145 سالگی محمدعلی فروغی

گزارش صدای آلمان

نوزده تير 1254: در چنين روزی، 145 سال پيش، محمدعلی فروغی در تهران زاده شد. پدر محمدعلی فروغی مترجم وزارت انتباعات بود و می‌خواست فرزندش پس از آموختن زبان‌های عربی، فرانسه و انگليسی، پزشک شود.

12 ساله بود كه در دارالفنون رياضيات و دانش‌های طبيعی خواند اما چون شيفته ادبيات و فلسفه بود در اين رشته‌ها پيش رفت.

20 ساله بود كه همزمان مترجم وزارت انتباعات و آموزگار فيزيک و تاريخ در مدرسه علميه مخبرالسلطنه و دارالفنون شد و در هفته‌نامه “تربيت”، كه پدرش گشوده بود، نوشتارهای فلسفی و تاريخی ترجمه می‌كرد. او چندين كتاب درسی برای نخستين آموزشگاه‌های عالی در ايران تأليف و ترجمه كرده و در يك دوره جوان‌ترين رئيس مجلس شورای ملی بوده است. بارها وزير دادگستری، دارايی و خارجه بوده و در نوشتن قانون‌ها و نظام‌نامه‌های نوين نقش سازنده داشته است.

44 ساله بود كه سرپرست فرستادگان ايران به كنفرانس صلح ورسای پس از جنگ جهانی اول شد ولی با دخالت انگليس از شركت در اين نشست جهانی بازماند و نوشت: «پنج ماه است در پاريس هستيم و سه ماه است از رئيس الوزرا دو تلگراف نرسيده. استعفا می‌كنيم، قبول نمی‌كنند. دو ماه است برای پول معطليم و نسيه می‌خوريم. انگليسی‌ها … می‌خواهند ايرانی‌ها را وادار كنند كه خودشان امورشان را به آنها واگذار كنند و وجود ما در پاريس مخل اين مقصود است.»

50 ساله بود كه در روند تغيير دودمان قاجار به پهلوی، همراه رضاشاه و سپس اولين نخست‌وزير او شد و آزادترين انتخابات دوره خودكامگی آن شاه را برگزار كرد: «ملت ايران می‌داند كه پادشاه … مقام سلطنت را برای هوای نفس و عيش و كامرانی خويش اختيار ننموده است.»

58 ساله بود كه بار ديگر نخست‌وزير شد و در گشايش دانشگاه تهران و برگزاری هزاره فردوسی نقش سازنده داشت اما پس از دو سال، با اعدام پدر دامادش در رابطه با تظاهرات و كشتار در مسجد گوهرشاد مشهد به خاطر اجبار كلاه و لباس به جای ردا و عمامه، كناره گرفت و خانه‌نشين شد.

دورهء خانه‌ نشينی‌ اش اما پربارترين زمان تأليف‌های ادبی و فرهنگی‌اش مانند “سير حكمت در اروپا”، “حكمت سقراط”، “آيين سخنوری” و همچنين تصحيح آثار بزرگان ادب مانند فردوسی، خيام، سعدی، حافظ و نظامی بود؛ به ويژه كه در پيش‌گفتارهايش از خودكامگی در آن روزگار انتقاد می‌كرد.

افزون بر اين در اين دوره برای گشايش فرهنگستان زبان فارسی تلاش موفقيت‌آميزی كرد.

او بار ديگر به هنگام بركناری رضاشاه و جانشينی فرزندش نخست‌وزير شد و در آن هنگامه توانست با پيشنهاد و مذاكره، بي‌طرفی و به اين ترتيب تماميت ارضی ايران را در گرماگرم جنگ جهانی دوم حفظ كند.

محمدعلی فروغی در 67 سالگی در زادگاه اش درگذشت.

بازگشت به خانه