سام قندچی: اول سکولار دموکراسی یا حل مشکلات چند هزار ساله؟

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولار های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

22 خرداد ماه 1396 ـ 12 ژوئن 2017

اول سکولار دموکراسی یا حل مشکلات چند هزار ساله؟
سام قندچی

در 10 ماه اخیر، پس از تأسیس حزب سکولار دموکرات ایرانیان(1)، از یکسو تلاش جدی رهبران این حزب برای سازماندهی تجمع های صنفی، مدنی و اجتماعی سکولار دموکرات از طبقات و اقشار مختلف مردم، گسترش یافته(2)، و از سوی دیگر مقاومتی از سوی عده ای از دوستان سکولار دموکرات که معتقدند پالایش فرهنگی ایران از 1400 سال فرهنگ اسلامی، و بازگشت به خویشتن ماقبل اسلامی الویت دارد، افزایش یافته است اينها اعلام می کنند که دستیابی به دموکراسی یا سکولاریسم در ایران، بدون به ثمر رساندن تلاش فرهنگی مورد نظرشان، غیرممکن است، و حتی تصور می کنند استفاده از نامی که در آن دو عبارت فرنگی وجود دارد، می تواند نسخهء شکست سکولار دموکراسی باشد.

وجود روحیهء تاريخگرايی در میان برخی از روشنفکران ايران، بویژه پس از چیرگی رژیم اسلامی در انقلاب 57، غیر قابل انکار است و نيز اینکه کوشش می کنند راه حل خود برای جامعهء امروز را بر مبنای ارزیابی تاریخ چند هزار ساله بدست آورند. از جمله تلاش می شود مشکلات جنبش سياسی ايران را بر مبنای نقصان هایی فرهنگی در میان ایرانیان در پس از اسلام توضیح داده و، بر این اساس، راهکار ارائه دهند. از جمله، پرهیز از استفاده از لغات عربی بسیار مرسوم شده است. اما هدف این نوشتار کوتاه ارزیابی از این روحیهء تاریخگرایی، و درستی یا غلط بودن آن نیست، و جای شکی هم وجود ندارد که، جدا از موضوع توسعهء سیاسی و اقتصادی ایران، این تلاش های فرهنگی ارزش خود را دارند. اينجا منظور مطرح کردن موضوعی بسیار ساده است که در دو پاراگراف زیر مطرح شده است.

بيائيد فرض کنیم که نقصان های تاریخی - فرهنگیِ نسبت داده شده به يک «ملت» همه درست باشد (در اينجا منظور هر ملتی است)؛ حال می توانيم با همين فرض به آزمايشگاه جامعه شناسی تاريخی برويم و نگاهی کنیم به مردم کره. مگر مردم کرهء شمالی و کرهء جنوبی هر دو کره ای نيستند و هر دو همهء نقصان هائی را که ممکن است در تاريخ و فرهنگ شان وجود داشته باشند ندارند؟ پس چرا اولی، حتی قادر به تأمين نان خالی نیست، در حالي که دومی توانسته است، با ایجاد شرکت هايی نظير سامسونگ، غول های الکترونيک دنيا را پشت سر گذارد؟ آيا 60 سال پیش که ساکنان اين دو سرزمين از هم جدا شدند واقعیت های تاریخی متفاوتی داشتند یا که زمینهء فرهنگی شان متفاوت بود؟ آیا اختلاف پیشرفت دو کشور در این 60 سال صرفاً به این دلیل نبوده که اولی برنامه های کمونیستی کیم ایل سونگ را دنبال کرده و دومی برنامه های سکولاری را سرمشق خود قرار داده و، در طی 60 سال، دموکراتیک شده است؟
زمانی، رشد دموکراتيک ژاپن در آسيای بعد از جنگ جهانی دوم را امری استثنايی دانسته و به عواملی تاريخی در فرهنگ آن جامعه نسبت می دادند اما، با ظهور غول اقتصادی تازهء کرهء جنوبی، خلاف چنین فرضیه ای به اثبات رسیده است. یعنی ژاپن هم دقیقاً به دلیل دنبال کردن برنامه ای سکولار و دموکرات توانسته رشد چشمگیری به دست آورد.

شکی نیست که ویژگی های فرهنگی در هر توسعه ای نقش خود را برجای می گذارند، اما این امر هم در کره شمالی درست است و هم کره جنوبی؛ و اصل اختلاف دو کشور دقيقاً برنامه های سیاسی متفاوتی است که هر یک از این دو کشور برای خود انتخاب کرده اند.

پس از شکل گیری حزب سکولار دموکرات ایرانیان، برخی محافل روشنفکری تلاش های این حزب را با توسل به آنچه که در بالا نوعی «تاریخگرایی» نامیده شد هدف گرفته اند. پاسخ صاحب اين قلم به اینگونه بحث ها، یک بار حدود 16 سال پیش، به زبان انگلیسی نوشته شد(3). ده سال بعد هم، در سال 2008، در همصدایی با زنده یاد دکتر داریوش همایون مطرح شد(4)، و بار سوم نیز در سال 2012 گفته شد(5). امید است توضیحی که در این نوشتار ارائه شده نتايج اتخاذ سياست های ناشی از سکولار دموکراسی را، که امروز در مقایسهء بین کرهء شمالی و کرهء جنوبی چنین آشکار است، بهتر بیان کرده باشد.