|
|
|
خانه | آرشيو کلی مقالات | فهرست نويسندگان | آرشيو روزانهء صفحهء اول سايت | جستجو | گنجينهء سکولاريسم نو |
|
|
|
|
خانه | آرشيو کلی مقالات | فهرست نويسندگان | آرشيو روزانهء صفحهء اول سايت | جستجو | گنجينهء سکولاريسم نو |
|
برای حفظ يکپارچگی عراق چه باید کرد؟*
فواز جرجس**
نهادهای حکومتی شکننده عراق رو به اضمحلال هستند. معلوم نیست بغداد دیگر هرگز بتواند انحصارش در توسل به زور در سراسر کشور را احیا کند٬ یا اقتدار و کنترل متمرکز خود را بر اعراب سنی و کردستان نیمه مستقل برقرار سازد.
"پیشروی برق‌آسای داعش نقایص و ضعف‌های ساختاری و نهادی٬ و همچنین شکاف‌های عمیق اید‌ٰئولوژیک و فرقه‌ای موجود در کشور را آشکار کرده است"
بهترین حالت برای عراق این است که بغداد در مناطق مختلف قدرت و اختیارات خود را به شیعیان٬ اعراب سنی و کردهای سنی تفویض کند.
بدترین گزینه ممکن هم تقسیم کشور به سه واحد مجزاست.
پیشروی برق‌آسای داعش نقایص و ضعف‌های ساختاری و نهادی٬ و همچنین شکاف‌های عمیق اید‌ٰئولوژیک و فرقه‌ای موجود در این کشور را آشکار کرده است. بعد از هشت سال حکومت و در انحصار گرفتن قدرت٬ نوری مالکی٬ نخست وزیر عراق٬ نه توانسته امنیت را برقرار کند٬ و نه آشتی و رفاه ایجاد کرده است.
نیروهای امنیتی عراق که شمارشان به صدها هزار نفر می‌رسد٬ در مقابل حمله خیره کننده تنها چند هزار پیکارجو تا آستانه فروپاشی پیش رفتند. پیکارجویانی مرتبط با القاعده که به سلاح‌های سبک مسلح هستند.
بیش از یک دهه پس از اینکه آمریکایی‌ها صدام حسین را سرنگون٬ و ارتش او را منحل کردند٬ ارتش از نو ساخته شده عراق فاقد هویتی وحدت‌بخش و روحیه حرفه‌ای است٬ و فساد مالی و اداری در آن بیداد می‌کند. برای مثال٬ در شهر موصل پیکارجویان داعش بدون هیچ دردسری در شهر می‌گشتند٬ چون افسران ارتش پیش از ورود آنها مواضع و سلاح‌هایشان را رها کرده٬ و سربازان را راهی خانه کرده بودند. در موصل یک نیروی امنیتی متشکل از ده‌ها هزار نفر مثل برف آب شد.
در تلاش برای کمک به یک کشتی در حال غرق شدن٬ یکی از نمایندگان آیت‌الله علی سیستانی٬ عالی‌ترین مقام مذهبی شیعه در این کشور٬ گفت که "دفاع از عراق٬ مردمش و اماکن مقدسش بر هر شهروندی که توان حمل سلاح و جنگیدن با تروریست‌ها را دارد٬ واجب است."
یک ارتش موازی حدوداً 100 هزار نفری متشکل از شیعیان هم به این دعوا اضافه شده٬ و خطر تشدید اختلافات فرقه‌ای را بیشتر کرده است. دفتر آیت‌الله سیستانی که نگران سوء برداشت از سخنان او بود٬ بعدا با ارائه توضیحاتی در این باره به هوادارانش هشدار داد که "هیچگونه حرکتی که ماهیت فرقه‌ای یا ملی‌گرایانه داشته باشد و به یکپارچگی ملت عراق لطمه بزند" انجام ندهند.
نظام درهم شکسته
در بسیاری از گزارش‌های رسانه‌های غربی درباره مهارت و دستاوردهای نظامی داعش مبالغه می‌شود. قدرت این گروه نه فقط از ضعف حکومت عراق٬ که از شکاف‌های فرقه‌ای و اجتماعی عمیق جامعه عراق نشأت می‌گیرد٬ و نشان‌دهنده شوریدن قبایل عرب سنی علیه چیزی است که اقتدارگرایی فرقه‌ای آقای مالکی می‌خوانند.
هفته گذشته٬ با ورود پیکارجویان به شهر موصل٬ سربازان و نیروهای پلیس به‌صورت دست‌جمعی فرار کردند.
در بطن منازعه شدیدی که عراق را در خود فرو برده٬ یک نظام سیاسی در هم شکسته قرار دارد٬ که بر توزیع رانت قدرت به موازات مرزبندی‌های مذهبی٬ قومی و قبیله‌ای مبتنی است٬ و بعد از حمله آمریکا به عراق و اشغال این کشور در سال 2003 شکل گرفت.
اعراب سنی بخصوص در چهار سال اخیر احساس کرده اند که در نتیجه سیاست‌های فرقه محور آقای مالکی منزوی٬ و از جریان امور کنار گذاشته شده اند. وقتی آمریکا در سال 2011 عراق را ترک کرد٬ محبوبیت القاعده در میان سنی‌های این کشور رو به افول بود. حالا با گذشت سه سال٬ داعش توانسته با یافتن پایگاهی اجتماعی در میان اعراب سنی ناراضی و کنار گذاشته شده، خود را احیا کند.
تفویض اختیارات دولت مرکزی
ابوبکر البغدادی٬ رهبر داعش٬ با بهره گرفتن از موقعیتی که قیام مسلحانه علیه بشار اسد٬ رئیس جمهوری سوریه٬ برایش ایجاد کرد به گسترش دامنه فعالیت‌هایش به این کشور همسایه پرداخت و پایگاه قدرتمندی ایجاد کرد که نیروهای بیشتر و کمک‌های مالی و عملیاتی ارزشمندی را در اختیارش قرار داده است. داعش با گروه‌های شورشی سنی٬ نظیر افسران ارتش منحل شده صدام حسسین٬ متحد شده٬ و صدها نفر از این پیکارجویان زبده را جذب صفوف خود کرده است. این نقطه عطفی در توانایی داعش در برنامه‌ریزی و اجرای عملیات‌های پیچیده در عراق و سوریه است. در فلوجه٬ موصل٬ تکریت و شهرهای دیگر٬ سنی‌ها از پیکارجویان القاعده در قامت نیرویی آزادی‌بخش استقبال کردند.
نکته مسأله‌سازتر این است که گزارش می‌شود افسران سنی که از پایگاه‌هایشان فرار کرده اند٬ می‌گویند که برای دولت آقای مالکی نخواهند جنگید. این اتفاق نشان‌دهنده وخامت اختلاف سیاسی- فرقه‌ای در عراق امروز است. به این ترتیب درک علت فروپاشی حیرت انگیز نیروهای امنیتی عراق آسان‌تر می‌شود.
قبایل سنی و افسران سابق و ناراضی ارتش تکلیف مثلث سنی‌نشین را روشن کردند. داعش برای اعراب سنی صرفا ابزار قدرتمندی برای ابراز نارضایتی‌هایشان است. اما این ابزار می‌تواند نهایتا آرزوهای سنی‌ها و دولت عراق را یکسره از بین ببرد. نشانه‌هایی از این امر از همین حالا هویداست.
در موصل٬ داعش از همین ابتدا قوانین سختگیرانه‌اش را حاکم کرده٬ و این مسأله باعث شکایت و نگرانی نیروهای مذهبی- ملی‌گرا و قبایل متحد این گروه شده است. این نیروها و قبایل، خواهان احتیاط و مشاوره بیشتر در تصمیم‌ها هستند. حتی اگر حکومت عراق مجددا کنترل شهرهای تحت تصرف داعش را بدست بگیرد٬ قادر نخواهد بود بدون تمرکز زدایی از فرآیندهای تصمیم گیری و واگذاری اختیاراتش به نهادهای محلی با مردم این مناطق به آشتی برسد.
مرگ نظم حاکم پیشین
اقوام و مذاهب مختلف عراق باید بتوانند اداره امور خود را بدست بگیرند و احساس کنند که در پروژه ملی سهم دارند. این امر برای نجات حکومت شکننده عراق و رهاندن کشور از شر داعش و دیگر گروه‌های شورشی حیاتی است. نظم حاکم پیشین مرده است٬ و به نوسازی نظام سیاسی و اجتماعی کشور در چارچوب حقوق شهروندی و حکومت قانون نیاز مبرم وجود دارد.
حمله داعش به نیروهای پیشمرگ کرد امکان داده که شهر کرکوک و منابع نفتی اطراف آن را تحت کنترل بگیرند
آشتی ملی و نهاد سازی بدون برقراری یک قرارداد اجتماعی تازه بر مبنای تمرکز زدایی از قدرت و تقسیم منصفانه منابع ممکن نیست. البته با توجه تعمیق گسل‌های موجود میان عراقی‌ها و فقدان اعتماد میان آنها٬ هیچ تضمینی برای موفقیت وجود ندارد.
کردها که فعلاً بزرگترین برنده وضعیت جدید هستند٬ ممکن است تمایلی به واگذار کردن دستاوردهای جدیدشان نداشته باشند. آنها شهر استراتژیک کرکوک و منابع نفتی غنی آن را تصرف کرده٬ و مشغول تحکیم مرزهای منطقه تحت کنترلشان هستند. رهبران عرب سنی هم با واقعیت‌های عراق بعد از صدام کنار نیامده و هنوز خیال خام حکومت بر کشور را در سر می‌پرورانند. روسای قبایل مشغول تشویق داعش هستند و بنظر می‌رسد که از پیروزی پرهزینه سرمست هستند.
انحصار شیعیان
آقای مالکی و دیگر رهبران شیعه مسوولیت بزرگتری در ناکامی عراق دارند.
کشورهای غربی آقای مالکی را به نزدیک شدن به سنی‌ها و احیای وحدت ملی تشویق کرده‌اند
رهبران شیعه عراق که بعد از حمله آمریکا و سرنگونی صدام حسین خود را صاحب کشور یافتند٬ با اعراب سنی مانند شهروندان درجه دو رفتار کردند و اکثریت عددی خود را به منزله مجوزی برای در انحصار قدرت دانستند.
آینده عراق در گرو برپا خاستن طبقات و اقشار اجتماعی حاکم و برعهده گرفتن وظیفه تاریخی‌شان٬ و اولویت دادن منافع ملی بر منافع گروهی است.
اگر بنا بر تکرار تاریخ باشد٬ نخبگان حاکم بر عراق ممکن است یک بار دیگر در انجام وظیفه‌شان در قبال مردم عراق کوتاهی کنند. چنین چیزی عواقب فاجعه‌باری برای این کشور جنگ‌زده٬ و همچنین نظام منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت.
* تيتر اصلی اين مقاله اينگونه ترجمه شده است: «برای نجات عراق چه بايد کرد؟»
** فواز جرجس استاد مطالعات خاورمیانه مدرسه اقتصاد لندن است. از جمله کتاب‌های او می‌توان به 'خاورمیانه جدید: اعتراضات اجتماعی و انقلاب در جهان عرب' اشاره کرد.
http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/06/140619_an_iraq_isis_maliki.shtml
نظر خوانندگان
محل ارسال نظر در مورد اين مطلب:
توجه: اگر عنوان اين مقاله را در جدول زير وارد نکنيد، ما نخوهيم دانست که راجع به کدام مطلب اظهار نظر کرده ايد.
کافی است تيتر را کپی کرده و در محل مربوطه وارد کنيد.
