از تاریخ اعترافات اجباری در ایران چه می‌دانیم؟

سایت «روبداد 24»

علی لاریجانی، کاندیدای انتخابات ۱۴۰۰، پنجشنبه شبی مهمان کلاب هاوس بود. مخاطبان اش سوالات مختلفی از او پرسیدند؛ از تصویب بیست‌ دقیقه‌ای برجام گرفته تا نحوهء مدیریت اش در مجلس. یکی از سوالات مهمی که از او پرسیده شد، درباهء برنامهء «هویت» بود که در زمان مدیریت او از صدا و سیما پخش شده بود.

مریم زهدی، خبرنگار بی‌بی‌سی فارسی، از او دربارهء تولید و پخش برنامه هویت از تلویزیون سراسری ایران در دوره ریاست لاریجانی از صداوسیما پخش شده بود، پرسید. علی لاریجانی پاسخ داد که برنامهء هویت کار زیردستان او بوده و از آن مطلع نبوده و بعدا با ساخت برنامهء چهره‌های ماندگار، تلاش کرده آن خطا را جبران کند.

بعد از صحبت‌های لاریجانی، تصویری از روزنامه هفت صبح در آن دوره منتشر شد که در آن لاریجانی به شدت از پخش برنامه هویت دفاع کرده است! لاریجانی در این مصاحبه گفته بود «بسیاری از شخصیت‌های مطرح شده در برنامه، افراد مذهبی و اندیشمند نیستند. یعنی این حضرات فکر می‌کنند ما اطلاع نداریم که از کدام سفارتخانه پول می‌گیرند، که این مطالب را بنویسند. اشاره او از شخصیت‌های مطرح شده به چهره‌های همچون عبدالحسین زرین‌کوب، هوشنگ گلشیری، عزت‌الله سحابی، علی اکبر سعیدی سیرجانی، غلامحسین میرزاصالح، چنگیز پهلوان و دیگرانی بود که نام شان در آن برنامه مطرح شد.»

برنامه هویت چه بود؟

هویت یک برنامه تلویزیونی است که در سال ۱۳۷۵ از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. در این برنامه بسیاری از نویسندگان و روشنفکران مورد انتقادات شدید قرار گرفتند و اعترافات تلویزیونی برخی زندانیان سیاسی که در زندان ضبط شده بود نیز در این برنامه پخش شد. مهمترین افرادی که در این برنامه تصاویر اعترافاتشان به نمایش در آمد، علی اکبر سعیدی سیرجانی، عزت‌الله سحابی و غلامحسین میرزاصالح بودند.

علی لاریجانی گفته از این برنامه اطلاع نداشته است. واقعیت این است که برنامهء «هویت» شناسنامه نداشت. یعنی در ابتدا و انتهای برنامه نام سازندگان آن نیامده بود. رسانه‌های دوم خردادی بر اساس مستنداتی معتقد بودند سعید امامی، مقام ارشد وزارت اطلاعات، و حسین شریعتمداری، سردبیر کیهان چاپ تهران، از سازندگان و چهره‌های پشت پرده این برنامه بودند.

هرچند لاریجانی گفته از آن خبر نداشته، اما احمد پورنجاتی، معاون وقت سازمان صدا و سیما، گفته که این برنامه تولید مشترک وزارت اطلاعات و سازمان صدا و سیما بوده که با اصرار علی لاریجانی رئیس وقت این سازمان پخش شد. پورنجاتی که سابقه حضور در وزارت اطلاعات را هم در کارنامه‌اش دارد، فاش کرد که علی لاریجانی و سعید امامی برای ساخت برنامه هویت با هم دیدار کرده بودند.

محمد سرافراز هم در کتاب خاطرات خود می نویسد «بعد از پخش این برنامه‌ها در شورای معاونان صحبت شد و نظرات مختلفی ابراز شد. اغلب این برنامه‌ها در بیرون تهیه شده بود و ما هم در مورد پخش آنها سؤال داشتیم.»

سرافراز در بخش دیگری از خاطرات خود به برنامهء چراغ هم اشاره کرده و می‌گوید: «دو سال پس از پخش این برنامه (هویت) بود که ماجرای قتل روشنفکران توسط سعید امامی و همکارانش به‌وقوع پیوست و برنامهء چراغ آدرس غلط در مورد عاملین قتل‌های زنجیره‌ای داد.»

برنامه چراغ چه بود؟

«چراغ» برنامهء دیگری بود که بعد از ریاست جمهوری خاتمی و قتل‌های زنجیره‌ای از صدا و سیما به نمایش در آمد. در این برنامه تلاش شد دولت خاتمی را به دست داشتن در قتل‌های زنجیره‌ای متهم کند. لاریجانی در انتخابات سال ۸۴ گفته بود از مضامین برنامه چراغ هم اطلاع نداشته است. اعضای کانون نویسندگان و روزنامه‌های اصلاح طلب معتقد بودند سازندگان دو برنامه چراغ و هویت، یک گروه هستند.

سعیدی سیرجانی یکی از سه نفری بود که فیلم اعترافات او در برنامه هویت به نمایش در آمد. سعیدی سیرجانی از پژوهشگران تاریخ و نویسندگان مطرح ایران بود که سال ۷۳ در حالی که در بازداشتگاه ‌های امنیتی بود جان سپرد. دربارهء او گفته شد که با «شیاف پتاسیم» کشته شد.

در بخشی از اعترافات، سعیدی سیرجانی به کنایه می‌گوید که مجبور شده مقابل دوربین بنشیند و از کلمه «تلنگر» استفاده می‌کند: «آنچه که باعث شد من امشب خودم خواهش کنم که بیایند این برنامه را ضبط کنند صحبتی است که از دو روز پیش شروع شده ولی شاید ده دقیقه قبل یک تلنگر سفتی به روح من خورد. می‌خواستم این صحبت را بکنم که این چیزهایی که در طول این مدت من نوشتم، همه رگه‌هایی از لجبازی شدید دارد و شدیداً پشیمانم از این کار.»

اعضای کانون نویسندگان و روزنامه‌های دوم خرداد معتقد بودند وی زیر شکنجه به قتل رسیده است. اکبر هاشمی رفسنجانی در کتاب خاطراتش از قول مرحوم یزدی می‌نویسد که «مرگ وی طبیعی بوده است.» در آن زمان یزدی رئیس قوه قضائیه و هاشمی رئیس جمهور بودند.

عزت الله سحابی هم سال ۹۰ در اثر کهولت سن درگذشت. در مراسم تشییع جنازه او، فرزند دخترش نیز وفات کرد. هدی صابر هم که از همفکران نزدیک مرحوم سحابی بود، در زندان اعتصاب غذا کرد و به شکل مشکوکی درگذشت. اعترافات سحابی در برنامه‌ هویت از تلویزیون پخش شد که در آن به جرم جاسوسی علیه خود و یاران اش اعتراف می‌کرد.

غلامحسین میرزاصالح و سحابی بعدها در دولت اصلاحات فاش کنند که چگونه در طول مدت بازداشت‌شان و تحت چه فشارهای جسمی و روحی مجبور به اقرار و سخن گفتن علیه خود شده بودند.

بعد از پخش مستند هویت، مهدی خزعلی در انتشارات حیان، کتاب هویت را منتشر کرد! او چند سال بعد تبدیل به یک چهره اپوزیسیون شد. حالا علی لاریجانی هم از این برنامه اعلام تبری می‌کند. البته پخش اعترافات اجباری از صدا و سیما کار بی‌سابقه‌ای نیست و قبل و بعد از برنامه هویت ادامه داشته است. اعترافاتی که بسیاری موارد آن، مشخص شده از اساس دروغ بوده است، اما یک واقعیت دیگر را عیان می‌کند که الزاما مدیران رسانه ملی، نقش محوری در این کار را ندارند.

سابقه اعترافات اجباری در ایران

سابقهء اعترافات تلویزیونی در ایران به دوره محمدرضا شاه پهلوی برمی‌گردد که برای نخستین بار پرویز نیکخواه در سال ۱۳۵۰ مقابل دوربین صداوسیما نشست و با اعتراف به اشتباه خود، از انقلاب سفید و دستاورد‌های آن دفاع کرد. بار دیگر رهبران کنفدراسیون به صورت تلویزیونی اعتراف کردند. مصاحبه‌های رادیویی پرویز قلیچ خانی، غلامحسین ساعدی، رضا براهنی از جمله اعترافات اجباری بود که منتشر شد.

مصاحبه تلویزیونی غلامحسین ساعدی در برنامه‌ای به نام «گفتگو» در سال ۱۳۵۴ پخش شد که در آن هم از مخالفان شاه و هم از خودش انتقاد کرد و هم از «انقلاب شاه و ملت» ستایش کرد.

مغز متفکر برنامه‌های اعتراف تلویزیونی پرویز ثابتی بود که در سال‌های گذشته خاطرات اش را در کتابی به نام «در دامگه حادثه» بیان کرد. اما این مسیر بعد از انقلاب هم ادامه یافت و چهره‌هایی همچون محمدعلی عمویی، نورالدین کیانوری، محسن علوی، علی شناسایی، رضا شلتوکی، گاکیک آوانسیان، تقی کی‌منش، حیدر مهرگان (رحمان هاتفی)، غلامحسین قناعتی، حسن قزلچی، حسین پور و احسان طبری از جمله مشهورترین چهره‌هایی بودند که در تلویزیون علیه خود اعتراف کردند. چند سال بعد سیدمهدی هاشمی، برادر داماد آیت الله منتظری، هم علیه خود اعتراف کرد. اگرچه این اتفاق تمام شده بود، اما بار دیگر در دورهء علی لاریجانی چنین برنامه‌هایی از صداوسیما پخش شد از این منظر در تمام دولت‌های جمهوری اسلامی چنین ماجرایی رخ داده است. البته افراد غیر سیاسی هم از این موضوع در امان نبوده‌اند؛ چنانچه در آخرین نمونه اعترافات، مائده هژبری، از چهره‌ای اینستاگرامی هم بسیار خبرساز شد.

در دوران اخیر اعترافات تلویزیونی، اسماعیل بخشی و سپیده قلیان از صدا و سیما پخش شد و این برنامه آنقدر بازخورد منفی داشت که دو مرجع تقلید در مخالفت با اعترافات تلویزیونی نیز دست به قلم شدند. آیت الله مکارم در فتوایی اعلام کرد «تا زمانی که جرم و اتهام شخص متهم ثابت نشده، نمی‌توان اسم و تصویر و اقراری که داشته است را منتشر کرد و حتی بعد از ثبوت هم اگر جرم مخفی بوده، آشکار کردن آن جایز نیست.»

آیت‌الله بیات زنجانی نیز در فتوای خود اینگونه نوشت: «این کار علاوه بر اینکه مشروع نیست، از نظر اخلاقی نیز درست در برابر کرامت انسان و حرمت اوست و بنا بر روایات مستند و مورد وثوق این اعترافات در دادگاه نیز قابلیت استناد ندارد.»

اعترافات مازیار ابراهیمی از جمله برنامه‌هایی بود از صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش شد که تبعات بسیار سختی برای رژيم داشت؛ مخصوصاً هنگامی که مشخص شد اعترافات مازیار ابراهیمی زیر شکنجه بوده و حقیقت نداشته و دولت ایران مجبور شده به خاطر این اقدام، چندین میلیارد تومان به افرادی که به زور اعتراف کرده‌اند، پرداخت کند.

https://news.gooya.com/2021/05/post-51964.php

بازگشت به خانه