قوانینی که به دست مردان نوشته شده است!

گیتی پورفاضل*

گزارشی از: کتایون حلاجان

در تاریخ 25 نوامبر 2016، همزمان با روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، به همت موسسه «آدیو بوک» و «انجمن نوروز» در شهر پاریس نشستی با حضور گیتی پور فاضل  برگزار شد. موضوع این  نشست «زن از دیدگاه ادیان سامی» بود. آنچه می خوانيد گزارش فشرده ای از اين سخنرانی است.

***

تبعیض علیه زنان با داستان‌ آفرینش در تورات شروع شد

       داستان آفرینش در تورات چنین آمده که می‌گوید: دنیا در شش روز آفریده شد. و سپس از پیدایش آدم به دست یهوه سخن می‌گوید: «یهوه با دست‌های خود آدم را از خاک رس شکل داد و سپس از نفس خود در او دمید و انسان را خلق کرد، پس از مدتی برای تنها نبودن آدم برای او همدمی‌آفرید به این ترتیب که او را به خواب  برد و زیر دندهء چپ او را پر از گوشت کرد و حوا از او به وجود آمد.» این خلقت از اساس با ذهن و منطق مغایرت دارد زیرا درست خلاف آن چیزی است که در طبیعت وجود دارد، در طبیعت  این نر نیست که زاینده است بلکه ماده است. در همین آغاز، دین یهودیت ضربه نخست را بر زنان وارد می‌کند و در ادامه نیز با داستان درخت معرفت و چیدن میوه آن توسط زن این  داستان تکرار می‌شود. میوه‌ای که زن آن را از سر کنجکاوی می‌چیند و به محض خوردن چشم و ذهن‌اش باز می‌شود و بدین ترتیب هر دو از بهشت رانده می‌شوند.

       نکته برجسته در این داستان اندیشه حوا است؛ این اوست که در ابتدا تلاش می‌کند ذهن و بینایی‌اش را به کار بگیرد و از همین رو با کنجکاوی به درخت معرفت نزدیک می‌شود. در ادبیات جهان می‌بینیم که  زنان همیشه زیر سلطه مردان  قرار دارند، اما این حقیقت نیز وجود دارد  که مردان همواره زیر سلطه‌ی اندیشه‌ی زنان بوده اند. حتی امروزه در خانواده نیز این اندیشه زن است که هدایت زندگی را در دست دارد.

تفاوت داستان آفرینش در دین مسیح و اسلام

       مسیحیت نیز داستان آفرینش تورات را می‌پذیرد و تنها تفاوت آن در میوه سیب است. در قرآن نیز  به جای سیب، حوا و آدم  گندم می‌خورند و تفاوتی در ساختار داستان وجود ندارد.

       ادیبات بسیاری از نویسندگان، اندیشمندان و شاعران جهان نیز بر پایه تورات است، «کمدی الهی» دانته و داستان دوزخ، بهشت و برزخ‌اش تا به نیچه فیلسوف آلمانی، همگی متاثر از روایت‌های تورات هستند.

       در تورات اما  شما پدیده‌ای به نام معاد و یا رستاخیز نمی‌بینید و این اندیشه کاملا ایرانی است که وارد این سه دین شده است به این خاطرکه تمدن بشری در ایران پی‌ریزی شده است؛ با استناد کامل به اینکه ایران  ده هزار سال تاریخ دارد که از دورهء پیشدادیان شروع شده و پیشدادیان اولین قانون‌گذاران در ایران بوده‌اند.

داستان آفرینش ایرانی

       داستان آفرینش در ایران متفاوت از فرهنگ سامی‌است. در فرهنگ ایران، زن و مرد با هم آفریده شده‌اند و از همین روست که در گذشته هرگز زن در مرتبه‌ای پایین‌تر از مرد قرار نداشته است. در افسانه‌ی ایرانی آفرینش، کیومرث نخستین انسان خنثی است که بعد از مرگ نطفه او به ماه می‌رود پالوده شده و به زمین باز می‌گردد. از زمین درخت ریواس می‌روید درخت رشد می‌کند و دارای دو کفه می‌شود زمانی که بادهای باران‌زا بر او می‌وزند این دو کفه از هم جدا می‌شومد و «مشی» و «مشیانه»، نخستین زوج،  ظاهر می‌شوند. می‌گویند این دو چنان به هم پیوند خورده‌اند که تشخیص اینکه کدام نر و کدام ماده است ممکن نیست.

       تفاوت زن و مرد در ایران از دوران ساسانیان شروع می‌شود، قبل از آن حتی در لباس پوشیدن و استفاده از زیورآلات و آرایش این دو با هم تفاوت نداشتند. پادشاهان هخامنشی آرایش می‌کردند و زیورآلات به خود می‌بستند. در فرهنگ زرتشت نیز زن نه تنها پایین‌تر از مرد نیست که حتی الهه دانش، زن است و «چیستا» نام دارد. اشوزرتشت انسانی اندیشمند بود. او زندگی بشری را برای رسیدن به نیک‌بختی در سه عبارت خلاصه کرده است. نماد معروف فروهر نیز گویای اندیشه‌ای ژرف است به این شکل که پیری که در میان آن قرار دارد نماد دانایی است و دو بال اطراف آن تعادلی است بین جهان گیتی و جهان مینوی. این دو بال  به همراه خرد،  انسان را همیشه در تعادل نگاه می‌دارد. سه عبارت معروف زرتشت نیز بر روی بال‌ها حک شده است: پندار نیک، گفتار نیک کردار نیک. بدین ترتیب می‌بینید که زرتشت خرد را پایه و اساس در زندگی انسان قرار می‌دهد.

 نگاه فلاسفه به زن

       در میان فلاسفه یونان برخلاف  سقراط،  ارسطو و افلاطون  معتقدند زن فکر درستی ندارد، زن دستخوش احساسات است و برای لذت مرد آفریده شده  و حتی جایی  زنان را «حیوانات گیسودراز» خطاب می‌کنند، این نگاه در اعصار و قرون جاری شده وتا به امروز نیز رسیده است.

       در فلسفه شرق، محمد غزالی در یکی از کتاب‌هایش حیض زنان، زادن آنان، عدم تملک تن خویش، کمی‌ میراث داشتن و حجاب را از عقوبت‌های خداوند برای زنان دانسته و در جایی می‌گوید: «بدان که جملگی خوی زنان بر 10 گونه است و خوی هر یک به صفت یکی از حیوانات مانند است: خوک، بوزینه، سگ، مار،استر، عقرب، موش، کبوتر، روباه و گوسفند. زنی که خوی گوسفند دارد مبارک است زیرا همچون گوسفند اندر همه چیزها از وی منفعت یابی.» غزالی  بی تردید فیلسوف بدون تعقل است یعنی از اندیشه خودش یاری نگرفته است مثلا جایی که می‌گوید زنان ناقص‌عقل هستند و با زنان مشورت نکنید کاملا کپی از نهج‌البلاغه است که می‌گوید با زنی اگر مشورت کردید خلاف آنچه می‌گوید را عمل کنید چرا که زنان ناقص‌عقل هستند.

       برخی مفسیرین اهل سنت بدین عقیده هستند که زن از ضلع آدم خارج شده بدین معنا که زن از دنده چپ مرد تولد یافته است بر پایه همین دلیل است که شافعی فتوا داده، اگر مرد و زن برای خواندن نماز بر میت حاضر باشند مرد نماز را بخواند. همینطور شیخ محمد عبده می‌گوید خداوند زنان را آفرید و مسئولیت بارداری و تربیت اولاد را تا سنی معین بر دوش آنان نهاد و این پایان ندارد بلکه باز باردار می‌شوند و زایمان می‌کنند از این رو هیچگاه از زایمان و تربیت فرزند فارغ نمی‌شوند، گویا خداوند آنان را به تبعید  و خانه‌نشینی مختص کرده است. منزل محیطی محدود است که تنها با شوهران‌شان سرو کار دارند بنابراین خداوند عقلی به اندازه نیاز بر آنان نهاده و چون شریعت بر فطرت است زنان در عبادت و شهادت و ارث مانند مردان به حساب نمی‌آیند. سرچشمه این نگاه به زن از تورات، انجیل و قرآن می‌آید.

       اندک تغیراتی نیز که در قرآن  برای زنان وجود دارد مدیون سلمان فارسی است که بسیار روی قرآن تاثیر گذاشته است. مثل سهم ارث زنان حتی به همان میزان کم زیرا در قوانین تورات زن اصلا ارث نمی‌برد به طور مثال اگر زنی یهودی همسرش بمیرد و فرزند پسر نداشته باشد حتی اگر ۱۰ فرزند دختر داشته باشد ارث همسرش  به او و دخترانش نمی‌رسد بلکه به یک پسر همخون حتی در دورترین فامیل‌اش می‌رسد.

       در ایران باستان روز 5 اسفند را به پاسداشت از مقام  زن جشن می‌گرفتند. و در طول یک هفته مردان کارهای  خانه را به عهده می‌گرفتند و هدایای نفیس برای قدردانی از زنان می‌خریدند. این جشن را نیز مثل نوروز دقیقا نمی‌دانیم از چه زمانی وارد فرهنگ ایران شده است.

       در کتاب «ماتیکان هزار دادستان» که مجموع  قوانین حقوقی دوران ساسانیان است،  با اینکه ما در دوران ساسانیان شاهد انحطاط حقوق زنان در ایران هستیم، با این وجود در این کتاب می‌خوانید: «اگر دختری از سن پانزده سالگی (سن بلوغ در آن دوران) به بعد برایش شوهری پیدا نشد، اگر با کسی ارتباط پیدا کرد و باردار شد فرزند او باید مانند سایر فرزندان در خانواده باشد.»

       مقایسه کنید حق و حقوق زنان در ایرانِ دورانِ ساسانیان را با حق و حقوقی که امروزه زنان در اروپا و آمریکا پس از سال‌ها مبارزه به دست آورده‌اند.

___________________________________

* گیتی پورفاضل وکیل دادگستری، نویسنده، شاعر و پژوهشگر در تاریخ و فرهنگ ایران است. او درتهران و درخانواده‌ای که به ادبیات وفرهنگ ایران مهرمی‌ورزید چشم به جهان گشود. از خردسالی توسط پدرش با بسیاری از بزرگان ادب ایران آشنا می‌شود. گیتی پورفاضل پس از گرفتن دیپلم از دبیرستان «رضاشاه کبیر» در رشته حقوق در دانشگاه شروع به تحصیل می‌کند و پس از پایان دوره چهارساله لیسانس درخواست پروانه وکالت می‌کند و به  این دلیل که هنوز به سن 25 سالگی نرسیده  درخواست‌اش رد می‌شود. ناگزیر در آزمون وزارت کشورشرکت کرده و با سمت بخشداری حومه تبریز و معاونت فرمانداری مشغول به کار می‌شود وهمزمان نیز پژوهشی در حماسه ملی ایران و برخی کشورهای اروپایی را با همکاری شادروان یونسی آغاز می‌کند که نتیجه‌اش در سال 1346به چاپ می‌رسد. وی در سال 1353 کار دولتی را رها کرده  و با گذراندن دوره کارآموزی نزد وکیل سرپرست‌اش شادروان عبدالحمید اردلان در آزمون وکالت شرکت می‌کند.  در سال 1356  موفق به گرفتن پروانه وکالت شده و رهسپارفرانسه می‌شود. با بالا گرفتن شورش و نا آرامی‌ها  در ایران به تهران بازمی‌گردد و به وکالت می‌پردازد. اما شیوه مردان مسندنشین تازه قدرت یافته را در برخورد با «اعلامیه جهانی حقوق بشر» به ویژه برای حقوق زنان ناساز دیده و دستورهای دینی را که به هزار و چهارصد سال پیش بازمی‌گردند برای جامعه کاربردی نمی‌بیند. گیتی پور فاضل به دلیل مخالفت‌ها و انتقادهایش به قوانین اسلامی در سال 1362 همزمان با سامان گرفتن کانون‌های اسلامی درهمه ارگان‌ها و سازمان‌ها، پروانه وکالت‌اش به همراه 56  وکیل دیگر توسط آیت‌الله محمدی گیلانی لغو می‌شود. اما وی همچنان در سخنرانی‌ها ونوشته‌های خود به دفاع از حقوق پایمال شده زنان می‌پردازد. درسال 1376 با از سرگیری انتخابات کانون وکلای دادگستری، هیات مدیره کانون ازقوه قضاییه درخواست رسیدگی به پرونده‌های وکلایی را که پروانه وکالت‌شان به طور غیرقانونی لغوشده را می‌کند و نتیجه‌اش بازگرداندن پروانه‌های وکالت شماری از دادگویان دادگستری می‌شود که خانم گیتی پورفاضل نیز یکی از آن وکلا بوده است. از کتاب‌های منتشر شده‌ی گیتی پورفاضل می‌توان به «حماسه‌های ملی» درسال 146، دفتر سروده‌ها به نام «پژواک آشنا» درسال 1378، و داستان «دو کهربای غارتگر» در سال 195 اشاره کرد. کتاب «پرندگان زندانی» نیز دردست چاپ است. گیتی پورفاضل در طی سال‌ها پرونده‌های بسیاری را دردفاع ازحقوق متهمان سیاسی و شهروندان بهاییان داشته است. وی در اسفندماه سال 1392 از سمت وکالت خود را بازنشسته کرده و از آن زمان به کار پژوهش در تاریخ و فرهنگ ایران مشغول است.

برگرفته از سايت کيهان لندن

بازگشت به خانه