود، ماند بر عهدهُ خودش. چک سفید و البته بی محلی بود که در وجه همه صادر گشت. در اول کار برای اثبات تقلب دلیل قانع کننده ای عرضه نشد و در پایان، یا به عبارت دقیقتر بعد از فروکش کردن اعتراض از سر واماندگی و نه از شدت سرکوب، آنهایی که خود را بیشتر به ضرب رو، رهبران یا سخنگویان جنبش معرفی می کردند، اتهام تقلب را پس گرفتند و تتمهُ اعتبار فرضی را هم که برای جنبش مانده بود، در جو خالی کردند که خیال همه و در صدر همه، حکومت اسلامی، کاملاً راحت شده باشد.
این سردرگمی، در نهایت روشن کرد که حرکت پدید آمده از نتیجهُ انتخابات، حرکت هرزی بوده. نه به دلیل بی فکری و کارنادانی آنهایی که درش شرکت جستند، به این دلیل که اختیاری بر این جنبش وسیع نداشتند و به همین دلیل در معرض آلت دست شدن و نیز تن دادن خواه ناخواه به دینامیسم حرکت های جماعتی، قرار گرفته بودند؛ حرکت هایی که، چون موجی نیرومند، مردم را به این سو و آن سو می کشد. به هر حال، خاصیت حرکت های جماعتی این است که می توان هزاران آدم هوشمند را در آنها جمع کرد و در نهایت نتیجه ای از دلشان بیرون آورد که گویی آدم کم شعوری یک تنه آن را برگزیده و تحقق بخشیده است. در این شرایط، بازی دادن مردم آسان می شود و برای همین هم هست که هرکس بخواهد با آنها چنین کند، می کوشد تا در چنان وضعیتی قرارشان بدهد.
شعار اصلی داستان، همین حکایت تقلب و رأی من کو و این حرف ها بود که با خواست دو نفری که در مقام رهبری قرار گرفته بودند، و طبعاً باند اصلاح طلبی که لشکریان اصلی شان بودند، کاملاً هماهنگی داشت. البته از طرف دیگر، بازیگران خارجی نمایش را نیز باید به حساب آورد. همان هایی که انواع و اقسام رسانه های فارسی زبان و غیر از آن را به کار انداختند تا به هر ترتیب که هست، از نمد کلاهی ببرند. شعارهایی که اینها از خارج به داخل تلقین کردند و احتمالاً عده ای همکار هم در محل داشتند که رواجشان بدهند و در فرصت مناسب در دهان جمعیت بیاندازند، همه مربوط بود به سیاست خارجی و، بر خلاف آنهایی که مربوط به داخل بود، بسیار رادیکال. هر گروه می خواست مردم حرفی بزنند که در جهت سیاست و منافع خودش باشد و هر دو هم موفق شدند، چون هر کدام سهمی بردند بدون اینکه کوشش هایشان با یکدیگر اصطکاکی پیدا کند: شما بیایید بیرون و لب بزنید، ترانه و موسیقی از ما — همزیستی مسالمت آمیز برای سوءاستفاده از این مردمی که بعد از سال ها به خیابان آمده بودند و حصار ترسی را که حکومت گردشان کشیده بود، شکسته بودند.
نبود شعار درست، بارزترین نقطهُ ضعف حرکتی بود که ضعف ساختاریش نبود رهبری بود و طبعاً نبود استراتژی. یا شاید باید گفت که مرئی ترین مشکلی وجود کسانی بود که در مقام رهبری قرار گرفته بودند و جلوتر از نوک دماغ نظام را نمی دیدند. حرف های بی سر و ته و گاه مضحکی که در توجیه و حتی تکریم این وضعیت زده شده به یاد همه هست و حاجت به تکرار ندارد.
آنهایی که از خارج وسیله بسیج کرده بودند، همه در این خیال بودند که انقلاب رنگی ترتیب بدهند و آنهایی که در داخل سر و صدا بر پا کرده بودند، به این امید که با سواری گرفتن از مردم از رقبا پیشی بگیرند. بازی دادن مردم از بیرون کشور برای کسی که از خارج اخبار را تعقیب می کرد به خوبی در معرض دید بود. اسباب ارتباطی جدید از قبیل فیسبوک و توئیتر هم که تا همه به خودشان و دوز و کلک هایشان عادت بکنند، طول می کشد و فرجهُ خوبی، برای سوء استفاده، ارزانی اهل فن می کند، مددکار سیاه کردن مردم شده بود. روش کار، ایجاد یک جمعیت انقلابی مجازی بود که ادعا می شد تصویر واقعیت است که نبود، تا مانند شبحی بالای سر تظاهرکنندگان حرکت کند، راهنمایی شان نماید و در رسانه ها به جای آنها نظر بدهد و حرف بزند. این تصویر مجازی در فانوس خیالی که رسانه ها برای ما ساخته اند، از خود واقعیت نیرومندتر شده بود. تأثیر این تصویر دروغین بر خود مردمی که به خیابان آمده بودند، بیش از آن بود که بر دیگران، می بایست هم که چنین می بود، هدف اصلی همین ها بودند. بی رهبری جریان که لاف اش زده می شد و مزایایش به همگان یادآور می گردید، این بود، هدایت مردم با ایجاد این توهم که فقط داریم تصویر و حرف خودتان را منعکس می کنیم و خود شمایید که دارید به این راه می روید.
آن بخش از این مساعی که تقلید خشک و خالی انقلاب اسلامی بود، به خوبی نشان می داد که حوزهُ دید و نوآوری کسانی که می کوشند در پنهان به حرکت جهت بدهند، چه اندازه محدود است. در نهایت ایراد عمده ای هم نمی شد به آنها گرفت؛ نوآوری واقعی، که معمولاً نشانهُ اصالت حرکت است، در جریان حرکت زاده می شود و نمی توان از قبل در طرح گنجاندش. این هم یکی از تفاوت های عمدهُ انقلاب و کودتاست که همیشه به آن توجه کافی نمی شود. نه نهضت ملی مثل انقلاب مشروطیت بود و نه انقلاب اسلامی مثل نهضت ملی؛ دلیلی هم نیست که انقلاب بعدی مثل انقلاب اسلامی باشد. خبر انداختن راجع به الله اکبر گویی مردم بر سر بام ها و حرف هایی از این قبیل، احتمالاً از ذهن بازیگران خارجی ماجرا نشأت گرفته بود که تصور می کردند «مردم عمیقاً مسلمان ایران» هنوز در حال و هوای انقلاب اسلامی هستند و لابد به دلیل داشتن «بستگی عمیق به اسلام» که به جز عده ای آخوند و مستشرق و سرویس های اطلاعاتی که از افکار اینها تغذیه می کنند، کس دیگری آن را باور ندارد، همینطور قرار است تا ظهور حضرت، شعار اسلامی بدهند. به هر صورت بازیگران داخلی هم، که همه از زیر عبای این و آن آخوند درآمده بودند، نمی بایست مخالفتی با این قضیه می داشتند.
یکی از داستان هایی که از انقلاب اسلامی به این طرف، در دهان ها می گردد این است که یکی از این آخوندهای بلندگو به دستی که به تظاهرات سامان میداده، محض مرتب کردن صف به تظاهرکنندگان گفته «گشاد گشاد راه نرین» و مردم تکرار کرده اند و موقعی که محض روشن کردن مقصودش اضافه کرده که «گشاد گشاد شعار نیست» باز هم مردم با او دم گرفته اند. نمی دانم داستان واقعی ست یا نه و به هر صورت هیچ بعید نیست که دسته ای محض شوخی چنین کرده باشند. هر انقلابی یک وجه کارناوال مانند هم دارد که از شکستن نبایدهای معمول بر می خیزد، همه در عین انقلاب تفریحی هم می کنند. ولی شعارهایی نظیر «نه غزه نه لبنان...» یا «مرگ بر چین و روسیه» که به تظاهرکنندگان تلقین کردند و بعد نسبت دادند، حتماً نابجاتر و مضحک تر از این حکایت «گشاد گشاد» بود و دیدیم که با چه جدیتی در همه جا تبلیغ شد.
آنچه در این انقلاب مجازی به هدر رفت، نیرو و امید ملتی بود که به امید تغییر و بهبود حیات اش به میدان آمده بود و ناچار شد سرخورده و وارفته به خانهُ خویش باز گردد. آنهایی که مردم را به این ترتیب بازی دادند، آیندهُ آنها را دزدیدند. ملت هر دو روز یک بار فرصت و نیروی مصاف دادن با حکومتی این چنین خشن را پیدا نمی کند. باید نیرویی که به این ترتیب هدر شد، جایگزین شود تا بتوان دوباره حمله ای را سازمان داد.
اپوزیسیون
برگردیم به امروز و بیاییم سر مخالفت جدی. در باب اینکه اپوزیسیون کیست و چیست، بسیار صحبت شده و تعاریفی که در این زمینه عرضه میشود، بیش از آنکه برخاسته از تحلیل نظری باشد، از مرزبندی های سیاسی سرچشمه می گیرد. نفس امر هیچ ایرادی ندارد، چون تحلیل نظری در این باب اصلاً لقمهُ دندان گیری نیست و نمی توان مرزبندی سیاسی به کمک کلماتی را که عمق مفهومی چندانی ندارد، اساساً ناروا شمرد.
اگر در این باب حرفی می زنم فقط به این دلیل است که تکلیف خودم را با مطلب و دیگران را با خودم، روشن کرده باشم. به عقیدهُ من، نام اپوزیسیون کسانی را می تواند شامل گردد که از اصل و اساس با نظام موجود مخالف و طرفدار تغییر آن باشند. از روز اولی هم که این اصطلاح در بین ایرانیان باب شد، به همین معنا به کار رفت، چون اول به بختیار و گروه اش اطلاق شد و بعد به آنهایی که خود را، از سر صدق یا ریا، طالب همین هدف نشان دادند. کسانی را که به نوعی مایل به حفظ نظام موجود در عین تکمیل، تصحیح، تنظیم، تنقیح، تهذیب... آن هستند نمی توان جدی گرفت. برای اینکه خیال ناممکن دارند و برنامهُ عمل ندارند. روشن است که روی سخن من مثل همیشه با آنهایی است که می خواهند نظام فعلی را با نظامی دمکرات، لیبرال و لائیک، جایگزین نمایند. هر سه کلمه مهم است و آخری از بابت عملیاتی مهمتر از باقی.
در اینجا، باز هم از فرصت استفاده می کنم و یادآوری می کنم که سکولار برابر لائیک نیست؛ اگر هم در فرهنگ لغت چنین بنویسند، مصادیق تاریخی آنها بسیار با هم متفاوت است. اگر بود یک مشت از این اسلام گراهایی که چهره عوض کرده اند و اصلاح طلب و اصلاحگر و اصلاح جو و اینها شده اند، حاضر نمی شدند سکولار بودن را بپذیرند و حتی شعارش را بدهند. سرمشق اکثر اینها وضعیتی از آن نوع است که در آمریکا برقرار است که مذهب، در عین نداشتن نقش رسمی، در همه جا رسوخ دارد و همینطور که می بینید، هر سیاستمداری از رئیس جمهور گرفته تا پایین، تا چیزی می شود پای خدا و انجیل را به میان می کشد و قسم می خورد و دعا می خواند و... اصلاً یکی از ارکان شارلاتان بازی سیاسی در تمامی آن خطه همین استفاده از مذهب است و تأثیر گفتار مذهبی مسیحی هم در سیاست بسیار بارز. دعوای اصلی اینهایی هم که صحبت از رفرم مذهبی می کنند، کم کردن زحمت روحانیت سنتی است تا خودشان جایش را بگیرند و سیاست و مذهب را هم به میل خود قاطی کنند و برای همین هم هست که تا صحبت از جدایی این دو می شود فوری سر و صدایشان در می آید. خواستار این اختلاط نامیمون هستند منتها به سبک خودشان. سکولار حاضرند بشوند ولی لائیک؟ معاذالله! این را هم بیافزایم که فرق سکولار و لائیک را می توان از واکنش جمهوری اسلامی نسبت به این دو مفهوم نیز به خوبی اندازه گرفت. با هر دو البته مخالفند ولی دومی اصلاً برایشان قابل تحمل نیست. برای همین هم هست که به نادرست به بی خدایی تعبیرش می کنند. به هر حال خوب می دانند آنچه که سر نظام شان را بر باد خواهد داد، این یکی است.
متأسفانه این مسئله هنوز نه در خارج درست روشن شده و نه در داخل. به هر حال کلید پیروزی اینجاست. شعار درستی که باید برای ساقط کردن رژیم به کار برود، این است نه این حرفهای آبکی حقوق بشری و مبارزهُ بی خشونت که همه جا زده می شود و به هیچ جا هم نمی رسد و فقط به درد تظاهرات جلوی دفتر سازمان ملل می خورد. اینها کلی تر است از مسئلهُ نظام سیاسی و به همین دلیل برایی آن را ندارد. در مورد نظام سیاسی هم همین صفت لائیک است که برایی را تأمین می کند و پیروزی هم در درجهُ اول محتاج شعار درست و براست وگرنه هر کس حرف مغشوشی بزند یا درست نداند که چه باید بگوید، در نهایت دچار همان عاقبتی خواهد شد که مشارکت کنندگان در جنبش سبز دچارش شدند. اگر می خواهید فرق لائیک و سکولار را درست بفهمید، ببینید طرفداران این دو راه، در ایران آینده چه اندازه برای مذهب حق دخالت در سیاست قائلند و از خودتان بپرسید که اگر قرار باشد زحمت یک انقلاب تمام عیار را به جان بخرید برای اینکه باز هم مذهب در سیاست دخالت داشته باشد، تمامی زحمات تان چه معنا و ارزشی خواهد داشت.
این اپوزیسیونی که از آن صحبت می کنم، بدنه اش جز در داخل و رهبریش جز در خارج نمی تواند باشد. اولی برای اینکه بتواند مؤثر عمل کند و دومی برای اینکه مجال عمل داشته باشد. خواب و خیال های اپوزیسیون بی رهبر یا پر رهبر یا همه رهبر، ره به جایی نمی برد. رهبری باید متمرکز باشد، حال چه در فرد چه در گروه، وگرنه قادر به انجام کاری نخواهد شد؛ نه مردم را خواهد توانست به سوی خود بکشد و نه مبارزه را درست هدایت کند. همین رهبری هم هست که باید به محض سقوط نظام اسلامی، ادارهُ مملکت را به طور موقت به دست بگیرد و ترتیب نگارش قانون اساسی جدید را بدهد و اولین انتخابات آزاد را بر اساس این قانون، به انجام برساند. اینها ترتیبات عملی و منطقی کار است که باید از همین الان در نظر داشت و برایش آماده شد. ظرف این مدت که حقوقدانان «وضعیت فوق العاده» اش می خوانند، افکار عمومی و رسانه ها مراجع اصلی کنترل قدرت سیاسی موجود خواهند بود چون نهادی سیاسی در کار نخواهد بود که بتواند این کار را انجام بدهد. نهادهای سیاسی باید از دل قانون اساسی جدید در بیاید، چون قرار نیست که نهادهای اسلامی بر جا بماند. انتخابات هم قبل از نگارش قانون اساسی ممکن نخواهد بود چون بدون قانون تکلیف نهادهای سیاسی روشن نخواهد شد. در فترت نظام سیاسی، غیر از این نمیتوان کرد.
برنامه ریزی
استراتژی و تاکتیک و سازماندهی، هر سه، هم وجه نظری دارد و هم وجه عملی، این طور نیست که هر چه کلی بود نظری باشد و هر چه جزئی عملی. وحدت عمل از استراتژی بر می خیزد و برای همین هم هست که رهبری باید در طول مبارزه عمل کند؛ نه برای ورود در جزئیات، بل برای معین و مرتب کردن آنها و هماهنگ ساختن شان در طرح کلی. همانطور که حرکت خود بخود راه نمی افتد، عملیات پراکنده و نامرتبط هم خودبخود مرتب نمی شود. وحدت بخشیدن به آنها و مرتب کردن شان، در سطح استراتژی است که انجام می پذیرد. هر کدام این سطوح، دینامیک خود را دارد و طبعاً آنی که اصولاً باید بر همه مسلط باشد، دینامیک استراتژی است. ولی نکته در این است که این یکی نمی تواند فقط به اتکای خودش، با هر سرعتی پیش برود. محتاج آن دو دیگر است و بسا اوقات معطل آنها می ماند. کل نمی تواند فارغ از اجزایی که به آن شکل می دهد، به استقلال و جداگانه تحول پیدا کند. بخصوص که تحول استراتژی تحول زمانی است و مرحله ای، مادهُ اولیهُ پیشرفت اش با پیروزی های تاکتیکی تأمین می شود. نکته در این است که تاکتیک همیشه تمایل به این دارد که هر جا پیروزی آسان تر یا نزدیک تر یا لااقل دم دست تر است، عمل نماید و اگر به حال خود رهایش کنند، در بهترین حالت در یک رشته پیروزی خلاصه خواهد شد که، هرچند در پی هم می آید، ولی معنای کلی از آنها بر نمی خیزد و در نهایت هم به جایی ختم نمی شود مگر از نفس افتادن نیروهایی که در سطح تاکتیک عمل کرده اند.
در هر حال، شکل کلی کار، از دیدگاه وحدت کلی حرکت، این است که مقداری نیرو داریم و باید آرایش و عمل آنها را در زمان مرتب کنیم، چه در جزء و چه در کل و هم طرح های کلی و هم جزئی در معرض بازبین و تغییر به اقتضای شرایط هستند. آنچه که مطلقاً تغییر کردنی نیست، هدف است. هر چه که از آن دورتر بشویم، دست برای تغییر بازتر است، در استراتژی حداقل و در تاکتیک و سازماندهی بسیار زیاد.
حال می روم سر یکی دو تا از حرف هایی که در «براندازی» هم آمده و باید دوباره از نظر گذراند.
اولین محدودیتی که من می باید در طرح استراتژی در نظر می گرفتم (و تغییراتی هم که در صحنهُ جامعه و سیاست ایران واقع شده است، به هیچوجه از قاطعیت آن نکاسته است) محدودیت در زمینهُ سازماندهی است. به تصور من، آنچه که در شرایط فعلی، دست ما را برای عمل انقلابی، بیش از هر چیز می بندد، محدودیت امکانات مان در سازماندهی است. ما در این شرایط با حکومتی طرفیم که دستگاه های اطلاعاتی قوی دارد و برای سرکوب مخالفان از هیچ سبعیتی فرو گزار نمی کند و، از سوی دیگر، با مردمی که نیروی اصلی عمل مان هستند و تا به حال چند بار هزینهُ امید بستن به افراد بی فکر و بی مسئولیت و بی عار، یا بدتر، عاری از حسن نیت، را پرداخته اند و مثل مردم همه جای دنیا، اصلاً تمایلی به افزودن بر مخارج کاری که انجام اش را بدان ها توصیه می کنیم، ندارند؛ مردمی که چندان تجربه ای در کار مخفی ندارند و معلوم هم نیست که خیلی از عهدهُ این کار بربیایند. بنابراین امکان ایجاد سازمان قوی و پیوسته و منسجم و دارای سلسله مراتب محکم و تقسیم کار عقلانی نداریم. این وضعیت از کارآیی عملیاتی می کاهد، می دانم، ولی غیر از این راه حلی نمی بینم. باید هسته های تبلیغ و عمل ناپیوسته و کوچک ایجاد کرد که در کلیات از مرکز رهنمود بگیرند و در جزئیات خود تصمیم بگیرند. وحدت سازمان و عمل از وحدت هدف، وحدت شعار و در نهایت پیروی از رهبری که در خارج قرار دارد و استراتژی که او تجویز می کند، بر می خیزد نه از امر دیگری. انتخاب جزئیات سازماندهی گروه های تبلیغ امروز و عمل آینده و همچنین گزینش شعارهای موضعی در کنار و در امتداد شعار اصلی، همه می تواند در آزادی نسبی و در محل انجام بپذیرد و اصلاً قرار نیست که از این بابت همه عین هم باشند و عین هم عمل کنند.
این سازماندهی برای تماس با مرکز عملیات، محتاج ایجاد خطوط ارتباطی سنگین نیست، حتی سبک اش هم، که از راه الکترونیکی باشد، امروزه توسط عرب و عجم ردگیری و شنود می شود و خیلی آسان می تواند همه را به زحمت بیاندازد. مگر موارد فوق العاده و نادر، ارتباط باید در حدی طرح و حفظ شود که به آسانی از طریق رسانه ها قابل ایجاد و حفظ باشد و حداکثر با تماس آزاد اینترنتی، رفتن روی این و آن سایت یا صفحه. این عوامل هم امکانات سازماندهی را محدود می کند و ما را به سوی تشکیل هسته های ناپیوسته سوق می دهد و هم حد و حدود و فرجهُ زمانی دستورالعمل هایی را که به این طریق می توان رد کرد، محدود می سازد ولی چیزی نیست که کار را لنگ کند.
بی جهت نباید تصور کرد که سازماندهی سنگین، به خودی خود ما را به پیروزی نزدیک می کند. مثال مجاهدین را نگاه کنیم که بعد از حزب توده، دومین نمونهُ موفق سازماندهی شبه نظامی لنینی را در ایران ایجاد کرده اند. نگاه کنید ببینید تیغ اینها تا کجا بریده است و وضعیت کلی شان را بسنجید تا معلوم تان شود که سازماندهی سنگین به خودی خود ضمانت هیچ چیز نیست و بی خود حسرت این آرتیست بازی ها را نخورید.
گروه های مدنی موجود، از هر قسم و جنس که باشند و حوزهُ فعالیت شان در هر زمینه هم که باشد، می توانند در این راه فعال بشوند. به هر صورت، سیاسی شدن همه چیز و همه کس، به نوعی جزو منطق انقلاب است و دیر یا زود پیش می آید. پس چه بهتر که آگاهانه و به طریق درست پیش بیاید تا کارسازتر گردد. در این زمینه یا باید ساخت یا باید تبدیل کرد. هر کس در هر گروهی از هر نوع که شرکت دارد، باید بکوشد تا دیگران را به سوی فعالیت سیاسی جلب کند و در جهت هدفی که باید.
توجه داشته باشیم که برای شکل دادن به جریان، نمی توان به مخرج مشترک حداقلی اکتفا کرد. بخصوص که اصلاً معلوم نیست این حداقل چیست. وقتی پایه بر حداقل گذاشته شد، حکایت ممکن است فقط به حذف نظام کنونی ختم شود، درست مثل انقلاب اسلامی که حذف رژیم آریامهری هدف بود و بعد دیدیم که تکلیف جایگزین آن به چه شکل تعیین شد. نقطهُ حساس همین است، هدف نمی تواند حداقلی باشد و شعار هم باید هدف را به بهترین شکل در خود خلاصه نماید. هدف اصلی را نه می توان کم و زیاد کرد و نه به اقتضای شرایط تغییر داد؛ قیمت مقطوع است.
شروع حرکت
حال می رسیم به بخشی که تصور می کنم بیشترین سؤالاتی که از من شده و گاه بیشترین راهنمایی هایی که خواسته شده، مربوط است به آن: مشکل به حرکت انداختن چرخ مبارزه، آغاز دینامیسمی که باید در نهایت به سقوط رژیم فعلی بیانجامد. اگر بخواهم از اصطلاحی عامیانه استفاده کنم، زدن استارت یا به قول آنهایی که از بابت تکنولوژیک به روز نشده اند، زدن هندل حرکت. دغدغهُ اصلی بسیاری این است و منطقی هم هست که باشد. برخی این را جزو تاکتیک می شمرند که نیست؛ این جنبه را دارد ولی نقطه ای و موضعی ست. وجه تاکتیکی دارد ولی جزو روش های استاندارد مبارزه نیست. سؤال اصلی این است که ما خود می توانیم با طرح و برنامه ریزی، حرکت را به راه بیاندازیم یا نه؟
همانطور که قبلاً هم متذکر شده ام، تصور نمی کنم که این کار با برنامه ریزی از سوی ما ممکن باشد. چون علیرغم حالت موضعی و واحد کار که باعث می شود ساده بنماید، ایجادش محتاج داشتن امکانات سازماندهی و مادی و کلاً عملیاتی، بسیار وسیعی است که اصلاً از ظاهرش مستفاد نمی شود.
یکی از تفاوت های عمدهُ کودتا و انقلاب که بالاتر به برخی از آنها اشاره شد، درست همین ماهیت برنامه ریزی شدهُ یکی و خودجوش بودن دیگری است. درست است که انقلاب بدون فکر و طرح نداریم چون چنین چیزی مترادف ایجاد شورش کور است ولی با تمام این احوال، تفاوتی بین این دو هست که نباید از قلم انداخت. این تفاوت خود را در نقطهُ شروع بسیار خوب نشان می دهد. کودتا حرکتی است که از ابتدا، و بخصوص در ابتدا، حساب شده است. قطاری است که ساعت حرکت اش معین است و توسط طراحان انتخاب شده است. در انقلاب مطلقاً این طور نیست، نقطهُ شروع هیچگاه از پیش تعیین نمی گردد. جرقه ای زده می شود و، به دلیل وجود شرایط مناسب یا آمادگی گروه هایی که می خواهند وارد عمل بشوند یا...، حرکتی راه می اندازد و سلسله وقایعی را موجب می گردد که در نهایت به تغییرات انقلابی می انجامد. در انقلاب، قرار نیست کار صرفاً دیمی پیش برود ولی برنامه ریزی آن با کودتا قابل مقایسه نیست.
هنوز هم بر این عقیده هستم که مخالفان رژیم امکان عملی زدن جرقهُ اول را به صورت حساب شده، ندارند. البته ممکن است گروه هایی یا بخصوص سرویس های اطلاعاتی کشورهایی که به هر صورت با حکومت اسلامی یا حتی ایران خصومت دارند، در صدد این کار باشند یا حتی وسائل این کار را هم داشته باشند. این در حدود امکانات این قبیل دستگاه ها هست ولی هدایت جریان الزاماً در ید قدرت شان نیست. جنبش سبز، برای راه افتادن، به پشتیبانی رسانه های خارجی که حساب شده عمل کردند و در صدر آنها بی بی سی، بسیار مدیون بود. این پشتیبانی تبلیغاتی، در طول حرکت هم بسیار مؤثر و پیگیر عمل کرد، ولی دیدیم که این مساعی برای جهت دادن به حرکت، با وجود ترویج مشتی شعار بی موضوع و به هیجان آوردن مردم، کافی نبود. حاصلی که به دست آمد تضعیف احمدی نژاد بود که برای به راه انداختن تحریم های شدید مؤثر افتاد، ولی در نهایت به نتیجهُ دلخواه کشورهایی که می خواستند جمهوری اسلامی را به عنوان قدرت منطقه ای منکوب کنند، نرسید. خواست مردم را که، هر چه بود، بهتر است اصلاً متعرض اش نشویم، چون مردم هیچ طرفی از زحمات شان نبستند.
اگر بخواهم مثالی بزنم، باید بگویم که کار سیاسی به کشتیرانی بادبانی می ماند که نمی توان تمامی عوامل اش را از قبل پیش بینی کرد یا بر آنها مسلط شد. برای همین هم هست که در مورد انقلاب، که نیروی اصلی آن از مردم بر می خیزد، باید منتظر باد مساعد ماند و تا برخاستن این باد، تنها کاری که می توان کرد، پارو زدن است و عرق ریختن. به همین دلیل است که در کار سیاست می توان به آسانی تن به باد سپرد و به جای رفتن به سوی مقصد، محض جلو رفتن، به هر سو رفت و در بند اصول که سهل است، حتی مقید به هدف هم نماند. می دانم که همه دل شان می خواهد کشتی موتوری در اختیار داشته باشند و بتوانند با سرعت دلخواه و از کوتاه ترین راه، به هدف خود برسند، ولی تصور نمی کنم چنین چیزی در حیات سیاسی انسان ممکن باشد. کودتا کردن چیزی است از این قسم، البته در صورتی که یک دست و فقط با زور نیروهای کودتاگر پیش برود و درست هم به نتیجهُ دلخواه برسد، که هیچکدام همیشه ممکن نیست. در شرایط فعلی تصور نمی کنم تا روشن شدن تعادل قدرت بین جمهوری اسلامی و آمریکا و راحت شدن خیال مردم از بابت تحریم و دخالت خارجی، بتوان به بیرون آمدن شان امید داشت. خوشبختانه به این موعد بسیار نزدیک شده ایم و ضعف ایدئولوژیک حکومت که خواه ناخواه از نزدیکی به دول غربی و بخصوص آمریکا بر می خیزد، زمینه را برای ما روز به روز مساعدتر خواهد نمود. برای همین هم هست که برخی دشمنان منطقه ای جمهوری اسلامی، این اواخر این همه ابواب جمعی ایرانی خودشان را به تعجیل در براندازی تشویق می کنند. قصد ساقط کردن نظام نیست که می دانند از عهده اش بر نمی آنید، بر هم زدن نزدیکی جمهوری اسلامی به غرب است، محض تثبیت نشدن موقعیت اش که کاری ست بی عاقبت چون برای مردم جذابیت ندارد.
می دانم که همه مشتاق شروع هرچه سریعتر بازی هستند و پس از سی و چند سال تحمل نکبت حکومت اسلامی، شوق مبارزه و پیروزی دارند. خودم را هم از این بی تابی مستثنی نمی کنم، چون از روز اول برقراری این نظام، منتظر این موقعیتم. همه می خواهند حکومت اسلامی را هر چه زودتر به زیر بکشند و در انتظار چنان لحظه ای، روزشماری می کنند. برای همین هم هست که بسیاری جویای راهکار سریع و ثمربخش هستند. این هم درست است که به راه انداختن حرکت، کاری اساسی است، ولی مسئلهُ مهمتر، توانایی هدایت حرکت است که به نظر من، مخالفان، با سازماندهی درست، می توانند داشته باشند و نیروهای خارجی که هر چه بخواهند بکنند، از جنس کودتاست، نخواهند داشت. شروع حرکت تعیین کنندهُ ادامهُ آن نیست. به هیچوجه نباید تصور کرد هر که ضربهُ اول را زد برندهُ آخر هم خواهد بود. در مرحلهُ دوم، همه، چه کودتاگر و چه انقلابی، چه خارجی و چه داخلی، کوشش در هدایت حرکت خواهند کرد ولی بخت شان و امکانات شان یکی نیست، بخت انقلابیان بیشتر است.
جرقهُ اول کار ممکن است از هر کجا زده شود و، به عبارت دیگر، از همه جا ممکن است روشن گردد. هر یک از این حرکت های کوچک و محدودی که در داخل کشور انجام می گیرد و به نظر بی عاقبت می آید و اکثر هم می ماند، می تواند نقطهُ شروع باشد. نکته در این است که سرنوشت این حرکت های کوچک از ابتدا بر پیشانی خودشان نوشته نشده، بلکه در محیط اطراف شان رقم می خورد. آماده کردن محیط، یعنی آماده ساختن وسایل برای اینکه یکی از همین حرکت ها بتواند به جرقهُ شروع کار تبدیل گردد، یا به عبارت دقیق تر آتش افروز شود.
نکتهُ اصلی، در تهیه دیدن زمینه است و در آمادگی برای بهره برداری درست از فرصتی که دیر یا زود پیدا خواهد شد، همانطور که به ناگاه با جنبش سبز پدید آمد و عاطل و بی عاقبت ماند. در آن زمان، اگر حداقل شعار درست داده می شد، جریان سیر دیگری پیدا می کرد و می توانست طومار عمر نظام را در هم بپیچد. شعار درست یکی دو کلمه بیشتر نیست ولی میزان کاری که برای انتخاب و رواج آن لازم است، بسیار زیاد است و البته، در عوض این زحمات، بازده بی حد دارد.
امروز کار اصلی تبلیغات است که باید صورت بپذیرد. زمان این کار همین الان است ولی متأسفانه باید بگویم که آن شور و هیجانی را که برای زدن جرقهُ آغازین اینجا و آنجا می بینم، در این زمینه شاهد نیستم. همه متقاضی حرکتند ولی کمتر کسی همت می کند تا اصل کار تبلیغاتی را که مربوط است به تعیین هدف و اگر هزار بار هم بگویم کم گفته ام که محورش شعار لائیسیته است، انجام بدهد. درست است که کار بی هیجان و خسته کننده است، برای خود من هم هست، آن هم بعد از این همه سال، برخی اوقات به تخم افکندن در زمین شوره می ماند و تلخکامی به همراه دارد ولی اصل کار همین است. منتظر حرکت چرخ بودن و حتی برای آن بی صبری کردن، طبیعی است ولی از کار اصلی که باید امروز انجام بشود تا بتواند به حرکت، بعد از شروع اش و حتی به محض شروع اش، سامان بدهد، کوتاهی کردن، به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست — به هیچ عنوان. فقط بی تاب حرکت بودن و تدبیری برای راه نداشتن، بهترین روش است برای شکار شدن توسط کسانی که یک بار کوشیده اند در ایران انقلاب رنگی راه بیاندازند و باز هم مترصد همین کارند و اصلاً هم کاری به آیندهُ ملت ایران و آزادی این ملت و این حرف ها ندارند.
نگارش «براندازی» به چند سال قبل از جنبش سبز باز می گردد. من در طول این جنبش، با تأسف تمام شاهد بودم که حرکت اولیه، آنچنان که انتظار داشتم و نوشته بودم، از اختلافی بین جناح های حکومت، پدید آمد و واکنش نشان دادن دستگاه سرکوب را در برابر معترضان متزلزل نمود و بر شمار مردم هم روز به روز افزوده گشت ولی، با اینهمه، رهبری و استراتژی که به جای خود، حتی شعار درستی که می توانست این جمع را به سوی هدف درست یعنی سقوط رژیم ببرد، از هیچ کجا شنیده نشد. فقط و فقط یک شعار در روزهای آخر کار شنیدیم که هیچکس هم نخواست به آن توجهی که باید بکند، چه رسد که در ترویج اش بکوشد و آن «جمهوری ایرانی» بود. برای سلطنت طلب ها جمهوری خواهانه بود، برای چپ گراها ناسیونالیستی، و برای مذهبی های رنگ و وارنگ، کفر مطلق. اگر این نداشتن آمادگی برای بهره برداری از موقعیت نبود چه بود؟ اینکه ایجاد موقعیت کار دیگران بود و تبلیغات خارجی درش نقش اساسی داشت، چیزی را تغییر نمی دهد — ما کجا بودیم؟ اگر دیروز آماده بودیم می توانستیم ببریم و اگر امروز آماده نباشیم باز هم خواهیم باخت.
تصور می کنید اگر امروز باز عین همان موقعیت فراهم شود، خیلی کارآمدتر از بار پیش عمل خواهیم کرد؟ بر چه اساس؟ آیا حتی شعار جدایی و لائیسیته را توانسته ایم بین مردم رواج دهیم تا بتوانیم دل مان را به این حداقل خوش کنیم؟ استراتژی و رهبری پیشکش. پول و ابزار تبلیغ هم که بحمدالله می دانیم دست کیست، دستهُ رفسنجانی در داخل و نومحافظه کاران در خارج و طبیعتاً خدمتگزاران شان در هر دو سوی مرز.
اگر می دانیم که سرمایه ای غیر از شور و هیجان نداریم، به چه دلیل اصرار داریم همین الان فرصتی ایجاد شود که قادر به بهره برداری از آن نخواهیم بود. آنچه که اصل کار است، تبلیغ است برای آنچه که باید صورت بپذیرد، تا به این ترتیب تحقق اش محتمل و در نهایت با ارادهُ و همت ما، حتم بشود؛ درست قسمت طولانی و بی هیجان و خسته کنندهُ کار که میلی به انجام ش نداریم. خیلی ساده بگویم، در این بازی نمی توان صرفاً به بخت و اقبال تکیه کرد و فقط در پی ایجاد حرکت بود، به این خیال که وقتی به راه افتاد، به سرمنزل مقصود خواهد رسید. این درست ایستار چپ گرایان ایران در اوان انقلاب بود که به این سودا که تاریخ یا خلق راه اش را بلد است، تمامی نیرو و توان خویش را با فداکاری بسیار در راهی ریختند که نهایت اش قدرت گیری خمینی و کشتار خود آنان شد. نه تاریخ و نه مردم، راه شان را از پیش بلد نیستند. این ماییم که باید راه را معلوم کنیم و در راهنمایی مردم به سویش بکوشیم، وگرنه فقط به حرکت درآوردن شان راه به جایی نمی برد و اگر ببرد آن جایی نیست که باید.
اگر اهل کاریم و همت داریم، این برنامه، قبل از هر چیز و با سرعت تمام، تشویق شکل دادن به هسته های پراکندهُ مقاومت، بخصوص که با روشن شدن وضعیت بین المللی، موقعیت نظام روز به روز آسیب پذیرتر خواهد شد و جرقه هم ممکن است از هر جایی زده شود. آنچه مهم است این نیست که ما حرکت را ایجاد کنیم، این است که برندهُ مسابقهُ جهت دهی به آن باشیم. مقدمات این رقابت جزو خود رقابت است. هرکس بتواند امروز راه حلی را که طالب است، بهتر به مردم بقبولاند، فردا بیشتر بخت پیروزی خواهد داشت. این گوی و این میدان.
ژانویه ۲۰۱۴
* این مقاله برای سایت (iranliberal.com) نوشته شده است و نقل آن با ذکر مأخذ آزاد است
نظر خوانندگان
محل ارسال نظر در مورد اين مطلب:
توجه: اگر عنوان اين مقاله را در جدول زير وارد نکنيد، ما نخوهيم دانست که راجع به کدام مطلب اظهار نظر کرده ايد.
کافی است تيتر را کپی کرده و در محل مربوطه وارد کنيد.
