بنياد ميراث پاسارگاد: اهميت برگزاری جشن و شادمانی در ايران

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولاردموکرات های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

خانه | آرشيو صفحات اول سايت | جستجو در سايت | گنجينهء سکولاريسم نو

25 اسفند ماه 1399 - 15 مارس 2021

آن گونه که تاريخ باز می گويد، مردمان ايرانزمين مردمانی طالب شادمانی بودند. اسناد موجود نشان می دهد که فلسفه ايرانيان، شاد ديدن و زيبا ديدن جهان و ارج گذاشتن به آن بوده است. به باور ما شادي به نشانه ي درون مايه هستي از ويژه گي هاي آفرينش بوده و شادي و نيك كرداري پايه ي اعتماد آدمي در زندگی است.

وجود بيش از هفتاد و سه جشن در سال، به بهانه های مختلف و برگزاری آن ها در همه ی ماه های سال و به هر مناسبتی نشانه ای از اين باور است. همين طور سفارش های رهبران سياسی و مذهبی به مردم برای بزرگداشت اين جشن ها و مراسم خود نشانه ی ديگری از باور مردمان ايران به اهميت شادمانی و شاد زيستن است. در بيستون بر سنگ نبشته ای می خوانيم که:

و باز از انديشه ايرانى چنين به ثبت تاريخ رسيده است كه:

آن ها حتی در مرگ که نقطه ي پاياني آدمي قلمداد مي شود نيز آغازي و وصلي می ديدند يا به بياني ديگر معتقد بودند که سيكل ديگري بر مبناي نظم گيهاني ( اشا ) مي آغازد. و اين چنين بود که در آيين ايراني «بر مرگ تن مويه كردن روا نبود ، چرا كه مويه و ماتم انسان را به ورطه بيزاري از هستي انداخته و از بار اعتمادش مي كاهد . مويه خزان لحظه ي آدمي ، زنگ كركننده اي است كه حتا زمين را هم ناشاد مي كند .»

با توجه به اهميت شادی و شادمانی در فرهنگ ايران از ابتدا پايه ی اين شادمانی بر دو چيز گذاشته شد: آبادانی و روشنايي.

شادى برای ما ترجمان همه سويه ی آبادانی و روشنايى است و به همين دليل همه ی جشن های ايرانی بر محور تميز نگاهداشتن طبيعت و زمين و آباد کردن و روشن نگاهداشتن آن گذاشته شده است. و طبعا به همين خاطر توجه ايرانيان به آتش نيز چيزی نيست جز وسيله ای برای پاک نگاهداشتن، روشن کردن ، گرما بخشيدن و آباد سازی.

روشن است که كشف آتش يا انرژي نخستين انقلاب زندگي بشرست، چنانچه بايد گفت پس از اين كشف فرهنگ و تمدن بشري بوجود مى آيد. كشف آتش به نام يك عامل تعيين كننده موتور زندگى بشر را در راستاى تاريخ به سوی جاودانگى روشن کرد.

و استوره و تاريخ را پديد آورد . كشف آتش در زندگی ايرانيان نيز از ابتدا اثری مهم و شگرف داشته است. صد ها کارگاه ظروف سفالين، کارگاه های آجر پزی، و کارگاه های ذوب فلزات کشف شده در تاريخ باستانی ما نشانه ی روشنی بر اين مدعاست. علاوه بر آن آتش از منظر جامعه شناسی و انسان شناسى نيز نقش بسيار تعيين كننده ای در زندگی روزمره و همبستگی های اجتماعی و خانوادگی در ايران داشته است. آتش دان های خانوادگی برای جمع شدن به دور هم، و آتشکده های عمومی برای اجتماعات وسيع تر هنوز نشانه هایش در سرزمين ما فراوان است.

واژه دودمان در زبان فارسى به معناى آن است كه در پيرامون آتش يا جايى كه اتش هست خانه و خاندانى پا گرفته است . در زبان لاتين هم واژه Focus دو معنا دارد جايي است كه در آن آتشى افروخته شده باشد و هم به معناى خانواده است. در همين روند واژه ى Foyer در زبان فرانسه هم به دو معناى آتشدان و خانواده است".

همچنين در فرهنگ ما، به ويژه ميان آتش و زن پيوستی مادر فرزندى هست. نام دختران ايرانى آذر است ( آذر= آتش) و روز نهم هر ماه وماه نهم هر سال به نام آذر يا آتش است كه يكى شدن آنها را جشن مى گيرند.

گذشته از اين ها یکی از دلايل مقدس بودن آتش و بهره گرفتن از آن ها در جشن های عمومی در نزد ايرانيان پاک نمودن بیماریها و آلودگی های ناشی از آن بوده است. اين باور هم اکنون نيز به صورت ريختن اسپند (مجموعه ای از گياهان خوشبو) در آتش است. دود اين گياهان را برای ضدعفونی فضای خانه موثر می دانند.

نکته ديگری که برای ايرانيان در مورد اهميت آتش وجود دارد. اين است که گذشتن از آتش در واقع به معنای نيک بودن و راستگو بودن است. يعنی آتش با مردمان راستگو و نيک کردار سر سازگاری دارد. نمونه اين تفکر در فرهنگ ايرانی شخصيتی است به نام سياوش که با گذشتن از آتش بيگناهی خود را ثابت کرد. و اين داستان يکی از داستان های مورد علاقه مردمان ايرانی در شاهنامه فردوسی است.

همين طور در فرهنگ زرتشتی، مذهب ايران باستان، و يکی از مذاهب موجود در ايران نيز، به گذشتن موبد آذرباد مهر اسپندان، صاحب کتاب اندرزنامه از آتش و اثبات بيگناهی خود اشاره شده است.

به همه ی اين دلايل يکی از جشن هايي که ما ايرانی ها در ارتباط با آتش می گرفتيم جشن چهارشنبه سوری است و جشن سوری يا جشن آتش اگرچه در زمان هايي در تمام کشورها مرسوم بوده و هنوز هم برخی از کشورها آن را برگزار می کنند اما برای ما ايرانی ها اين جشن همچنان زنده و تازه است و به عنوان جشنی ملی در ميان همه مردمان با هر نوع مذهب و رنگ و نژاد و جنسيتی اهميتی يکسان دارد.

جشن آتش افروزی چهارشنبه سوری

يکی از جشن های مهم ايرانيان که از ديرباز برگزار می شده چهارشنبه سوری است. همان «جشن سوری» که در ایران باستان برگزار می شد و در گذر زمان و همزمان شدن آن با شب چهارشنبه (سه شنبه شب) تبدیل به چهارشنبه سوری شده است.

«سور» واژه ای پهلوی است که به معنای: مهمانی، بزم، جشن، آمده است. و «سوری» نیز به معنای: گل سرخ رنگ، رنگ سرخ، شادی و چیزی که به رنگ سرخ باشد مورد استفاده قرا گرفته است.

این جشن با جشن «فروردگان» که در بیست و ششم اسفند برگزار می شود از مجموعه ی جشن هايي است که برای پيشواز رفتن برای بزرگترين عيد ايرانيان يعنی نوروز در اول بهار 21 ماه مارس گرفته می شود. در فرهنگ کهن ما باور چنين بوده که فروهر در گذشتگان به ديدار خانه و كاشانه باز مي گردند تا در شادي و آيين برپايى جشن همراه شده و براي خاندان نيك روزى آورند به همين انگيزه در سي سد و شستمين روز سال يا پنجه اخر سال كه آخرين گهن بار است يعنى سالگرد آفرينش انسان يا همسپتمدم Hamaspatmadam كه به معناى با هم بودن همازور بودن است بر بام يا درون سرا آتش افروخته تا هم خوش آمدى به فروهرهاي دودمان باشد و هم مقدمه اي گردد برآيين هاى نوروزى.

در عين حال چهارشنبه سوری را می توان جشن و سروری دانست که با سرخی همراه است و این سرخی همان آتش است و جشن سوری به معنای پایان دادن به زمستان و جشن تولد بهار و سبزی و آفتاب گرما برخش را گرفتن

جشن چهارشنبه سوری علاوه بر پريدن از آتش پريدن از آب نيز هست و نشانه ی گرامی داشت آب و آتش در فرهنگ ما است.

اکنون پس از قرن ها اين جشن همچنان مورد علاقه و توجه همه ی مردمان ايرانی است و هر سال در شب چهارشنبه قبل از سال نو تقريبا در سراسر ايران و به وسيله همه ی مردمان ايرانی با هر نوع عقيده و مرام و مذهب و زبان و فرهنگی برگزار می شود. در اين روز حتی در بیشتر روستاهای ايران مردم به جشن و پايکوبی مشغول هستند.

امروزه چهارشنبه سوری نمادی از شادمانی های طبيعی و انسانی مردم ايرانزمين است که همچنان برکنار از هر نوع عقيده و مذهب و مرامی و فرهنگی به شکلی گسترده در سراسر ايران برپا می شود. و به پيشواز رفتن نوروز، بزرگترين عيد ايرانيان را، اعلام می کند.

آيين هايي که قبل و در ارتباط با چهارشنبه سوری در زمانه ی ما هم همچنان در ايران برگزار می شود خانه تکانی (تميز کردن اساسی خانه و رنگ زدن در و ديوارها)، نو کردن وسايل خانه به خصوص اشيای سفالی و گلی، خريدن آيينه ای نو، چراغانی، فال گوش ايستادن، شکستن ظروف سفالی، تخم مرغ شکنی، قاشق زنی، آب پاشی و آب بازی، تهيه غذای مخصوص چهارشنبه سوری با مجموعه ای از حبوبات و سبزيجات، تهيه آجيل، که مجموعه ای از دانه های مختلف و ميوه های خشک شده است، و بالاخره گردهمآيي افراد خانواده و فاميل و دوستان و پريدن از آتش.

معمولا هفت کوپه بوته را در فواصل مشخص می گذارند و آن را به آتش می کشند و مردم از روی آن می پرند و با خواندن ترانه های مختلف و زدن سازهای مختلف غروب را به شبی سرشار از نور و شادمانی می پيوندند.