بازار کتاب ترکیه؛ افزایش کتابخوانی و کاهش آثار دینی

مسعود صدرمحمدی

       براساس گزارش سالانهء «اتحادیهء ناشران ترکیه»، در سال 2019 مردم ترکیه 8 میلیارد و 852 میلیون لیر (به صورت تقریبی 1 میلیارد و 450 میلیون دلار) کتاب خریده‌اند که نسبت به سال گذشته میلادی 27 درصد رشد داشته است. در همین سال مجموعه کتاب‌های چاپ شده در کشور 423 میلیون و 602 هزار و 825 نسخه بوده است.

       در سال 2019 صنعت نشر ترکیه 68 هزار و 554 عنوان کتاب جدید تولید کرده است که بر همین اساس در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی همچنان در ردیف ششم جهانی قرار می‌گیرد.

       با توجه به مجموعه کتاب به‌فروش‌رفته در این کشور، هر شهروند ترک به طور متوسط در سال گذشته 6.9 کتاب خریداری کرده است.

       اصلی‌ترین و فعال‌ترین حوزه‌های بازار نشر ترکیه حوزه آثار پژوهشی، ادبیات و کودکان هستند که 35 درصد از کل بازار را به خود اختصاص می‌دهند و نسبت به سال 2018 رشدی 5 درصدی داشته‌اند.

       در سال 2019 مردم ترکیه 8 میلیارد و 852 میلیون لیر (به صورت تقریبی يک میلیارد و 450 میلیون دلار) کتاب خریده‌اند که نسبت به سال گذشته میلادی 27 درصد رشد داشته است.

       نکته جالب توجه در گزارش بازار کتاب سال 2019 ترکیه کاهش قابل توجه در تولید آثار دینی است. بازار کتاب‌های دینی با کاهشی 17 درصدی نسبت به سال 2018، سی و شش میلیون و 899 هزار و 907 نسخه کتاب تولید کرده است.

       همچنین در سال 2019 بازار ترکیه شاهد واردات پنج میلیون و 290 هزار و 731 کتاب به کشور بوده است که بازار کتاب‌های وارداتی نیز نسبت به سال گذشته آن 10 درصد کاهش را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد کاهش ارزش لیر در برابر ارزهای خارجی و گرانتر شدن کتابهای وارداتی دلیل این کاهش خرید و طبیعتا کاهش واردات باشد.

       در این میان از ویژگی‌های بازار نشر ترکیه عدم رشد کتاب‌های الکترونیک و پلتفرم‌های فروش کتاب الکترونیکی است. به طوری که کتابهای الکترونیک تنها 2 تا 3 درصد از کل بازار کتاب ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند. کتابخوان‌های ترک به‌رغم قیمت کمتر نسخه‌های الکترونیکی همچنان در استفاده از نسخه‌های چاپی کتابها اصرار دارند. با این وجود ناشران ترک معتقدند در حالی که کتابهای الکترونیکی 25 درصد از بازار نشر آمریکا و 20 درصد از بازار نشر اروپا را به خود اختصاص می‌دهند قطعا جامعه کتابخوان ترکیه نیز در آینده به این سو حرکت کرده و سهم بیشتری برای نشر الکترونیک در سبد مطالعاتی خود اختصاص خواهند داد. در کنار عدم اقبال جامعه کتابخوان ترک به نشر مجازی، عدم وجود قوانین دقیق حقوقی و اداری در این حوزه و تلاش‌های هکرها و قاچاقچیان کتاب برای سوء استفاده از نسخه‌های الکترونیکی نیز اصلی‌ترین علت سردی نگاه ناشران ترک به این عرصه است.

       البته طبیعی است که این وضعیت زمانی که کتاب به شکل رایگان و قاچاق در فضای مجازی عرضه شود متفاوت خواهد بود. چراکه با وجود قوانین سختی که برای قاچاق کتاب در نظر گرفته شده است اما این حوزه از بازار کتاب نیز در ترکیه بسیار فعال است. علاوه بر سایتهای اشتراک‌گذاری پی‌دی‌اف و یا نسخه الکترونیک کتابها که از مراجعه قابل توجهی برخوردارند فروش کتابهای پرفروش خصوصا در دو حوزه ادبیات و تاریخ به صورت چاپ افست غیرقانونی نیز از رواج بالایی دارد.

       برخی افراد معتقدند خود انتشاراتی‌ها جزء متهمان ردیف اول چاپ افست غیرقانونی کتابهای پرفروش هستند. چرا که با توجه به قوانین حقوقی سخت‌گیرانه امتیاز نشر در ترکیه انتشاراتی‌ها مجبور به پرداخت مبالغ قابل‌توجه به نویسندگان در قبال تجدید چاپ کتاب هستند که با نشر زیرزمینی امکان فرار از این پرداختها را پیدا می‌کنند. نکته قابل توجه در حوزه کتاب‌های قاچاق در ترکیه روی آوردن به این سمت صرفا به دلیل فروش بالا و کسب سود بیشتر است. چرا که نوعا هیچ کدام از کتاب‌های پرفروش یا قابل‌توجه در ترکیه مشکل اجازه نشر و یا سانسور پیش از چاپ ندارند و حوزه نشر دلیلی برای حرکت به سوی چاپ زیرزمینی به دلیل مشکلات آزادی بیان ندارد.

ا       نکته جالب توجه در گزارش بازار کتاب سال 2019 ترکیه کاهش قابل توجه در تولید آثار دینی است. بازار کتاب‌های دینی با کاهشی 17 درصدی نسبت به سال 2018۸، سی و شش میلیون و هشتصد و نود و نه هزار و ۹۰۷ نسخه کتاب تولید کرده است.ا

       از ویژگی‌های قابل توجه بازار نشر ترکیه فعالیت قدرتمند سایت‌های فروش کتاب است که امکان دسترسی به آخرین کتابهای تازه نشر در کشور را برای تمام نقاط ترکیه فراهم می‌آورد. اگرچه این سایتها با برنامه‌های هوشمند سنجش علایق مخاطبان خود امکان عرضه محصولات متنوع به مخاطب و جلب مشتری بیشتری به دست آورده و خصوصا با طرح‌های تخفیفی قابل توجه تبدیل به بلای جان کتابفروشی‌ها شده‌اند اما از سوی دیگر عاملی برای عدالت در توزیع کتاب نیز هستند. به طوری که هیچ تفاوتی میان یک روستایی در یکی از دورافتاده‌ترین نقاط کشور و یک فرد ساکن مرکز استانبول یا آنکارا برای اطلاع از آخرین تحولات بازار نشر و دسترسی به آثار تولید شده وجود ندارد که همین امتیاز باعث رویکرد بسیار مثبت به این سایت‌ها و گردش مالی بالای آنها شده است. در این میان بحران کرونا، ممنوعیت‌های رفت و آمد آزاد در شهرها، بسته بودن مراکز تجاری و اقدامات پیشگیرانه شهروندان باعث رونق بیشتر سایت‌های فروش کتاب شده‌اند.

       تحکم این سایت ها بر بازار کتاب به حدی است که اساسا اطلاع از پرفروش‌ترین کتابهای بازار نشر ترکیه بر اساس میزان فروش این سایت‌ها سنجیده می‌شود.

       توجه به پرفروشترین آثار این سایت‌ها نشان دهنده سیطره حوزه ادبیات بر بازار کتاب ترکیه و خصوصا توجه به حوزه ترجمه است.

       در حالی که جورج اورول، استفان زوینگ، گابریل گارسیا ماکز، ری بردبوری، جان اشتاین‌بک، ویرجینا وولف، داستایوسکی، میلان کوندرا، ویلیام گولدینگ، مادلین میلر، ژوزه ساراماگو جز اصلی‌ترین نویسنده‌هایی هستند که در حوزه ادبیات مورد توجه قرار می‌گیرند در میان نویسندگان ترک نیز کسانی همچون صباح‌الدین علی و احمد امید در شمار پرمخاطب‌ترین رمان‌نویسان ترک هستند. نکته بسیار جالب در این میان رقابتی است که ایلبر اورتایلی و سونر یالچین با رمان‌نویسان ترک و خارجی دارند.

       سال گذشته ایلبر اورتایلی به عنوان یکی از شناخته شده‌ترین تاریخ‌نگاران و اساتید دانشگاه ترکیه به عنوان ستاره اصلی بازار کتاب ترکیه شد. کتاب “یک عمر را چطور می‌شود زندگی کرد” او که در واقع زندگی نامه و توصیه‌های او به جوانان است پرفروش‌ترین کتاب سال گذشته ترکیه بوده است. کتابهای دیگر او از جمله مجموعه سفرنامه‌های او و کتابهایی که با موضوع تاریخ امپراتوری عثمانی نوشته است در شمار کتابهایی هستند که در بیشتر قفسه‌های خانه‌های ترکیه می‌توان آنها را یافت.

       سونر یالچین، روزنامه‌نگار و پژوهشگر ترک نیز از دیگر چهره‌های اصلی بازار نشر ترکیه در سال گذشته میلادی بوده است. توجه به سونر یالچین و نیز کتابهای پژوهشی که در آمارهای رسمی نیز به رقابت این حوزه با حوزه ادبیات اشاره شده است نشان دهنده تمایل قابل توجه به حوزه مطالعاتی سیاسی و تاریخی در جامعه کتابخوان ترکیه است.

       از نکته‌های قابل توجهی که در مورد حوزه ادبیات ترکیه باید به آن توجه کرد تفاوت چهره‌هایی است که به عنوان نماد ادبیات ترک در خود ترکیه و در ایران شناخته می‌شوند.

       در حالی که در ایران با شنیدن لفظ ادبیات ترک الیف شفق و اورهان پاموک متبادر به ذهن می‌شوند اما در خود ترکیه چهره‌های بسیار سرشناس‌تر دیگری به عنوان نماد ادبیات این کشور شناخته می‌شوند. جامعه ادبیاتی این کشور خصوصا الیف شفق را جدی نمی‌گیرد و او را در شمار نویسندگان عامه‌نویس می‌شناسد تا نویسنده‌ای در سطح کلاسیک‌های ترک.

       میان نویسندگان غیر ادبیاتی بی‌شک مرحوم علی شریعتی اصلی‌ترین جایگاه را به خود اختصاص می‌دهد و آثار او را که همچنان در شمار پرفرشترین آثار دینی در ترکیه هستند می‌توان در اکثر قفسه‌های کتابخانه‌های شخصی ترکیه پیدا کرد. پس از او نیز سید حسین نصر قرار دارد که در حوزه اسلام‌شناسی، سنت‌گرایی و تمدن اسلامی توجه‌ها را به خود جلب کرده است. در کنار نصر داریوش شایگان نیز از اهمیت قابل توجهی برخودار است

       در میان جامعه کتابخوان و ادبیاتی ترک افرادی همچون صباح‌الدین علی، رشاد نوری گولتکین، یعقوب قدری، کمال طاهر، احمد حمدی تانپینار، یاشار کمال، خالده ادیب، پیامی صفا و چند تن دیگر به عنوان استوانه‌های ادبیات معاصر ترک به شمار می‌آیند.

       از دیگر ویژگی‌های جامعه ادبیاتی ترکیه توجه بالا به نسل نخست ادیبان معاصر ترکیه است. چرا که تعداد رمان‌هایی که قدمتی صد ساله و حتی بیشتر دارند و هم چنان چاپ و خوانده می‌شوند بسیار قابل توجه است و در مقایسه با ایران این حجم توجه بسیار چشمگیر است. به عنوان مثال افرادی مثل محمد رئوف، خالد ضیا، احمد مدحت افندی، فاطمه عالیه، خالده ادیب، شمس الدین سامی، احمد‌ هاشم و رجائی زاده محمود اکرم که همگی یا قبل از جمهوریت زندگی کرده‌اند و یا اصلی‌ترین آثارشان را قبل از جمهوریت نوشته‌اند هنوز خواننده جدی دارند و انتشاراتی‌های مهم ادبی ترک آنها را منتشر می‌کنند. نکته جالب‌تر این است که زبان ترکی در صد و اندی سال گذشته چنان تحولی را از سر گذرانده که علی القاعده باید این آثار منسوخ می‌شد و امکان ارتباط مخاطب معاصر ترک با این آثار صد ساله ممکن نمی‌‌بود اما ویرایش‌های معاصر این آثار و حتی نسخه‌های اورجینال آنها همچنان خوانده می‌شود.

       از ویژگی‌های دیگر بازار نشر ترکیه در حوزه ترجمه توجه به زبان فرانسوی است. به طوری که چه در حوزه ادبیات و چه خصوصا در حوزه آثار پژوهشی سیاسی و تاریخی میزان ترجمه از زبان فرانسوی به زبان ترکی بسیار قابل توجه است. شاید ریشه این امر را بتوان در تداوم سنت روشنفکری اواخر عثمانی در ترکیه روز دانست که تعلیم زبان فرانسوی و توجه به جهان فرانسوی از ویژگی‌های آن به شمار می‌رفت.

       به عنوان آخرین نکته در مورد بازار نشر ترکیه می‌شود به جایگاه نویسندگان ایرانی در بازار نشر ترکیه اشاره کرد. در میان نویسندگان غیر ادبیاتی بی‌شک مرحوم علی شریعتی اصلی‌ترین جایگاه را به خود اختصاص می‌دهد و آثار او را که همچنان در شمار پرفروش‌ترین آثار دینی در ترکیه هستند می‌توان در اکثر قفسه‌های کتابخانه‌های شخصی ترکیه پیدا کرد. پس از او نیز سید حسین نصر قرار دارد که در حوزه اسلامشناسی، سنت گرایی و تمدن اسلامی توجه‌ها را به خود جلب کرده است.

       در کنار نصر، داریوش شایگان نیز از اهمیت قابل توجهی برخودار است که البته بیش از آنکه در قالب توجه به حوزه ایران قرار بگیرد می‌توان او را در بخش نمونه‌هایی از توجه جامعه نشر ترکی به حوزه فرانسوی زبان به شمار آورد. در حوزه ادبیات نیز بی شک دو چهره شناخته شده‌ترین افراد هستند: فروغ فرخزاد و صادق هدایت. آثار آنها بارها تجدید چاپ شده و این دو شناخته شده ترین چهره‌های ایرانی در میان قشرهای کتابخوان ترک هستند.

       از دیگر نویسندگان ایرانی که در ترکیه از سوی انتشاراتی‌های قابل توجه ترجمه و منتشر شده‌اند می‌توان به یحیی یثربی، آیت‌الله جوادی آملی، شهید مطهری و غلامحسین دینانی اشاره کرد.

       در میان نویسندگان ایرانی نیز غلامحسین ساعدی، رضا امیرخانی، سیدمهدی شجاعی و مصطفی مستور از دیگر کسانی هستند که می‌توان کتابهای آنها را در برخی کتابفروشی‌های ترکیه به دست آورد.

July 17, 2020

منبع: شعوبا

بازگشت به خانه