حجاب و اجباری شدن آن در اسلام و حکومت اسلامی

مریم سلطانی

       از زمان به روی کار آمدن حکومت حکومت اسلامی بعد از انقلاب 57 ماهیت زن ستیز آن بر همگان آشکار گشت. علت اصلی این مسئله را باید در ذات دینی آن جستجو نمود زیرا که بیشتر ادیان، علل الخصوص ادیان ابراهیمی، مرد سالار بوده و به هر طریق و نحوی سعی در کوچک نمودن و خورد کردن زنان دارند. در این ادیان زنان همواره گمراه یا گمراه کننده و فریبنده مردان معرفی گردیده اند، که باعث به خطا رفتن و فریب خوردن مردان می گردند.

نقش زن در ادیان ابراهیمی

       ادیان ابراهیمی این موضوع را از داستان های آغازین خود به وضوح بیان می دارند؛ از داستان آن «سیب ممنوعه» و ماجرای طرد شدن انسان و، بعد از آن، داستان هابیل و قابیل و اولین قتل؛ که در هر دو داستان «زن» به عنوان فریب گر و به خطا برنده معرفی می گردد، حال به صورت مستقیم یا غیر مستقیم. از همین رو و با همین پس زمینهء اعتقادی، در ادیان ابراهیمی همواره از زنان خواسته شده تا - برای اینکه مردان دچار گناه نشوند - یا خود را مخفی کنند یا تارک دنیا گردند یا حجاب گیرند.

       جالب آنکه در این ادیان مردان توصیه به حفظ ذات و غریزه می گردند  ديگر مسائلی که، به عنوان حقوق، در دین اسلام برای مردان قائل شده است؛ حقوقی کاملاً مردانه که در تمامی ادیان ابراهیمی داشتن همان حقوق برای زنان کاملاً ممنوع و از چملهء بزرگترین گناهان اند. این موضوع دو دلیل روشن دارد:

       اول - تمامی پیامبران مرد بودند و جالب آنکه بعد از خودشان نیز توسعه دهندگان دین آنها مرد بودند. پس انتظار آن داشتن که جایی که خود را در نقطهء مقابل قرار داده و از دیدگاه یک زن به دین بنگرند بحثی بیهوده است.

       دوم - اساسی ترین نکته در این زمینه آن است که این ادیان در وهله ای از تاریخ به وجود آمده اند که زور بازو و توانایی جسمانی در تمام مسائل حرف اول را می زده است و هر کس که قوی تر بوده هر آنچه را که می خواسته بدست می آورده. پس، در چنین جامعه ای، زنان کمترین شانسی را نداشته اند زیرا که قوی ترین آنان نیز در مقابله با مردان به پیروزی نمی رسیدند. پس جامعهء مرد سالار دین مرد سالار را مورد حمایت قرار می داده است.

       حال، بپردازیم به دین اسلام که علاوه بر دو دلیل ذکر شده، ریشه در فرهنگ عرب دارد و بوضوح فرهنگ عرب پیش از اسلام در دین اسلام تاثیر فراوان داشته است.

       به طور کلی، زن در اسلام قابلیت «تملیک» داشته و به نوعی همانند اشیا یا املاک قابل معامله و فروش می باشد. زن مسلمان از اولین حقوق انسانی و مدنی نیز بی بهره است. به عنوان مثال، او بدون اجازهء شوهر حق خروج از منزل شوهر و یا حتی حق دیدار بستگان نزدیک خود را ندارد. زن مسلمان در تمامی طول عمر خود، همواره ولی و سرپرست دارد و از حق تصمیم گیری مستقل برخوردار نیست. اسلام با ظهور خود بسیاری از آزادی هایی را که زنان عرب تا قبل از آن داشتند محدود کرد و یا از آنان گرفت و همین بلا بر سر تمامی زنان مسلمان آورد.

داستان حجاب

       اما، با تمام این اوصاف، باید به نکته ای بسیار جالب اشاره کرد و آن حجاب اجباری است. حجاب اجباری زایدهء فقه اسلامی است و در طول زمان به زنان مسلمان تحمیل شده است. اجازه دهید مسئلهء حجاب را در بستر قرآن و روایات اسلامی پیگیری نماییم. در زیر تمامی آیات مربوط به حجاب به همراه ترجمهء آنها را از سایت «ویکی شیعه» برای شما عزیزان آورده ام.

       بر اساس مفاد آمده در «ویکی شیعه»، سه آیه که در سوره ‌های نور و احزاب آمده، دربارهء حجاب سخن می‌گویند و به آیات حجاب مشهورند و فقیهان نيز با توجه به جملهء «وَ لیَضرِبنَ بِخُمُرِهنَّ عَلی جُیوبِهنَّ»، در آیهء 31 سورهء نور، و آیات و روایات دیگر، به وجوب حجاب برای بانوان فتوا داده‌اند.

آیهء 31 سورهء نور

وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِ‌هِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُ‌وجَهُنَّ وَ لَایبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِ‌هِنَّ عَلَیٰ جُیوبِهِنَّ وَ لَایبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ... وَ لَایضْرِ‌بْنَ بِأَرْ‌جُلِهِنَّ لِیعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللهِ جَمِیعًا أَیهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.

(و به زنان با ایمان بگو: «دیدگان خود را [از هر نامحرمی‌] فرو بندند و پاكدامنی ورزند و زیورهای خود را آشكار نگردانند مگر آنچه كه طبعاً از آن پیداست. و باید روسری خود را بر گردن خویش [فرو] اندازند، و زیورهایشان را جز برای شوهران شان یا پدران شان... آشكار نكنند؛ و پاهای خود را [به گونه‌ای به زمین‌] نكوبند تا آنچه از زینت شان نهفته می‌دارند معلوم گردد. ای مؤمنان، همگی [از مرد و زن‌] به درگاه خدا توبه كنید، امید كه رستگار شوید).

       خُمُر، جمعِ خِمار، به معنای مقنعه یا روسری زنان است.[1] طبق گزارش‌های مفسران و اشارات حدیثی، زنان پیش از نزول این آیه روسری را از پشت گوش‌ها رد می‌کردند و آن را به پشت خود می‌انداختند، به طوری که گوش‌ها و گردن و گریبان آن‌ها نمایان بود. در این آیه به آن‌ها دستور داده شده است که روسری ‌هایشان را به گونه‌ای بپوشند که گریبان و مقابل سینه آن‌ها را بپوشاند؛ یعنی، دو طرف آن را از راست و چپ به جلو آورند تا همهء این قسمت‌ها پوشیده شود.[2] در واقع، زنان موی سر خود را می ‌پوشانده‌ اند. اما این آیه، در مقام بیان حد پوشش، از لزوم پوشاندن گردن و سینه سخن گفته ولی از پوشاندن چهره سخنی به میان نیاورده است.[3]

آیهء 53 سورهء احزاب

وَ إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَ‌اءِ حِجَابٍ ذَالِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ.

(و چون از زنان [پیامبر] چیزی خواستید از پشت پرده از آنان بخواهید؛ این برای دل های شما و دل های آنان پاكیزه‌تر است).

       این آیه نیز، به سبب ذکر واژه حجاب در آن، به «آیهء حجاب» معروف است و حکم حجاب در آن به همسران پیامبر(ص) اختصاص داشته و دیگر زنان مسلمان را در بر نمی‌گرفت. برخی فقیهان اهل سنت آیه را عام دانسته و حکم حجاب را شامل سایر زنان مسلمان نیز دانسته‌اند.[4]

آیهء 59 سورهء احزاب

یا أَیهَا النَّبِی قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَ بَنَاتِكَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَالِكَ أَدْنَیٰ أَن یعْرَفْنَ فَلَا یؤْذَینَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحیمًا ﴿۵۹﴾

(ای پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش‌های خود را بر خود فروتر گیرند. این برای آنكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیكتر است، و خدا آمرزنده مهربان است).

       با نزول این آیه، به همسران و دختران پیامبر(ص) و زنان با ایمان دستور داده شد خود را با «جِلباب» بپوشانند تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند. لغت شناسان و مفسران برای «جلباب» معانی مختلفی ذکر کرده‌اند، از جمله: لباس فراگیر از سر تا پا مانند چادر، لباسی فراخ که زن روی لباس ‌هایش می‌پوشد و تا قدم هایش را فرامی‌گیرد، ملحفه، مقنعه و سرپوشی که سر و روی زن را بپوشاند.[5] "حکم مذکور در آیه این احتمال را که مراد از «جلباب» لباس فراگیر (مانند چادر یا ملحفه) بوده است، تقویت می‌کند".[6]

       همانطور که ملاحظه می کنید، حجاب در قرآن امری واجب تلقی نگشته بلکه زن مسلمان توصیه به داشتن نوع خاصی از پوشش می گردد. در واقع، این فقها بوده اند که با تفسیر خاص خود حکم بر وجوب حجاب داده اند در حالیکه در اصل ترجمهء لغوی چنین نیست و جالب تر آنکه «حجاب اجبار» در زمان پیامبر و نه اولین جانشینان او وجود نداشته و می توان گفت که برای اولین بار توسط فقها در سدهء دوم اسلامی بیان گشته است.

       طبق روایات اسلامی، زمانی اولین آیه در مورد نوع پوشش بر پیامبر نازل می گردد که یکی از یاران اش نزد او می آید و می گوید برخی افراد در کوچه و بازار زنان مسلمان را مورد آزار و اذیت قرار می دهند به این بهانه که تفاوتی میان زنان مسلمان با دیگر زنان نیست و قابل شناسایی از دیگران نیستند. آنجاست که این آیه نازل می گردد که به نوعی زنان مسلمان را به تغییر مد ظاهری وا می دارد و می گوید که روسری خود را به جای پشت گوش به جلوی گوش بیندازند. با توجه به این روایت و خود متن آیه می توان به آسانی دریافت که دقیقاً تغییر مد ظاهری مد نظر بوده نه تغییر کلی پوشش. در واقع، سفارش شده که زنان مسلمان نوع انداختن روسری بر روی سر خود را تغییر دهید، آن هم به خاطر فراهم اوردن وسيله ای برای شناخته شدن زنان مسلمان از دیگران.

       همانطور که گفته شد، هرگز نه در دوران پیامبر و نه در دوران اولین جانشینان او حجاب اجباری نبوده و بلکه تفاوت پوشش نشانهء تشخیص بانوان از گروه های اجتماعی گوناگون بوده است. اما در طول تاریخ، با هر چه مرد سالارتر شدن فرهنگ، زنان در فشار بیشتری قرار گرفتند و مجبور به پیروی از مردان گردیدند، تا به جایی که ديگر حتی در انتخاب نوع پوشش خود نیز نیاز به مجوز و تایید از مردان دارند.

       از آنجا که احکام اسلامی به صورت مستقیم برگرفته از صدر اسلام و دوران پیامبر نیست بلکه تفسیر فقها از قرآن و این دوران است و فقها هم همگی مرد بوده و هستند و هرگز یک زن نمی تواند به درجهء فقاهت در اسلام نایل گردد، دین اسلام روز به روز مرد سالارتر شده و حتی آزادی هایی که زنان در صدر اسلام از آن برخوردار بودند را نیز از آنها گرفته است.

اکنون، در حکومت اسلامی مسلط بر ايران

       «حکومت اسلامی» کنونی هم، که زائیده همین فلسفهء کاملا مردسالار است، هرگز و هرگز قصد ندارد تا کوچک ترین قدمی به عقب برداشته و یا اصلاحاتی را در زمینهء حقوق زنان بپذیرد. زیرا که بزرگترین دشمن فلسفه مردسالاری، آزادی و روشن فکری زنان است. بنابراین، حکومت اسلامی، برای حفظ خود، با تمام قدرت هر نوع آزادی خواهی زنان را سرکوب می کند و همواره سعی می نماید تا هر زنی که بر خلاف خط مشی حکومت اسلامی حرکت می کند را خوار و خفیف و نابود نماید.

       اين حکومت، با ایجاد فضای مرد سالار، حتی سعی بر آن داشته تا همواره عموم زنان جامعه را  تحت فرمان قرار دهد و همین موضوع دلیل اصلی آن است که، اگر در جامعه و یا بدنهء حکومت به زنی ظلم شود یا او مورد سوء استفاده قرار گیرد، تا حد امکان بر روی مسئله سرپوش گذاشته می شود و حتی حکومت در حد توان خود سعی می کند آن زن را مقصر به وجود آمدن حادثه معرفی نماید تا دیگر زنان بیشتر و بیشتر ترسیده و، اگر اتفاق مشابهی برایشان رخ داد، ترجیح دهند سکوت کرده و پیگیری ننمایند. و این برهان روشنی است برای اتفاقات گذشته در تاریخ حکومت اسلامی و حوادثی که در آینده آن روی خواهد داد.

       سرکوب گروه ها و احزاب حامی حقوق زنان در بعد از انقلاب 57، تشکیل گشت های کمیته و سرکوب و اسید پاشی بر دختران و زنانی که حاضر به قبول حجاب اجباری نبودند، تجاوزات گسترده به دختران و زنان مخالف رژیم، معکوس کردن عمدهء پرونده های قضایی که در آن زنی به دنبال احقاق حقوق خود بوده، حکم های سنگین قضایی برای فعالین حوزهء زنان، عدم رسیدگی به شکایات زنان در مورد سوء استفادهء کارکنان و مدیران دولتی مرد آز انان، گشت های ارشاد و بسیج، استفادء بسیار گسترده از رسانه، و تبلیغات برای تغییر فرهنگ در جامعه، و قبولاندن مردسالاری کامل به زنان جامعه، و بسیاری موضوعات و حوادث دیگری که اتفاق افتاده و یا در آینده روی خواهد داد، همه و همه، شواهد محکمی برای این بحث، و برهان هایی روشن بر زن ستیزی نظام است.

       حجاب اجباری اکنون تبدیل به خط مقدم مبارزه گشته و همین مسئله توجیه کنندهء آن است که چرا نظام با کوچکترین کشف حجاب چنین به مقابله و ستیز بر می خیزد. زنان مبارز امروز در صف نخست مبارزه اند.

* کارشناس روانشناسی، مددکار و مسئول  اسبق امور بانوان شهرداری تهران

بازگشت به خانه