شهباز نخعی: هر دو حق دارند

تأسيس: 14 مرداد 1392 | در نخستين کنگرهء سکولار های ايران | همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

14 فروردين ماه 1394 ـ 3 ماه آوريل 2015

دومین هفته سال نو با روزهایی با فضای سنگین آغاز گردید و این سنگینی به روزهای هفته جاری نیز کشیده شد. برای این سنگینی فضا دو دلیل وجود داشت – و هنوز هم دارد. دلیل نخست، حملات هوایی عربستان سعودی و 9 کشور دیگر عرب یا غیر عرب متحد و موتلف با آن – از جمله ترکیه و پاکستان – به کشور یمن است که چند ماهی است به خاطر شورش کودتاوار حوثی های شیعی شمال این کشور و سرنگون کردن دولت قانونی آن دچار ناآرامی است. چندی پیش رییس جمهوری یمن که زیر فشار نیروهای حوثی ناگزیر از استعفا شده بود، پس از گریختن از صنعا، پایتخت این کشور، به عدن در جنوب یمن گریخت و در آنجا، با پس گرفتن استعفای اجباری، خود را دولت قانونی کشور معرفی نمود که با استقبال و پذیرش کشورهای عربی و غربی مواجه شد. حملات هفتهء گذشتهء نیروهای ائتلافی به یمن به درخواست او که حکومت آخوندی را مسئول شورش حوثی ها و آشوب و تلاطم سیاسی در یمن می داند انجام شده است.

دلیل دوم سنگینی فضا، التهاب ناشی از انتظار به خاطر آخرین دور مذاکرات بین جمهوری اسلامی و 1+5 برسر برنامهء هسته ای پیش از انقضای مهلت تعیین شده – پس از دوبار تمدید – برای دستیابی به توافق سیاسی ای بود که می بایست بعداً، تا پایان ماه ژوئن، به توافقی همه جانبه منجر شود. بنابر مفاد آخرین تمدید مذاکرات در پاییز گذشته، این مهلت پایان روز سه شنبه 31 مارس تعیین شده بود. در نخستین روزهای انجام گفتگوها، کم و بیش روشن شد که دستیابی به «توافق» به سادگی میسر نیست.

دلیل این دست انداز در مذاکرات – که سبب تمدیدهای پیشین نیز بوده – را باید در نوع نگاه طرفین و انتظارات ایشان از مذاکرات یافت. حکومت آخوندی، در حالی که هنوز هم برای آن که کم نیاورد لاف می زند که تحریم ها اثر بخش نبوده، تنها به انگیزهء لغو و رفع تحریم ها پشت میز مذاکرات نشسته است. "رادیو زمانه" در روز 31 مارس 2015 – آخرین روز مهلت دستیابی به توافق سیاسی – گزارش داد: «این دوره از مذاکرات با تماس های حسن روحانی با فرانسوا اولاند، دیوید کامرون، ولادیمیر پوتین و آنگلا مرکل رهبران کشورهای فرانسه، بریتانیا، روسیه و آلمان حالت ویژه ای پیدا کرد. روحانی، با برشمردن مزایای توافق هسته ای برای طرفین، بر لزوم تلاش همه جانبه برای تحقق آن تأکید کرد. وی ضمن هشدار دادن [نسبت] به توطئه های دشمنان حسن روابط ایران با کشورهای غربی، تصریح کرد ایران انتظار دارد تحریم ها برداشته شود».

از سوی دیگر، چنان که بارها اعلام شده، هدف کشورهای عضو 1+5 از مذاکرات جلوگیری از امکان دستیابی جمهوری اسلامی به ساخت سلاح هسته ای است. دلیل به درازا کشیده شدن مذاکرات را باید در این دوگانگی سازش ناپذیر انگیزه های دو طرف جستجو کرد که عملاً مذاکرات را به گفتگوی ناشنوایان شبیه کرده که در آن هر طرف تنها حرف خود را می زند بدون آن که به حرف طرف دیگر گوش بسپارد. در این روال، حتی اگر به فرض توافقی نیز به دست آید، به معنای یافتن راه حل پایدار برای این معضل نیست زیرا به هر دو طرف به خاطر تعهداتی که از روی ناچاری می پذیرند نمی توان اعتماد نمود و به هر بهانه ای می توانند مفاد توافق را زیرپا نهند.

دستیابی به توافق، ورای جنبه کلی و عمومی آن، برای دوطرف اصلی یعنی حکومت آخوندی و دولت باراک اوباما جنبه حیثیتی نیز پیداکرده است. هم سیدعلی خامنه ای به شدت نیازمند این است بتواند نشان دهد که "نرمش قهرمانانه" اش بیهوده نبوده و هم باراک اوباما، که محبوبیت اش در افکار عمومی به پایین ترین حد ممکن سقوط کرده، برای ثبت نمره ای قابل قبول در کارنامه اش به این توافق نیاز دارد. روز چهارشنبه اول آوریل، گزارشگر شبکه "المیادین" نزدیک به جمهوری اسلامی گزارش داد: «تلاش مذاکره کنندگان در لوزان سوییس برای جلوگیری از اعلام شکست این مذاکرات ادامه دارد». در همین روز، شبکه "سی ان ان" نیز اعلام کرد: «اگر در سوییس توافق هسته ای نشود، کار اوباما سخت خواهد شد».

مسئله تحریم ها گره کور مانع از دستیابی به توافق است. به گزارش "رادیو زمانه": «درخصوص چگونگی برداشته شدن تحریم ها بیشترین فاصله وجود دارد و دلیل اصلی بن بست مذاکرات و طولانی شدن آن است. برمبنای گزارش های تأیید نشده، غرب خواهان رفع مرحله ای تحریم ها است و در گمانه زنی ها بازه های زمانی مختلفی بین یک تا ده سال مطرح شده است. حکومت ایران خواهان برداشته شدن فوری و یکجای تحریم ها و بخصوص تحریم های سازمان ملل است».

به هرحال، مانع عمده برسر راه دستیابی به توافقی معقول، اختلاف دیدگاه های طرفین و غیرقابل اطمینان بودن آنهاست که به فرض دستیابی ظاهری به توافق نیز نمی توان نسبت به استمرار و تداوم آن خوشبین بود.

بنابر ارزیابی بیشتر تحلیل گران، سرانجام توافق نیم بندی به صورت یک بیانیه کلی چند سطری یا دست بالا دو – سه صفحه ای منتشر خواهد شد تا از به بن بست رسیدن کامل مذاکرات جلوگیری کند. اما، مشکل اصلی و اساسی همچنان باقی خواهد ماند. این مشکل فضای عدم اعتمادی است که بین حکومت آخوندی و دولت امریکا وجود دارد و بارها از زبان سیدعلی خامنه ای و مقامات دولت امریکا بیان شده و از قضا هردو درمورد غیرقابل اعتماد بودن دیگری حق دارند!