يک بودجهء نظامی ایدئولوژیک!

مرتضی هامونیان

       قرار است پس از انتخابات مجلس در دوم اسفند سال جاری، بودجهء سال آینده در صحن علنی مجلس مطرح شود. می گویند که نمایندگان پس از اتمام کار کمیسیون تلفیق، باید به حوزه های انتخابیه شان بروند تا به انتخابات برسند. دوم بهمن سال جاری کار کمیسیون تلفیق به پایان رسیده و تا دوازدهم هم نمایندگان زمان بررسی و طرح پیشنهاداتشان را داشته اند. بعد همه چیز معلق شده تا بعد از انتخابات!(1)

       ایران در یک تحریم تمام عیار از همه سو است و وضعیت امروز، اقتصاد این کشور و همچنین میزان درآمدی بودجه را شکل می دهد. اما نکته این جاست که سقف بودجه برای سال 1399، بیست و چهار درصد افزایش داشته و، حتی با وجود رقم اصلاح شدهء «سیصد هزار بشکه نفت در روز» در جلسه سران قوا، در لایحهء بودجهء 99 این رقم به «یک میلیون بشکه» رسیده است!(2)

اقتصاد رانتی و نفتی و فراموش کاری بودجه نویسان

       حال پرسش این جاست که این لایحه دقیقاً با چه مفروضاتی در زمینهء تحریم و وضعیت فعلی اقتصاد ایران نوشته و تنظیم شده است؟

       - می دانیم که بودجهء 97 وابستگی حدود 40 درصدی به نفت داشت که این وابستگی در بودجه 98 به 67 درصد رسید.

       - محمدرضا نوبخت، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه، در خرداد ماه 98 از طرح 24 ماده ای دولت در زمینهء «کاهش وابستگی بودجه به نفت» و «تقلیل آن به مرز ده درصد» خبر می داد!(3) اما وابستگی به نفت همین بودجهء 99، به گفتهء رئیس دیوان محاسبات کشور، بیش از بیست درصد است!(4)

       - اقتصاد ایران از سال ها پیش اقتصادی رانتی و نفتی بوده و ظاهراً دستکم تا به حال تلاش حاکمان در کاهش وابستگی این اقتصاد در رقم بندی بودجه های سالانه به نفت موثر نبوده است. (۵)

       - تصویب رقم «سیصد هزار بشکه» در جلسهء سران قوا هم تائید می کند که وضعیت صادرات نفت رژيم اسلامی و، در نتیجه، درآمدهای حاصل از آن به عنوان بخش اعظمی از منبع درآمدی بودجه در چه وضعیتی قرار دارد.

       - اما تنها مسئله درآمدی بودجهء 99 و وضعیت صادرات نفت ایران نگران کننده نیست. ظاهراً بودجه نویسان امسال فراموش کرده اند که دقیقاً در چه شرایط اقتصادی به نوشتن این بودجه دست زده اند. در بودجهء 99 ما با «افزایش هزینه های جاری و عمرانی» هم روبرو هستیم.

       - “هزینه ‌های جاری در لایحهء بودجه سال 99 (در مقایسه با قانون بودجهء سال 98) با رشدی 4 درصدی، از 352 هزار میلیارد تومان به 367 هزار میلیارد تومان رسیده است.

       - هزینه‌ های عمرانی، یا همان «تملک دارایی ‌ها»ی سرمایه‌ ای لایحهء بودجه سال 99 (در مقایسه با قانون بودجهء سال 98)، با رشدی 4.5 هزار میلیارد تومانی، حدود 70.3 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است”.

       - «منابع عمومی» هم در بودجهء 99، رشد هشت درصدی دارند.

       - با این تفاصیل ظاهر بودجه انبساطی به نظر می رسد.

       - اما عطف به به تورم 41 درصدی، و رشد هشت درصدی این بودجه نسبت به سال گذشته، در واقع یک «بودجه انقباضی» است.

نگاهی ريزتر

       حال باید قدری در این «بودجهء احتمالاً(!) انقباضی» ریز تر شد تا مشخص شود که درآمد های این بودجه به جیب چه پروژه ها، نهادها و ارگان هایی می رود.(6)

       بگذارید در این خصوص، و پیش از ادامهء بحث، مثالی زده شود تا وضعیت قدری روشن تر شود؛ مثالی که خود می تواند نمایانگر وضعیت خرج شدن این بودجه باشد:

       - در ردیف 13003016018 این بودجه، پروژهء «دو بانده کردن اتوبان کنگاور و اسدآباد» مشاهده می شود. این پروژه از سال 1365 آغاز شده و هر ساله بودجهء اختصاصی دارد و هنوز هم تمام نشده است! یعنی، به مدت سی و سه سال، بودجهء عمومی مصروف دو بانده کردن یک اتوبان شده!(7) - کاری که باید همان موقع تمام می شد و حال باید فرزندان و شاید نوه های انجام دهندهء آن کار از آن اتوبان رفت و آمد می کردند!

       - باز بگذارید نگاهی به افزایش ها [و یا احیاناً(!) کاهش ها]ی بودجهء 99 بکنیم. یکی از بیشترین وزارت خانه هائی که افزایش بودجه داشته، وزارت بهداشت است. این وزارتخانه با افزایش 83.11 درصدی بودجه روبرو بوده است. شاید این خبر خوبی برای این وزارتخانه، کارکنان و خدمات اش باشد و اتفاقا بد نباشد که وزارتخانه ای که وظیفهء بهداشت و سلامت کشور را بر عهده دارد از چنین افزایش بودجه ای بهره مند بشود. اما «تدقیق بیشتری در بودجه» نشان می دهد که برخی سازمان ها و وزارتخانه هایی که خودشان وظیفهء تنظیم مالی مملکت را برعهده دارند، این بار به فکر خود بوده اند و بیش از صد در صد به افزایش بودجهء سازمان و وزارت خانه خود فکر کرده اند! سازمان برنامه بودجه بیش از 145 درصد، و وزارت امور اقتصادی و دارایی حدود 130 درصد افزایش بودجه داشته اند. یعنی، در شرایط تورمی و «بودجهء (احیاناً!) انقباضیِ» موجود، سازمان ها و وزارت خانه هایی که وظیفهء تنظیم مالی مملکت و دولت را برعهده دارند، خود از دارندگان بیشترین افزایش بودجه هستند. احتمالاً فرض کرده اند که حال که وضعیت نابسامان است، چرا ما فکر خود نباشیم؟!

       - از آن سو اما می بینیم که مثلاً وزارت نیرو با حدودا نصف شدن بودجه اش روبروست. یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با کاهش حدود 14 درصدی بودجه اش روبروست. رقم افزایش بودجهء آموزش و پرورش نسبت به سال گذشته هم تنها 23 درصد است که، با توجه به رقم تورمی 41 درصد، چنگی به دل نمی زند و باز هزینه اش را جامعهء فرهنگی کشور باید تحمل کند.

يک بودجهء نظامی

       لایحهء بودجهء امسال در حالی به مجلس رفت که ایران اعتراضات سراسری آبان ماه را از سر گذراند؛ اعتراضاتی که رسانه های مختلف از صدها کشته در آن خبر دادند که در خیابان و به دست نیروهای امنیتی نظام حاکم کشته شدند. نکته این جاست که در همین بودجهء 99، نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات با افزایش بودجه در این لایحه مواجه هستند.

       یعنی، نهادهای امنیتی وابسته به دولت، که در واقع نقشی را در سرکوب اعتراضات عمومی در آبان ماه سال جاری ایفا کردند، همه در این لایحه «تشویقی!» گرفته اند و بودجه شان زیاد شده است.

       این در حالی است که مثلاً بودجهء نهاد بسیج کم شده است. انگار هیئت دولتی ها می خواستند به نهادهای امنیتی زیرمجموعهء خود بابت سرکوب مردم دست خوشی بدهند و البته از آن سو به بسیج هم بگویند که برود و بودجه اش را از نهاد بالادستی اش یعنی سپاه دریافت کند!

       لایحه بودجهء 99 را می توان لایحهء بودجه ای نظامی دانست. علاوه بر رشد بودجهء نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات، بودجهء نهادهای نظامی - از قبیل وزارت دفاع، ستاد مشترک ارتش، ستاد مشترک سپاه و حتی ستاد کل نیروهای مسلح - هم افزایش یافته است که البته بیشترین افزایش را سپاهی ها از آن خود کرده اند.(۸)

       ظاهراً قرار است اين نهادها بیشتر بودجه بگیرند تا بیشتر در منطقه و حوزه پیرامونی خود فعالیت بکنند و بیشتر به گروه های شبه نظامی هوادار نظام برسند! دقت کنید: در شرایطی که ایران در وضعیت فاجعه بار اقتصادی است، و با افزایش تورم و بالا رفتن خط فقر روبرو هستیم، و حدود شصت میلیون نفر یارانه بگیر داریم، بودجهء سپاه این گونه افزایش می یابد. پس از کشته شدن قاسم سلیمانی هم مجلس مبلغ 200 میلیون یورو را فقط برای دو ماه به نیروی قدس سپاه تقدیم می کند.(۹) این که محل مصرف این بودجه کجاست را خوانندگان قطعاً بهتر از نگارنده می دانند!

بُعد فرهنگی

       در بُعد فرهنگی اما با وضعیت خاصی در بودجه 99 مواجهیم. بودجهء نهادهایی چون سازمان «تبلیغات اسلامی» یا «نمایندگی ولی فقیه در سپاه»، کم شده اما با افزایش چشمگیر بودجهء امثال «جامعه المصطفی» یا «مرکز خدمات حوزه های علمیه» مواجه هستیم. بودجهء جامعه المصطفی 53 درصد، ستاد اقامه نماز 33 درصد، و دانشگاه اهل بیت 136 درصد افزایش یافته است.

       همچنین جالب است که بودجهء «بنیاد دائره المعارف اسلامی» 350 درصد و «دفتر عقیدتی فرماندهی کل قوا» 160 درصد افزایش يافته است.(۱۰)

باز دقت کنیم:

       - از دی ماه 96 تا آبان 98 خیزش عمومی مردم در خصوص فقر و نداری و ضعف مالی مردمان بوده است.

       - صندوق های بازنشستگی ورشکسته شده یا در یک قدمی ورشکستگی هستند.

       - مملکت با تحریم های کمرشکن روبروست و منابع مالی اش تحدید و تهدید می شود.

       حال در این وضعیت - که اتفاقاً باید از بودجهء نهادهایی که نیازهای اولیهء مردم را تحت پوشش قرار نمی دهد کاسته و به نهادها و ارگان های دیگری که ارتباط مستقیم با زندگی عادی و روزمره مردم دارند افزوده شود - روندی کاملاً برعکس اتفاق می افتد.

       بودجهء 99 بودجه ای با تقویت بسیار نهادهای نظامی از سویی و نهادهای فرهنگی ایدئولوژیک وابسته به تفکر «هستهء سخت حاکمیت» از سوی دیگر است؛ بودجه ای «نظامی - ایدئولوژیک» که البته خروجی و دست پخت دولتی است که قرار بود اهل تدبیر و امید باشد و در برابر این نهادها بایستد. دست کم رئیس اش در زمان انتخابات در سال 96 چنین وعده ها و شعارهایی داده بود!

نتيجه گيری

       - آن چه گفته شد مختصری در خصوص لایحهء بودجهء سال آیندهء شمسی است.

       - این لایحه را باید پس از کمیسیون تلفیق مجلس یک بار دیگر خواند و دید که چه اتفاقاتی برای آن افتاده است.

       - همچنین باید منتظر پیشنهادات نمایندگان و همچنین خروجی صحن علنی مجلس ماند.

       اما، به قول معروف، سالی که نکوست از بهارش پیداست! لایحه ای که پیش از انتخابات مجلس اين چنین «نظامی - ایدئولوژیک» بسته می شود و قرار است پس از انتخابات مجلس به صحن علنی برود، شاید پیشانی نوشت اش معلوم باشد. لایحه در شرایطی در کمیسیون تلفیق مجلس است که سیل در سیستان و بلوچستان، گاهی چهار تا هشت متر روستاهای این استان را به زیر آب برده است. دقت کنیم! روستاهای یک استان محروم کشور چهار تا هشت متر زیر آب اند. اما برخی نهادها چونان که گفته شد بودجه می گیرند!

       سال آینده سال سختی برای مردم ایران خواهد بود. با این وضعیت لایحهء بودجه، همراه با «خیال پردازی در خصوص منابع درآمدیِ» آن، به خصوص نفت، و نيز وضعیت سیر تصویب، هزینه های سخت این راه را مردم باید پرداخت کنند؛ مردمی مظلوم که دست کم در دو خیزش در طول حیات این دولت فعلی، صدها کشته داده اند تا صدایشان شنیده شود؛ مردمی که در حال له شدن زیر شعار محوری حاکمیت هستند و البته حال برخواسته اند تا حق شان را بستانند. روز تحقق حق مردم دیر نخواهد بود.

_________________________________

1 – «بررسی بودجه سال 99 در مجلس پس از انتخابات 2 اسفند» – تسنیم – بیست دی 1398

2 – افزایش 24 درصدی سقف بودجه 99 / وعدهء جدا شدن بودجه جاری از نفت محقق نشد – خبرگزاری فارس – 16 آذر 1398

3 – نماینده مردم قائم شهر گفت: وابستگی 67 درصدی بودجه سال 98 به نفت – بورس نیوز – 14 بهمن 1397

4 – وابستگی بودجه 98 به نفت چقدر است؟ – مشرق نیوز – 21 خرداد 1398

5 – دیوان محاسبات: وابستگی بودجه 99 به نفت بیش از 20 درصد است – خبرگزاری فارس – 27 آذر 1398

6 – لایحه بودجه سال 99 انقباضی است یا انبساطی؟ – تابناک – 17 آذر 1398

7 – حواشی بودجه 99؛ بودجه‌ نهادهای فرهنگی و مذهبی امسال هم حاشیه ساز شد – سلام نو – 19 آذر 1398

8 – لایحه بودجه 99؛ سهم سپاه، ارتش و روحانیون چقدر است؟ – علی خردپیر – بی بی سی فارسی – 18 آذر 1398

9 – لاریجانی؛ 200 میلیون یورو به سپاه قدس برای مقابله با آمریکا اختصاص می‌یابد – خبرگزاری دانشگاه ازاد اسلامی – 17 دی ماه 1398

10 – رکوردشکنی بودجهء حوزه‌های علمیه در بودجهء 99؛ منابع نهادهای موازی چقدر رشد کرد؟ – یورونیوز – هشتم دسامبر 2019

منبع: ماهنامهء خط صلح

بازگشت به خانه