کاظم کردوانی: حکومتِ بی آینده

حکومتِ بی آینده*

کاظم کردوانی

نخست از یک حکمِ کلی آغاز کنیم: به گواهِ تاریخ معاصر ایران و منطقه و جهان، در مملکتی که در آن اپوزیسیون رسمی و به رسمیت شناخته شده وجود نداشته باشد، حکومتِ آن مملکت حکومتی است بی آینده؛ و ناگفته پیداست که منظور اپویسیونی است واقعی که از حداقل آزادی برای سیاست ورزی برخوردار باشد و نه اپوزیسیونِ حکومت ساخته برای تزیین پشتِ شیشه ی سمساری حکومت.

دوم، قوام و دوام هر حکومتی، در هر جای جهان، بر چهار اصل استوار است: مشروعیت؛ مقبولیت؛ کارآمدی؛ رابطهء گسترده در عرصهء بین المللی و برخورداری از جایگاهِ متعارف و مناسب در روابطِ بین المللی. گاه حکومتی می تواند از یک یا دو اصل این چهار اصل محروم باشد یا چندان بهره ای نداشته باشد اما، به کمک اصل های دیگر قادر است دوام بیاورد و اگر تدبیر حاکمان کارگر بیافتد به اصل یا اصل های دیگر نیز دست یابد. اما، حکومتی که از هیچ یک از این چهار عنصر بهره نَبَرد، به سختی می توان از قوام و دوام آن سخن گفت.

حکومت ایران در سال 88 و انتخابات آن مشروعیت انتخاباتی خود را (حتی در چارچوب «مقبولیت» که خود تعریف اش می کرد) از دست داد. و فکر نمی کنم که بتوان امروز درخصوصِ از دست رفتن حکومت هم چون وچرا کرد. حتی خوش بین ترین و خوش باورترین طرفداران حکومتی نیز اذعان دارند که امروز اگر رفراندومی در ایران برگذار شود، بالای هفتاد درصد مردم به حکومت اسلامی «نه» خواهند گفت.(1) درآیینه ی واقعیتِ دیروز نزدیک و امروز و فردایِ بیش از نزدیک هم سخن گفتن از «کارآمدی» دولت و حکومت بیشتر یک شوخی تلخ و دروغِ آزار دهنده است تا بیان واقعیت. در روابط بین المللی هم «جایگاه مناسب» که سهل است حتی این حکومت «جایگاه متعارف» کشورهای کوچک را هم ندارد.(2)

سوم، شکاف ها و گسست های بزرگ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، هویتی که طی چهل سال حکومت اسلامی شکل گرفته و رشد کرده به جایی رسیده است که راه هرگونه ترمیم و اصلاح

آن ها تقریباً ناممکن شده است (دست کم هفده شکاف و گسست بزرگ در جامعه ی ما دیدنی است).

من البته تفاوت می گذارم میان «شکافِ اجتماعی» و «گسستِ اجتماعی»، هرچند که گاه مرز میان این دو بسیار نزدیک به یکدیگر است و تفاوت ناپذیر. همچنین باید بگویم که در هر جامعه ای ما شاهد شکاف ها و گسست های اجتماعی هستیم اما آنچه وضعیتِ ایرانِ امروز را در این خصوص با جامعه های بسیاری متمایز می کند در دو مشخصه بسیار آشکار است: یکی میزان یا عمق شکاف های موضوع بحث است و دیگر هم زمان شدن این شکاف ها و گسست ها و گره خوردن و درهم تندیده شدن آن ها در ایران امروز است. و همین امر یکی از علت های اصلی بحرانی شدن اوضاع فعلی ایران است. و براین اساس بحران بزرگی که امروز جامعه ی ایران را فراگرفته و از هر سو، هر روز به یک دلیل، سر باز می کند و کشور ما دچار تلاطم های کوچک و بزرگِ پیش بینی نشده می شود، بحرانی است ساختاری که کلِ حکومت و برنامه ها و ساختارهای آن را به چالش می کشد؛ و نه به آسانی فرو نشاندنی است و نه حکومت توان ازسرگذراندن آن را دارد.(3)

چهارم، در دی ماه سال 96 یک اتفاق بنیادی و کیفی در تاریخ چهل ساله ی جمهوری حکومت اسلامی رخ داد و آن حرکت های بزرگ اعتراضی مردم در بیش از 150 شهر بود. در اینجا قصد بررسی و تحلیل این حرکت های اعتراضی را ندارم اما، نخستین نتیجه ی آنها نه تنها آشفته کردن خواب حکومتیان که بر هم زدن تمام خواب وخیال ها و آرزوهای دور و درازی بود که در سر داشتند. از زمان انقلاب، دو

«طایفه» مملکت را میان خود تقسیم کردند و هر روزی هم یک نامی برای خود دست وپا کردند، یک روز عده ای بودند «خط امامی» بودند و «طايفه»ی مقابل «سنتی»ها، « خط راست» و ... تا رسیده است به امروز که شده اند « اصلاح طلب»ها و « اصول گرا»ها (با یک دوجین عنوان های فرعی). هر دو «طایفه» به زمانِ قدرت خود برای قدرت و نفی دیگر جریان های سیاسی (به قول خودشان «معارض» و...) از هیچ کاری روی گردان نبوده اند(4). و امروز، در پرتو همین اندک روشنگری ها و ... در مال اندوزی و فساد، می بینیم که همهء این جریان ها دست اندرکار بوده و هستند.

پنجم، امروز حکومت ایران و ساختار سیاسی آن با ابزارها و شیوه ها و نهادهای خود دیگر نمی توانند مردم را «در اختیار» داشته باشند. نه رسانه های حکومتی، نه ساز و کارهای فکری و ایدئولوژیک حکومت، نه دستگاه ها و نظام آموزشی حکومت، و نه حتی نیروهای نظامی و انتظامی دیگر نمی توانند مردم را کنترل کنند. اگر در سال 76 با رأیی که مردم به خاتمی دادند و در همان محدوده ی باریک قدرتِ نقشِ خود را بر سپهر جامعه نشاندند و بعد از سال ها سرکوب و ناامیدی به نیروی خود امیدوار شدند امروز، بیست و دو سال پس از آن، وزنه ی قدرت مردم بسیار سنگین تر شده است و مردم روزبه روز از حکومت دورتر و پُرقدرت تر می شوند.

ششم، امروز کارکرد همه ی نهادهای کلیدی حکومت در کلیت خود رنگ باخته است. نهاد دین به جای یک دستگاه اخلاقی و معنوی تبدیل شده است به یک دکانِ مقام طلبیِ هزار رنگ و مال اندوزی و غارت دار و ندار مردم و کشور. بزرگ ترین نهادهای مالی و تجاری و... به نامِ دین در اختیار بالاترین مقام کشور است بی آنکه حتی یک ریال مالیات بپردازد و بی آنکه احدی بداند این همه ثروت مملکت به کجا می رود و به چه مصرفی می رسد. یکی از بزرگ ترین مجموعه های اقتصادی و مالی خاورمیانه (آستان قدس رضوی) به نامِ دین در اختیارِ رهبر حکومت و دست نشدگان آن است و بی هیچ شرمی در چشم مردم نگاه می کنند و می گویند «بنا به اجازۀ امام خمینی» از مالیات هم معاف هستند! آخوندهای حکومتی بر سر غارت مملکت با یکدیگر مسابقه گذاشته اند، از تصرف کارخانه ها تا صادرات و واردات کالاهای نان وآب دار تا بودجه های کلان برای مؤسسه های خودساخته. کارکردِ نهاد عدالت و قضا به سرکوب و زندانی کردن مخالفان و سرپوش نهادن بر دزدی ها و اختلاس های کلان و شراکت در تاراج مملکت خلاصه شده است. هم نهادهای رسانه های رسمی و هم نهادهای آموزشی (از آموزش و پرورش تا دانشگاه) از کارکرد طبیعی و به هنجار خود خارج شده اند. حتی نهادهای حکومتی (حتی بوروکراسی دولتی) فلج و آلوده ی فسادِ نهادینه شده و گسترده ی حکومتی شده اند. بوروکراسی دولتی که در همه جای دنیا نقش مهمی در حفظ جامعه و قدرتِ مستقر دارد، عملاً امروز که خیر، مدت هاست، کارکرد واقعی خود را از دست داده است و افزون بر آلودگی به فسادِ فراگیر، در برابر مرکزهای تصمیم گیری بیرون از دولت، که حرف اول را می زنند، قدرت خود را از دست داده است.

هفتم، مشکل دیروز و امروز دولت «پول» نیست. دراین نوشته نمی خواهم به بررسی اوضاع اقتصادی مملکت و سیاست های چندگانه ی مشکل زای دولت های مختلف ایران بپردازم. تنها به چند نکته اشاره می کنم:

- در طول 110 سال خام فروشی نفت ایران، نزدیک به 1350 میلیارد دلار عایدی داشته ایم. از این مبلغ، بیش از 700 میلیارد دلار در دو دوره ی دولت احمدی نژاد به دست آمده است. یعنی بیش از نصف کل فروش نفت تاریخ ایران! از این 700 میلیارد دلار (یک لحظه به این رقم دقیق شویم) چه نصیب جامعه و مردم و اقتصاد کشور شد؟

- بر اساس آمارهای اعلام شده، میزان بهره وری نیروی کار در ایران در سال 79 نسبت به سال 69، حدود 25 درصد کمتر شده است، یعنی 25 درصد رشد منفی داشته است، حال آنکه در فاصله ی همین سال ها میزانِ بهره وری در هنگ کنگ 40 درصد، در تایلند 37 درصد، در تایوان 36 درصد، در سنگاپور 27 درصد، در هندوستان 19 درصد، در پاکستان 14 درصد افزایش یافته است.

- بر اساس محاسبات «فقر مطلق» برای یک خانوادهء چهار نفره شهری حدود چهار میلیون تومان است و با این مبنا 33 درصد جمعیت کشور دچار «خط فقر مطلق» و شش درصد زیر «خط گرسنگی» هستند.

- براساس مرکز پژوهش های مجلس، در خوش بینانه ترین حالت، ساعت کار مفید در ایران در هر روز حداکثر دو ساعت است که میزان هفتگی آن به بیشتر از 11 ساعت نمی رسد. البته برخی آمارهای دیگر این میزان را شش تا هفت ساعت در هفته برآورد کرده اند. این در حالی است که میزان ساعت کار مفید هفتگی در ژاپن 40 تا 60 ساعت و در کره جنوبی 54 تا 72 ساعت برآورد می شود.

- 60.6 درصدِ جمعیتِ در سنِ کار کشور جزو جمعیت غیرفعال هستند و فقط 39.4 درصد از جمعیت در سنِ کار جمعیت فعال اند.

در همین دولت فعلی هم، باهمه ی تنگناهای مالی اش، نباید تنها به بی پولی دولت توجه کرد. در همین دولت هميک روز 90 ميليارد دلار «گم» می شود. يک روز 6 هزار ماشين لوکش «به ظاهر» بدون اطلاع وزارتخانهء مربوطه (با دلیل های خنده داری چون هک کردن سایت وزارت خانه یا ...) سفارش داده می شود و 2 هزار ماشین گران قیمت پشت مرز منتظر می مانند و بعد با یک اجازه! وارد کشور می شوند و بخش اعظم آن به فروش می رسد و بعد... مصاحبه به دنبال مصاحبه برگذار می شود که چنین خواهند کرد و چنان. و بعد، فراموش می شود! تا یک فساد بزرگ دیگر «رونمایی» شود و عده ای به آب و نانی برسند و بعد، و تا نوبت برسد سریال بعدی که با هنرپیشه های جدید (اما، با همان کارگردان ها) به صحنه بیایند! از زمان «رونمائی» دزدی کلان برادر رفیق دوست (که شریک اش اعدام شد!) تا بابک زنجانی و تا خاوری و تا ...تا... سال هاست که چنین سریال هایی هر روز به رنگی «رونمائی» می شوند تا مردم «شهید پرور» به توصیهء امام جمعه ی مشهد از «گوشت مرغ» چشم چشم بپوشند و به «اشکنه» رضایت بدهند و از ساده زیستی و خداترسی مسئولان محترم» درس فراگیرند!

اقتصاد ناکارآمد مملکت و سیاست های اقتصادی ناکارآمدتر از آن در چنبره ی منافع خیل عظیم سرکردگان حکومتی و سرداران سپاه و آخوندهای حریص حکومتی و باندهای مافیایی هزار رنگ گرفتار است و اگر همه ی ثروت و دارایی های بورس های بزرگ بین المللی را هم به این آقایان بدهند، در جیب های بی انتهای آقایان گُم خواهد شد همان طور که دکل نفتی در مملکت ما گُم شد!

هشتم، کم نبوده و نیستند حکومت هایی که بن بست می رسند و کشورهایی که در لحظه هایی از تاریخ خود با بحران بودونبود حکومت شان روبه رو شده اند. اما، آن حکومت ها و کشورهایی توانسته اند از این گذرگاه های مرگ و زندگی جان به دربرند که امکان قانونی تغییر را پیش بینی کرده اند یا آن را فراهم آورده اند. حال آنکه قانون اساسی جمهوری حکومت اسلامی هیچ راهی برای تغییر ساختاری نه تنها پیش بینی نکرده است، از روز نخست همه ی روزنه های آن را بسته است. افزون بر آن، اساسِ قانون اساسی مبتنی بر ولایت فقیه و ولایت مطلقه فقیه، بر بردگیِ انسان ها نهاده شده است، چنین قانونی تن به تغییر قانونی برای تبدیل شدن به قانون شهروندان آزاد نخواهد داد.

بی جهت نیست که همه ی کوشش های اصلاح طلبان دینی در برابر دیواره های خشنِ سدِ عبورناپذیر ولایت فقیه به خاک نشسته است. و بعد از چهل سال حکومت و بیش از بیست سال جریان اصلاحات، حتی بسیاری از خود این اصلاح طلبان دینی نیز به این نتیجه رسیده اند که این حکومت اصلاح پذیر نیست.

نهم، به گمان این قلم حکومت هنوز در مرحله ی فروپاشی قرار ندارد اما، از زمان روی کار آمدن دولت احمدی نژاد مسیر فروپاشیِ اجتماعی جامعه آشکار شده است. اگر تابه حال سریشِ قدرت و توانایی های دولت و حکومت می توانستند به رغم آشکار شدن هرچه بیشتر شاخص های فروپاشی جامعه را حفظ کنند، امروز نه نهاد دولت و نه دیگر نهادهای حکومتی قدرت و اثر گذاری لازم را برای حفظ جامعه ندارند. تنها با یک بازسازی بزرگ و ریشه ای ساختار اجتماعی و سیاسیِ حکومت می توانند از این فروپاشی جلوگیری کنند که نه چنین توانی در سرشت این حکومت است و نه اراده ای برای این کار دیده می شود.

دهم، آینده این حکومت را اما، تنها وضعیت خود حکومت تعیین نمی کند. اپوزیسیون ایران نیز نقش مهمی در چگونگی آینده ی این حکومت دارد. در نبود یک اپوزیسیون ملی و قدرت مند هم خطر فروپاشی جامعه و دخالت نیروهای بیگانه وجود دارد و هم خطر اسفنجی شدن جامعه. به این معنا که مردم و جامعه همه ی این مشکلات و بدبختی را تحمل کنند و به مانند اسفنج در درون خود هضم کنند و این حکومت هم به شکل نیمه جان به زندگی خود ادامه دهد تا ... زمانی که بحران بزرگ دیگری سر بر آورد و بعد ... که امروز هیچ کس نمی تواند بگوید که چه خواهد شد.

به رغم همه ی مشکلات شناخته شده ی اپوزیسیون ایران )چه در درون خود و چه در وضعیتِ سیاستِ سرکوب گرایانه ی کنونی حکومت) که به آنها آگاه هستیم، چنانچه اپوزیسیون ملی و آزادی خواه ایران بتواند با نشان دادن بلوغ فکری و سیاسی موفق به ایجاد یک ائتلاف بزرگ ملی از کلیه ی نیروهای سیاسی بگردد که دغدغه ای جز منافع مردم و کشور ایران و حفظ تمامیت ارضی آن نداشته باشند و خواهان حکومتی سکولار و دموکرات براساس جدایی دین از حکومت و سازگار با حقوق بشر باشند، آینده ی این حکومتِ بی آینده مشخص تر خواهد شد.

____________________________________________

*برگرفته از دو ماهنامۀ «ميهن» (شماره 23 ، مهر و آبان 1397)

1 – ازجمله صادق زیباکلام در مصاحبه با دویچه وله

https://www.youtube.com/watch?v=W4O5JiRx4Ko

متن کامل این مصاحبه در لینک زیر شنیدنی است

https://www.youtube.com/watch?v=Jp1UefuP638

2 برای کوتاه کردن مطلب، شما را ارجاع می دهم به مصاحبه ای در پنج سال پیش که در آن به صورت مشروح با این موضوع پرداخته ام. به این لینک مراجعه بفرمایید:

https://www.youtube.com/watch?v=jYDXMk2Hldg&t=7s

3 در مقاله ی «گسست های اجتماعی و ملی، چشم اسفندیار منافع و امنیت ملی ایران» (نشزيهء ميهن، دورهء جديد، شماره 10، مرداد 95/ اگوست 2016) و در گفتارم در جلسه ی « انجمن آزادی اندیشه» در دانشگاه هومبولت (برلن) در تاریخ 7 اردیبهشت 1357 (برابر با 27 آوريل 2018) با عنوان «تأملی بر گسست ها و شکاف ها در ایرانِ امروز» به تفضیل دراین خصوص صحبت کرده ام. برای دسترسی به این گفتار به این نشانیِ سایتِ «انجمن آزادی اندیشه» رجوع بفرمایید:

https://azadiandisheh.com/azadiandisheh-pub/1825

4. به هیچ روی نمی خواهم به مطلق گرایی پناه ببرم و تفاوت ها را منکر شوم یا آنهائی را که در طول زمان به اشتباهات خود پِی بردند و تاحدی کوشیدند راه دیگری انتخاب کنند، به یک چوب برانم.