تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولاردموکرات های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه |
خانه | آرشيو صفحات اول سايت | جستجو در سايت | گنجينهء سکولاريسم نو |
8 اردیبهشت ماه 1398 ـ 27 آوريل 2020 |
|
ردهبندی آزادی رسانهها در آغاز دههای سرنوشتساز
تدوین از: گزارشگران بدون مرز
ویرایش 2020 ردهبندی جهانی آزادی رسانهها که کرده است، نشانگر آن است که دههی پیشروی برای آینده روزنامهنگاری سرنوشتساز است. جهانگستری کووید-19 بر بحرانهائی که حق دسترسی به اطلاعات را تهدید میکنند، روشنی بیشتری افکنده است.
ا ردهبندی جهانی آزادی رسانهها که در مدت یک سال وضعیت روزنامهنگاری را در 180 کشور جهان بررسی میکند، نشان میدهد که به دلیل بحرانهائی که در سراسر جهان با آنها رودررو است [يعنی بحران ژئوپولتیک (تهاجمی شدن مدلهای اقتدارگر)، بحران فنآوری (نبود تضمینهای دمکراتیک)، بحران دمکراسی (دو قطبی شدن و سیاست سرکوب)، بحران اعتماد (تردیدها و کینه نسبت به رسانهها) و بحران اقتصادی (فقر روزنامه نگاری با کیفیت)]، ده سال آینده، بدون شک، «دههای سرنوشتساز» برای آزادی رسانهها است.
اکنون به این پنج بحران، که ردهبندی مزبور تاثیرات آنها را بررسی کرده است، ناگزیر بحران بهداشت نیز افزوده شده است. «کریستف دولوار»، دبیر اول گزارش گران بدون مرز، در این باره میگوید: «ما، همراه با بحرانهایی همزمان، به دههای سرنوشتساز برای روزنامهنگاری وارد شدهایم. همهگیری ویروس کرونا تصویرگر وجود عوامل منفی برای حق دسترسی به اصلاعات درست بوده و خود عاملی با ضریب افزاینده است. آزادی، کثرتگرایی، راستین بودن اطلاعات تا سال 0230 چه خواهند شد؟ پاسخ به این پرسش را در امروز باید جستجو کرد.»
در هنگامهء همهگیری ویرویس کرونا، میان سرکوب آزادی اطلاعرسانی و رتبه کشورها در ردهبندی جهانی آزادی رسانهها پیوندی عیان وجود دارد. چین (با 3 رده پائين تر رفتن، در رده 177) و ایران (با 3 رده پائين تر رفتن، در رده 173) از کانونهای همهگیری در این باره سانسور گسترده را بکار گرفتند. در عراق (با 6 رده پائين تر رفتن، در رده 162) مجوز کار خبرگزاری رویترز سه ساعت پس از آنکه آمارهای رسمی حکومت را مورد تردید قرار داد، به مدت سه ماه توقیف شد. حتا در اروپا ویکتور اوربان نخست وزیر مجارستان (با 2 رده پائين تر رفتن، در رده 89) ) قانونی را به نام « کرونا ویروس» به تصویب رساند، که برای « نشر خبرهای نادرست» مجازات زندان تا 5 سال را تعیین کرده است. اقدام پیشگیرانهای کاملا نامتناسب و نالازم.
کریستف دولوار میگوید: «بحران بهداشتی فرصتی است برای دولتهای اقتدارگرا تا "دکترین شوکِ" خود را، با بهره بردن از بیکنشی زیست سیاسی، شگفت زدگی جامعه و ناتوانیاش در تجهیز و رویایی، به اجرا بگذارند و قانونهایی را تصویب کنند که در زمان عادی پیشنهادشان ناممکن بودند. برای آنکه این دهه به دههای بدفرجام مبدل نشود، همهء انسانهای خیرخواه باید تجهیز شوند تا روزنامهنگاران بتوانند کارکرد اصلی وظیفهء خود را انجام دهند، امری که پیششرط اش توانمندی برای انجام آن است.»
اطلاعات مهم در «ویرایش 2020 ردهبندی جهانی»
نروژ برای چهارمین بار پیاپی ردهء نخست را در فهرست رده بندی جهانی آزادی رسانهها حفظ کرد و فنلاند در ردهء دوم خود ماند. دانمارک، با فرو افتادن سوئد و هلند به دلیل درگیر شدنشان در آزارهای سایبری، به رده سوم رسید. در انتهای جدول کره شمالی، به جای ترکمنستان رفت و اریتره در جای خود (ردهء 178) ماند.
ا مالزی (ردهء 101) و مالدیو (ردهء 70)، پس از تغییرات سیاسی در کشورهایشان، هر دو فرا رفتن خوبی در فهرست ردهبندی داشتهاند و به ترتیب 22 و 19 رده به پیش آمدهاند. سودان (ردهء 159) در پی آنها و پس از سرنگونی عمرالبشیر 16 رده فرا رفته است. در نزد فروافتادههای جدول رده بندی هائیتی (ردهء 83) با از دست دادن 21 رده نخستین است. در پی تظاهراتهای خشونت آمیزی که این کشور را در دو سال گذشته فرا گرفته بود روزنامه نگاران بارها هدف خشونت قرار گرفتند. در دو کشور دیگر افریقایی کومور (با 19 رده پائين تر رفتن، در رده 75) و بنین (با 17 رده پائين تر رفتن، در رده 113) نقض آزادی رسانهها افزایش چشمگیر داشته است.ا
ا افزایش اندک شاخص سالانه (0.9-)، که معیاری برای سنجش شدت نقض آزادی اطلاع رسانی در جهان است، وضعیت نابسامان عمومی را نشان میدهد. این شاخص 12% همچنان از آغاز تعیین آن در سال 2013 تا امروز شاخصی برای وضعیت وخیم در جهان است. اگرچه درصد کشورهای در بخش سفید ردهبندی که به معنای داشتن وضعیت خوب در عرصه آزادی رسانهها هستند (8%) تغییر نکرده است، اما به کشورهای سیاه در نقشه ردهبندی جهانی آزادی رسانهها دو درصد افزوده شده و به 18% رسیده است.ا
قارههای جهان در رده بندی جهانی آزادی رسانهها 2020
با وجود سیاستهای سرکوبگرانهء برخی از کشورهای اتحادیه اروپا و بالکان، همچنان این قارهای مطلوب برای آزادی رسانههاست. پس از آن امریکا (شمالی و جنوبی) قرلر دارد، هر چند کشورهای بزرگی چون امریکا و برزیل به ضد الگوهای منطقه بدل شدهاند، اما قارهء امريکا همچنان در جایگاه دوم است. آفریقا که بخاطر افزایش بازداشتهای خودسرانه و طولانی مدت و حملههای آنلاین پسرویهای جدی در آن ثبت شده است، در سومین جایگاه قرار گرفته است.
آسیا و اقیانوسیه در این سال بیشترین فرو افتادن را در شاخص منطقهای (1.7%) شاهد بوده اند. استرالیا (با 5 رده پائين تر رفتن، در رده 26) که زمانی نمونهای منطقهای در مورد آزادی رسانهها بود، زین پس بنمونه ای از بستن سرچشمههای خبری و تهديد روزنامه نگاری کاوشگرانه معرفی میشود. سنگاپور (158) با تصویب قانونهائی تهديد کننده در باره نشرخبرهای نادرست، (موصوف به «اورولی» - اشاره به داستانهای جرج اورول) 7 رتبه از دست داده و به منطقهء سیاه ردهبندی وارد شده است. هنگکنگ نیز برای سرکوب خبرنگاران خاضر در جريان اعتراض های خیابانی 7 رتبه از دست داده است.
بی هیچ تعجبی، منطقهء اروپای شرقی و آسیای جنوبی چون هر سال یک رده پیش از آخر ایستاده اند و خاورمیانه در آخر و همچنان خطرناک ترین منطقه برای روزنامه نگارانی محسوب می شود که وظیفهء حرفهای خود را انجام میدهند. بازداشت اخیر همکار و نماینده RSF در الجزایر (با 5 رده پائين تر رفتن، در رده 146) نشان داد که چگونه مقامات برخی از کشورها از همهگیری کووید– 19 برای تسویه حساب با روزنامهنگاران بهره میبرند.
بحرانهایی که آیندهء روزنامهنگاری را تهدید میکنند
بحران ژئوپولتیک: یکی از چشمگیرترین این بحرانها است که از سوی رهبران و رژیمهای دیکتاتوری، اقتدارگرا و پوپولیست اعمال میشود. آنها همهء تلاش خود را بکار میگیرند تا اطلاع رسانی را سرکوب و بینش خود را از جهانی بدون کثرت گرایی و روزنامه نگاری مستقل تحمیل کنند. چین در پی آن است تا «نظم جدید جهانی اطلاعات» را بر جهان تحمیل کند. بحران بهداشتی و جهان گستری ویروس کرونا تاثیرات منفی اعمال الگوی مهار کامل اطلاعات بر مجموع جهان را نشان داده است. پس از چین، عربستان سعودی (2+،170) و مصر (3-،166) بزرگترین زندان های جهان برای روزنامهنگاران هستند. از آن سو روسیه (149) از ابزارهای بسیار پیشرفته برای مهار اطلاع رسانی آنلاین استفاده میکند. و هند (2-،142) درازمدت ترین حکومتی نظامی آنلاین در تاریخ را بر کشمیر تحمیل کرده است. در مصر نشر «خبرهای نادرست» میتواند مسدود شدن صفحات و سایتها و یا لغو مجوز را در پی داشته باشد.
بحران فناوری: در عصر دیجيتال و جهانی شدن، و نبود مقرارت درخور برای ارتباطات، جهان را دچار سردرگمی اطلاعاتی کرده است. پروپاگاندا، تبلیغات، شایعه و روزنامهنگاری در رقابتی مستقیم با هم هستند. این تداخل رشدیابنده میان محتواهای تجاری، سیاسی و روزنامهنگارانه ترازمندی تضمینهای دمکراتیک برای آزادی عقیده و بیان را بر هم میزند. و این پیشزمینه شرایط را برای تصویب قانونهای خطرناک به بهانهء محدود کردن انتشار خبرهای نادرست مساعد میکند، و اين همه به سرکوب بیشتر روزنامهنگاری مستقل و منتقد منجر میشود. برای نمونه، سنگاپور و بنین برای مبارزه با اطلاعات باصطلاح نادرست و جرایم رایانهای قانونهای جدیدی تصویب کردهاند که میتوانند برای محدود کردن نادرستکارانه آزادی اطلاعرسانی بکار گرفته شوند. جهانگستری ویروس کرونا به همهگیری و گسترش شایعه و خبرهای نادرست افزوده است. ارتش ترولهای دولتی در روسیه، چین، هند و فیلیپین (2-،136) و در ویتنام (175) سلاح نشر اطلاعات نادرست را بر روی شبکههای اجتماعی به فراوانی استفاده میکنند.
بحران دمکراسی: این بحران که در دو «ویرایش پیشین ردهبندی جهانی آزادی رسانهها» نیز نگریسته شده بود، مبتنی بر دشمنی و کینه نسبت به روزنامهنگاران است و به اقدامهای عملی خطرناک و پیاپی انجامیده است. مسوولان سیاسی طراز اول و نزدیکان شان به تشویق علنی کین پراکنی علیه روزنامهنگاران ادامه میدهند. دو رهبر دولت که به شکل دمکراتیک انتخاب شدهاند، يعنی دونالد ترامپ در ایالات متحده امریکا (3+،45) و خائیر بولسونارو در برزیل (2-،107) همچنان به تحقیر رسانهها و تشویق کینه به روزنامهنگاران ادامه میدهند. « کابینهء کین پراکن» که پیرامون رییس جمهور برزیل گرد آمده است، به روزنامه نگارانی که در بارهء سیاستهای دولت روشنگری و انتقاد میکنند، به شکل گسترده حمله میکنند. از آغاز همهگیری ویروس کرونا خائیر بولسونارو حملههای خود را علیه رسانهها که آنها را مسوول «جنون» ایجاد وحشت در کشور میداند، دو برابر کرده است.
بحران اعتماد: بی اعتمادی به رسانهها که مظنون به نشر اطلاعات آلوده به خبرهای ناموثق هستند، افزایش یافته است. 57% پاسخدهندگان به آخرین تحقیق جهانی موسسه Trust Barometer Edelman برای سنجش اعتماد عمومی به رسانهها، به پرسش اينکه "آیا فکر میکنید رسانه مورد اعتماد شما خبرهای نادرست منتشر میکند؟" پاسخ مثبت دادند. به هنگام تظاهرات در بسیاری از نقاط جهان، روزنامه نگارانی ناتوان شده از بحران اعتماد به هدف ویژهء حملهء شهروندان تبدیل شدهاند. در عراق، در لیبی (1-،102) در شیلی (5-،51۱)، در بولیوی (1-،114) و در اکواتور (1-،98۸) و در برخی از کشورهای دیگر مانند فرانسه (2-،32) روزنامهنگاران همزمان قربانی خشونت پلیس هم میشوند، پدیده عیان دیگر به قربانی شدن روزنامه نگاران در اسپانیا (29)، اتریش (2-،18)، ایتالیا (2+41)، و یونان (65۵) در پی خشونت مستقیم گروههای ناسینونالیست و راست افراطی مربوط است. در حالی که در افغانستان (1-،122) طالبان و در برمه (1-،139) برخی بنیادگرایان بودائی بینش خود نسبت به جهان را با خشونت به روزنامهنگاران و رسانهها تحمیل میکنند.
بحران اقتصادی: در بسیای از کشورها بحران اقتصادی رسانهها را متاثر کرده است. کاهش فروش و آگهی تبلیغاتی و افزایش هزینهء تولید و توزیع وابسته به رشد بهای مواد اولیه، اتاقهای خبر را به تعدیل نیرو وادار کرده است. مطبوعات امریکایی در ده سال گذشته نیمی از کارکنان خود را از دست دادهاند. این امر نمیتواند بدون تبعات اجتماعی و تاثیر بر آزادی رسانهها در همه جهان باشد. روزنامههایی که در وضعیت اقتصادی دشوار هستند و ناتوان شدهاند به شکل طبیعی کمتر میتوانند در برابر فشارها پایداری کنند. از سوی دیگر بحران اقتصادی پدیدهء تمرکز و انحصار را بیشتر کرده است. خرید «مرکز اروپایی رسانههای شرکتی» از سوی بزرگترین پولدار جمهوری چک (40) بسیاری از کشورهای اروپای شرقی را که تلویزیونهای پر بیننده در آنها را این مرکز هدایت میکند، نگران کرده است. تمرکز انحصاری رسانهها در آرژانتین (7-،64) نیز تاثیر گذار بوده است و در ژاپن (1+،66۶) نیز اتاقهای خبر رسانههای وابسته به مدیریت «مجتمع تولید کریتسو» سود اقتصادی را بر آزادی و استقلال خبری ترجیح میدهد. در تایوان (1-،43) و یا در جزایر تانگو (5-،50) منطق اقتصادی رسانههائی را که با آن همخوان نباشند به دو قطبی شدن و یا زردنویسی مجبور میکند و به بیاعتباری بیش از پیش و بحران اعتماد یاری میرساند.
مورد افغانستان (1-،121): آزادی رسانهها برای صلح ضروری است
اگرچه موافتنامهء صلح امضا شده میان واشنگتن و طالبان در فوریه 2020 پديده ای تاریخی است اما با صلحی پایدار و دائمی بسیار فاصله دارد. دستاوردهای 19 سال گذشته، که آزادی رسانهها و حفاظت از روزنامهنگاران را تضمین می کنند، دچار تهدید هستند. در جريان انجام دو انتخابات پر مناقشهء لوی جرگه و ریاست جمهوری، ميزان خشونت و شمار خبرنگاران کشته شده، نسبت به سال 2018، که مرگبارترین سال برای خبرنگاران پس از سقوط طالبان بود، کمتر است. اقدامهای حکومت برای حفاظت از خبرنگاران و رسانهها و از این میان کمیته مشترک میان رسانهها و حکومت که به تازگی قانونیت یافته است، بیشتر شده است. اما جنگ تحمیل شدهء جنگجویان طالبان و دولت اسلامی و آزارگری جنگ سالاران و برخی مسوولان فاسد حکومتی به تهدیدی دائمی برای خبرنگاران و رسانهها و آزادی اطلاعرسانی تبدیل شده است. زنان خبرنگار، با وجود مقاومت شان، در کشوری که افراط گرایی اسلامی و مردسالارانه در شماری از ولایات امری غالب است، همچنان آسیب پذیر هستند. این نگرانی جدی وجود دارد که آزادیهای بنیادین، و به ویژه آزادی اطلاع رسانی و آزادی خبرنگاران زن، دبه پای مذاکرات صلح قربانی شوند. در برابر این تهدیدها، مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان، که از جانب گزارشگران بدون مرز حمایت میشود، کمپین تضمین حقوق خبرنگاران زن را، بعنوان پیش شرط صلح، به راه انداخته است. تجربهء 19 سال گذشته نشان داده است که صلح و امنیت اصلیترین خواستهای مردم افغانستان هستند. اما بدون رسانههای آزاد و مستقل و بدون تضمین ازادی بیان و اطلاعرسانی انجام ممکن نمیشوند.
مورد ایران (3-،173)، رژیمی که آدسترسی آزاد به اطلاعات را سرکوب میکند
رژيم اسلامی ایران یکی از سرکوبگرترین رژيم های جهان برای روزنامه نگاران و شهروند خبرنگاران است. مهار حکومتیِ خبرها و اطلاعات در ایران همه جانبه است. دست کم 860 روزنامه نگار و شهروند – خبرنگار در فاصله سالهای 1358 تا 1388 تحت تعقیب قرار گرفته، بازداشت، زندانی و یا حتا اعدام شدهاند. در چهل و یک سال گذشته، مهار دولتی اخبار و اطلاعات در ایران همهجانبه بوده است. رژيم اسلامی بیشترِ رسانههای خبری را سخت در چنگ خود دارد و در برخورد با رورنامهنگاران مستقل، شهروند- خبرنگاران، و رسانههای خبری هرگز نرمش نمیکند. در این راه از ابزارهای ایجاد هراس، بازداشتهای خودسرانه، و حبسهای طولانی مدت پس از محاکمههای ناعادلانه در دادگاههای انقلاب، بهره میبرد. این سرکوب به درون مرزهای کشور محدود نشده است. گزارشگران خارجی و ایرانی رسانههای جهانی به شدت زیر نظر و فشار هستند. رسانههایی که برای گزارشگری به شکلی آزاد و بدون وابستگی، مقاومت کنند با دشواری برای انجام وظیفه اطلاع رسانیشان مواجه میشوند. رژیم برای محروم کردن شهروندان از خبرهای مستقل و بدیل در قطع کامل و دراز مدت اینترنت نیز تردید نمی کند. اینگونه، این شهروند- خبرنگاران فعال در شبکههای اجتماعی هستند که برای گزارش آزادانهء اخبار و اطلاعات و تحولات سیاسی در مرکز نبرد برای حق دانستن قرار دارند. رسانهها و مطبوعات داخلی با وجود مقاومت اما با دشواری فراوان برای انجام وطیفهء اطلاع رسانی روبرو هستند. نظام، در برابر رویداد های فاجعه بار، همهء توان خود را برای پنهان کردن حقیقت بکار میگیرد، از این میان می توان به بحران سیل در فروردین 1398، آمار کشتگان و بازداشت شدگان اعتراضهای آبان 98 ، سرنگون کردن هواپیمای اکراینی در دی 98 و همهگیری ویروس کرونا در بهمن 98 اشاره کرد. این رژیم، با آنکه در بهتر نشان دادن چهرهء خود تلاش دارد، جنگ خود علیه آزادی اطلاع رسانی را به خارج از مرزهای این کشور نیز کشانده است و رسانههای جهانی و فارسی زبان در خارج از مرزهایش را نیز مورد حمله سانسور قرارمیدهد.
مورد تاجیکستان (161): ستایش «رهبر ملت»
امامعلی رحمان، با القاب "بنیانگذار صلح و وحدت ملی" و"رهبر ملت"، بهشکل فزایندهای گرایشهای اقتدارگرایانه خود را اعمال میکند. این تهدیدی است بر اجماع ملی شکنندهای که بر روی خاکسترهای جنگ داخلی ساخته شده است؛ جنگی که از سال 1992 تا 1997 به درازا کشید و کشور را ویران کرد. در کنار بحران اقتصادی، فشارهای حکومت منجر به تعطیلی شماری از رسانههای مستقل شد. برقراری اتوکراسی خفقانآور باعث خروج دهها خبرنگار از کشور شده است. آزار سرویسهای امنیتی، هراس افکنی و شانتاژ بخشی از زندگی روزمره روزنامهنگارانی است که هنوز قانع نشدهاند. برخی از این روزنامهنگاران در فهرست سیاه « تروریست ها» قرار گرفتهاند. این فضا خودسانسوری و در امان ماندن فاسدان را فراهم میکند. روزنامهنگار سابق، خیرالله میرسعیدف، به مدت هشت ماه بخاطر افشاگری در بارهء دزدی از منابع عمومی در بازداشت بسر برد. خبرنگاران خارجی برای اينکه درخواست مجوز فعالیتشان رد نشود، زیر فشار و تهدید قرار دارند. در حالی که حکومت مهار خود را بر وسایل ارتباطاتی بیشتر میکند، مسدود سازی سایتهای اصلی اطلاع رسانی و شبکههای اجتماعی با استفاده از فنآوریهای جدید و بکارگیری «ارتش ترول» که هدف شان بیاعتبار کردن هر صدای منتقد است، به روش دائمی دولت بدل شده است.
نکاتی درباره روش تهیه ردهبندی جهانی آزادی اطلاع رسانی
گزارشگران بدون مرز (RSF) از سال 2002 ردهبندی جهانی آزادی رسانهها را منتشر می کند. این ردهبندی که بر مبنای گونهای از رقابت میان کشورها شکل میگیرد، ابزاری کاربردی برای دادخواهیست. ناموریش در نزد رسانهها و نهادها، مقامات ملی و جهانی تأثیری فزاینده به آن داده است. ردهبندی جهانی آزادی مطبوعات تحول و یا وضعیت سیاسی دولتها را بعنوان معیاری برای سنجش میزان بهرمندی روزنامهنگاران از آزادی در 180 کشور جهان بکار می برد که مبتنی اند بر شناسگرهائی همچون کثرتگرایی (به معنی حضور عقاید متفاوت در رسانهها)، استقلال رسانهها در برابر قدرت های سیاسی، اقتصادی، مذهبی و نظامی، زیستگاه و خودسانسوری، چارچوب های حقوقی و قانونی، کارآمدی چارچوبهای قانونی که فعالیت اطلاع رسانی را سازمان میدهد.
برای نخستین بار مواردی همچون شفافیت نهادهای که فعالیت اطلاع رسانی را نظارت میکنند، نوع زیرساختها، و میزان توانمندی شناساگر سالانهای برای آزادی مطبوعات در جهان در ردهبندی سال 2013 بکار آمدند، و از آن پس معیاری مشخص را برای سنجش آزادی اطلاع رسانی در جهان در اختیار ما میگذارند.