مجید محمدی: «جان اسنو» در تهران

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولار های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

13 شهريور ماه 1396 ـ 4 سپتامبر 2017

ظاهر شدن تصویر جان اسنو (کیت هرینگتون) یکی از شخصیت‌های محبوب مجموعه‌ تلویزیونی "بازی تاج و تخت" (که از شبکه‌ی کابلی اچ بی‌او در ایالات متحده پخش می شود) بر روی بیلبوردهایی در تهران مایه شگفتی بسیاری شده است. این کار در کشوری انجام می شود که با توجیهاتی مثل شبیخون یا تهاجم فرهنگی غرب چهار دهه است مردم را از استفاده‌ آزادانه بدون دردسر از بهترین آثار هنری دنیا محروم کرده است.

در پی این رخداد برخی سایت‌های حکومتی با حرامزاده خواندن جان اسنو و وجود زنای با محارم در این مجموعه بهره گیری از تصاویر آن را ناشی از کوتاهی و غفلت مسئولان فرهنگی خواندند. نکته‌ جالب اینجاست که هیچ خبری در باب برداشته شدن این پرده‌ها منتشر نشده است.

اگر از غفلت از خلط بازیگر و نقش در اظهار نظر فوق بگذریم، موضوع ابعاد دیگری نیز در ایران دارد. مسئله اول آن که علت استفاده از عکس این بازیگر محبوب این است که میلیون‌ها نفر در ایران این مجموعه‌ی تلویزیونی را دنبال می کنند که باورش برای بسیاری دشوار است. این مجموعه‌ تلویزیونی آن چنان در ایران محبوبیت یافته است که ساعاتی پس از نمایش هر قسمت، چندین نسخه از آن با زیرنویس فارسی در فضای وب پخش می شود.

بنا بر گزارش سایت مشرق آمارهای یک نهاد امنیتی نشان می دهند "تعداد بازدید از سریال بازی تاج و تخت از مرز 27 میلیون بار تماشا و دانلود عبور کرده است... در شرایطی که همچنان محدودیت‌های حجمی وجود دارد زمان انتشار قسمت اول از فصل ششم سریال «بازی تاج و تخت»، که تعارض عمیق با فرهنگ ایرانی دارد، توسط کاربران ایرانی با رایانه‌های‌ خانگی بیش از یک میلیون و دویست و پنجاه هزار بار و توسط دستگاه‌های تلفن همراه بیش از نهصد هزار بار دانلود شده است." با معیارهایی که دستگاه تبلیغاتی حکومت اسلامی دارد کدام مجموعه‌ی تلویزیونی امریکایی یا بریتانیایی با "فرهنگ ایرانی" مورد نظر اسلامگرایان تعارض ندارد؟

موضوع دوم علت محبوبیت این مجموعه است. بسیار بوده‌اند مجموعه‌های درخشان تلویزیونی غربی مثل "دانتون ابی"، "بیگ بنگ تئوری" یا "هوملند" که برخی از آنها حتی توسط برخی شبکه‌های فارسی زبان با دوبله برای ایرانیان پخش شده‌اند اما هیچ یک به سطح محبوبیت بازی تاج و تخت برای ایرانیان نرسیده‌اند. چرا این مجموعه تا این حد در ایران طرفدار پیدا کرده است؟ علت آن است که این مجموعه با وضعیت سیاسی ایران و موقعیتی که ایرانیان خود را از لحاظ سیاسی در آن می بینند همخوانی دارد. بازی تاج و تخت داستان مجموعه‌ای از مراکز قدرت است که دارند برای قدرت بیشتر یکدیگر را له می کنند و گروهی در این میان به ثروت خود می افزایند. همچنین این مجموعه نشان می دهد که هر یک از این مراکز قدرت تا چه حد شکننده‌اند، وضعیتی که بیننده‌ی ایرانی در کشور به خوبی احساس می کند. امور خارق عادت این مجموعه (سحر و جادو و اژدها) نیز برای بیننده‌ی ایرانی جذابیت دارد.

موضوع سوم شرایط دستگاه تبلیغاتی دولتی و حکومتی است. آنها که از وضعیت دستگاه تبلیغاتی حکومت اسلامی آگاه هستند به خوبی می دانند که دستگاه رسمی تبلیغاتی، با سالانه میلیاردها دلار بودجه و هزینه، ورشکسته است و تنها برای آبروداری نظام و همراه کردن پنج تا ده درصدی از جمعیت که از امتیازات و رانت‌های نظام در سطوح مختلف برخوردار هستند ادامهء کار می دهد. حتی در روستاهای کشور کمتر کسی حوصله دارد پای برنامه‌های تلویزیون دولتی بنشیند.

پیش از گسترش تلفن‌های هوشمند، شبکه‌های ماهواره‌ای تلویزیون حکومت اسلامی را بلاموضوع کرده بودند. امروز دسترسی بیش از چهل میلیون گوشی هوشمند به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برنامه‌های تلویزیون حکومت اسلامی را عملاً بی‌مخاطب کرده است. حتی بخش‌های مورد نظر برنامه‌های طنز تلویزیون دولتی به صورت ویدیوهای تکه پاره در شبکه‌های اجتماعی و روی گوشی هوشمند تماشا می شوند.

بلافاصله بعد از تحکیم قدرت حکومت اسلامی، نمایش فیلم‌های غربی در سینما و تلویزیون محدود شده و فیلم‌های روسی و لهستانی و مانند آنها جای فیلم‌های غربی را گرفتند. در دههء‌ شصت ویدیو کاست‌های بتامکس و وی اچ اس، در دهه‌ های هفتاد و هشتاد کانال‌های ماهواره‌ای، و اکنون اینترنت به مجرای پخش فیلم‌های غربی تبدیل شده‌اند. حکومت عملاً از تکنولوژی شکست خورده اما به روی خودش نمی آورد و ممنوعیت‌ها همچنان برقرار است.

محدودیت برای غیر خودی‌ها، سودآوری برای خودی‌ها

و موضوع چهارم دوگانگی حکومت در مواجهه با انتشار آثار غربی در ایران است. قاعده‌ء مهندسی فرهنگ در ایران این است که برای عموم افراد جامعه محدودیت ‌هایی ایجاد می شود تا خودی‌ها از این محدودیت‌ها بهره بگیرند. همه‌ی فیلمسازان و نویسندگان آثار سینمایی باید ادبیات رسمی را دنبال کنند و بر آنها سخت گیری می شود اما گروهی خاص می توانند هرچه بخواهند در فیلم‌هایشان هرزگی و مسخرگی کنند. طبعاً فیلم‌های این دسته دوم بیشتر می فروشد.

در باب توزیع آثار تصویری خارجی نیز برای همه محدودیت‌هایی (مثل گرفتن مجوز قسمت به قسمت برای سریال‌ها) وجود دارد اما آنها که به نظام متصل هستند بدون هیچ مجوز کلی و جزئی به راحتی می توانند هر چه خواستند به بازار عرضه کنند. معلوم نیست چگونه بدون صدور پروانهء نمایش برای تک تک قسمت‌های مجموعه‌ «بازی تاج و تخت» یک عرضه کننده فیلم و سریال در ایران می ‌تواند این مجموعه را برای فروش در اینترنت عرضه کند. چرا سایر وب‌سایت‌ های عرضه کنندهء فیلم و سریال نمی توانند ده ها هزار اثر سینمایی و تلویزیونی خارجی را به مشتریان خود عرضه کنند؟ آنها اگر چنین کنند بلافاصله فیلتر شده و دست اندر کاران شان بازداشت می شوند. توزیع آثار سینمایی و تلویزیونی غربی از سوی غیر خودی‌ها جنگ نرم فرهنگی و از سوی خودی‌ها کسب و کار مشروع است.

فراتر از آن نمایش چهره‌ی بازیگران غربی در خیابان‌های تهران عملاً ممنوع است اما هرینگتون ظاهراً غربی به حساب نمی آید. وب سایت «فیلیمو» حتماً مجوز تبلیغات شهری در تهران با تصویر هرینگتون را در دورانی گرفته که چهره بسیاری از بازیگران شناخته شده ی ایران مجوز آمدن روی به بنر و نصب در سطح شهر را ندارند. چرا دیگر تبلیغ کنندگان کالا نمی توانند از عکس برد پیت یا رابرت دونیرو یا تام هنکس در تبلیغ کالاهای خود استفاده کنند؟