فرزاد رمضانی: چشم انداز اقتصاد هند

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولاردموکرات های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

خانه | آرشيو صفحات اول سايت | جستجو در سايت | گنجينهء سکولاريسم نو

22 دی ماه 1401 - 12 ماه ژانویه 2023

پیشگفتار سایت جنبش: ایران ما در آستانه تغییرات مهمی است که می توانند در دو جهت مثبت و منفی حرکت کنند. اگر با خوش بینی به آینده نگاه کنیم و امیدوار باشیم که کشور ما نیر دیگربره بر مسیر رشد و شکوفائی حرکت کرد و از اوضاع وخیم فعلی نجات خواهد یافت، لازم است از هم اکنون به سرگذشت جوامع دیگر منطقه خود توجه داشته باشیم. فرزاد بونش، نویسنده پژوهشگر ارشد مسائل بین المللی، در مورد رشد اقتصادی – اجتماعی کشور هند گزارش حالبی را به انگلیسی و فارسی تهیه کرده است که می خوانید.

در دههء گذشته، اقتصاد هند رشد اقتصادی خوبی را با کاهش نرخ فقر، رشد مصرف و افزایش طبقه متوسط قابل توجه طی کرد. اکنون نیز اقتصاد هند با پشت سر گذاشتن پیامدهای اقتصادی ناشی از همه گیری کووید-19 به تدریج در حال اوج گیری است.

خیزش چشمگیر اقتصاد هند و تبدیل شدن آن از کشوری ضعیف به قدرتی بزرگ، تحول مهمی است و بنا به دلایل و علل متعددی رخ داده است. در سال های گذشته، در واقع دولت هند سیاست ها و ابتکارات بسیاری را برای تقویت اقتصاد، رشد سریع اقتصادی و صادرات کشور انجام داده است.

چنانچه عللی چون توجه دهلی نو به بخش خدمات، اجرای اصلاحات، افزایش تولیدات صنعتی و صادرات آن‌ها، سیاست خارجی مناسب و به دست‌ آوردن بازارهای جدید، تمرکز بر بخش فناوری اطلاعات (IT)، افزایش مصرف، سرمایه‌گذاری خصوصی تأثیر شگرفی بر رشد اقتصادی هند باقی گذاشته است. در واقع اقتصاد هند با بهره گیری از منابع موجود در داخل و با تحول سیاست خارجی، توانسته رتبه ای مناسب را صاحب شود.

به علاوه اخیرا تحولاتی چون افزایش ذخایر ارزی، افزایش سرمایه‌ گذاری‌های بخش خصوصی، افزایش صادرات کالا، تداوم جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی مناسب سبب شده است هند عملا پنجمین اقتصاد بزرگ جهانی شود. علاوه بر این، تعدادی از برنامه‌های مهم دولت، از جمله ساخت در هند، استارت‌آپ هند، هند دیجیتال، مأموریت شهر هوشمند، توسعه گردشگری و.. مد نظر قرار گرفته است.

هند در زمینهء زیرساخت‌های دیجیتال پیشرو است و رویکرد منحصر به‌فردی را در سرمایه‌گذاری و فناوری‌های نوظهور از خود نشان داده است. در همان حال بازیگران و شرکت‌های خارجی متعددی با ابتکارات دهلی نو مانند Make in India و Digital India، توجه بیشتری به هند کرده اند.

دولت در سال های اخیر نیز گام های بلندی در امضا موافقت نامه تجارت آزاد (FTA) با شرکای تجاری خود برداشته است. همچنین احداث زیرساخت های صنعتی در هند و توسعهء اقتصادی این کشور سبب شده تا بستر مناسبی برای تبدیل این کشور جنوب آسیایی به یک قطب عمدهء اقتصادی در آیندهء اقتصادی جهانی فراهم شود.

عدم وابستگی کامل به یک صنعت خاص از ویژگی های اقتصاد هند است. صنعت، کشاورزی، خدمات و بخش مالی از بخش های مهم اقتصادی و تجاری هند هستند. اما، در عین حال، نباید هم از فقر مردم و پایین بودن سرانهء تولید ناخالص داخلی این کشور غفلت کرد. در این بین آیا هند می تواند به‌عنوان یکی از اقتصادهای نوظهور بازیگر بزرگتری در تجارت و اقتصاد جهانی شود؟

متغیرهای موثر در آینده نقش جایگاه جهانی هند

بدون شک میان توسعهء اقتصادی و سیاست خارجی رابطهء مستقیمی وجود دارد. تداومِ ‌بخش مهمی از رشد و توسعهء اقتصادی هند به تداوم سیاست داخلی و دیپلماسی اقتصادی آن وابسته است. بنابراین،هند نیاز دارد تا اولویت‌های مشخصی در دیپلماسی اقتصادی خود در سطح جهانی برای تبدیل‌ به یک قدرت اقتصادی پیشرو تعریف کند. اکنون تداوم رویکرد فعالی در دیپلماسی اقتصادی و سیاست خارجی پیشرو می تواند سبب رشد هند در هرم اقتصاد جهانی و تقویت جایگاه هند در ساختار جهانی قدرت شود.

اقتصاد جهانی بهای گسترده ای را برای جنگ روسیه علیه اوکراین می پردازد. چالش های ژئوپلتیکی چون جنگ کنونی رشد اقتصادی را کاهش و فشار بیشتری بر قیمت‌ها و بسیاری از اقتصادها وارد می‌کند.

در واقع ریسک‌هایی چون تحولات ژئوپلیتیکی نامطلوب، عدم قطعیت های اقتصادی جهانی ممکن است بر تضعیف چشم انداز اقتصاد هند در کوتاه مدت و بلند مدت بعد موثر باشد. حال آنکه اگر بحران روسیه و اوکراین تشدید نشود، رشد اقتصادهای پیشرفته کاهش گسترده ای نیابد و درگیر شدن مستقیم چندین کشور در جنگ عملی نشود، این امور می توانند بر هند نیز تاثیرات مثبت بیشتری بگذارند.

در این بین، بروز تنش میان دهلی نو با چین و پاکستان و درگیری نظامی آنها بعید است. هند روابط استراتژیک خود با روسیه را متعادل کرده و همکاری نزدیک تر با ایالات متحده، ژاپن، و استرالیا بخشی مهم از سیاست خارجی پیشرو هند است.

بهر حال باید قبول کرد که بحران های طولانی مدت بر ثبات مالی، بحران انرژی در اروپا و کاهش رشد در چین پیامدهایی داشته است. در این بین باید توجه داشت که تورم و چالش های همراه با احتمال رکود در چند کشور پیشرفته می تواند اقتصاد هند را نیز تحت تاثیر قرار دهد. همچنین تعدیل تقاضای جهانی می تواند سبب کاهش صادرات هند شود.

انرژی همچنان کلید رشد اقتصادی بسیاری از اقتصادها چون هند است. دهلی نو برای برآوردن نیازهای رو به رشد خود به انرژی نیاز دارد. نیازهای انرژی هند هنوز در حال افزایش است و در واقع هر گونه تحول ژئوپلتیکی گسترده در خاورمیانه می تواند سبب نوسان گستردهء قیمت نفت خام و تاثیر آن بر رشد اقتصاد هند شود.در این راستا جذب سرمایه گذاری گسترده برای توسعه زیرساخت های نفت و گاز خود بخشی از گام های مهم هند است.

به نظر می رسد که هند بتواند حدود دو سوم انرژی جدید مصرفی خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند بیوگاز، هیدروژن، باد، انرژی خورشیدی و برق آبی تامین کند؛ و تا سال 2030 به 40 درصد انرژی از منابع تجدیدپذیر و غیرفسیلی دست یابد. اگر دهلی نو در این برنامه ها موفق شود عملاً وابستگی اقتصاد هند به انرژی وارداتی از سوخت‌های فسیلی کاهش می دیابد, امری که می تواند در جهت رشد سریع اقتصادی کشور نیز مؤثر باشد.

اگرچه اکنون هند به مقصد بسیاری از سرمایه گذاران تبدیل شده و رتبهء بالای هند در سرمایه گذاری مستقیم خارجی در میان کشورهای توسعه یافته مناسب است اما بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی هنوز تجارت در این کشور را، ر مقایسه با کشورهایی مانند چین، چالش برانگیز می‌دانند.

با این حال اگر هند همچنان به تسهیل قوانین جذب سرمایه های خارجی، کاهش مالیات شرکت ها، مشوق های سرمایه گذاری و زیرساختی ادامه دهد، نگاه مثبت شرکت های چندملیتی به چشم انداز سرمایه گذاری در هند و افزایش سهم بخش تولید و صادرات هند جذب خواهد شد. به علاوه افزایش میزان حواله های هندی کارگران و مهاحران هندی در کشورهای ذدگر نیز نقش مهمی در افزایش جایگاه اقتصاد هند خواهند داشت.

بهره گیری از فرصت ها و کاهش نابرابری و اصلاحات

بیش از نیمی از نیروی کار هند در بخش کشاورزی و بخش‌های مرتبط با آن مشغول بکارند. روستاهای هند در چند دهه اخیر تغییرات زیادی کرده اسند ولی هنوز کشاورزی در مقایسه با دیگر کشورها عقب مانده است. در این بین توسعهء اقتصادی هند و رشد اقتصادی شهر محور، نابرابری شهر و روستا را افزایش داده است.

این رشد نابرابر، در کنار افزایش تعداد میلیاردرهای هندی، سبب توجه بیشتر دولت به مقابله با بیکاری گسترده و ارائهء یارانه‌ به فقیرترین افراد شده . با این همه هنوز هند با سرانهء درآمد متوسط در دسته بندی اقتصادهای متوسط رو به پایین است. لذا برای ایجاد رشدی پایدار در اقتصاد و یا نرخ رشد بالاتر، کاهش نرخ فقر مهم است .

هند در سال آینده، با جمعیتی حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون، به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان از چین پیشی می گیرد. در این بین برقراری نوعی موازنه بین کنترل نرخ رشد جمعیت، کنترل نرخ فقر و جمعیت واحد سن کار در هند مهم است چرا که در واقع میانگین سنی هند کمتر از چین است.

دولت هند اگر برنامه های دقیقی برای اصلاحات، مقابله با تورم، نوسانات بازار مالی، ایجاد تنوع در کشت محصولات، توسعهء زیرساخت های صنعتی و اقتصادی، کاهش نابرابری داشته باشد، می تواند تا سال 2027 طی مسیر خود را در تبدیل شدن به سومین اقتصاد بزرگ جهان و پیشی گرفتن از ژاپن و آلمان آسان تر کند. همچنین به نظر می رسد که اگر هند بتواند از جمعیت جوان اش به عنوان فرصتی برای رشد اقتصادی آینده، ایجاد اشتغال و رشد و توسعهء اقتصادی استفاده کند چشم انداز اقتصاد این کشور روشن تر خواهد بود.

هند، با وجود چالش ها، دارای ویژگی ها و متغیرهایی است که می توانند دسترسی این کشور به یک اقتصاد 5 تریلیون دلاری را تا سال 2024-2025 ، و یا حتی اقتصاد 30 تریلیون دلاری در میان مدت، آسان کند.

هند، با توجه به انعطاف پذیری، ماهیت اقتصادی و تقاضای داخلی بالا، از اقتصاد جهانی مستقل تر است و با وجود رکود دیگر اقتصادها بعید است در شرایط بدی قرار گیرد. همچنین، با توجه به وجود متغیرها و عناصر متعدد، دست یابی هند به صادرات بالا تر، حفظ سریع‌ترین رشد در بین اقتصادهای بزرگ، کسب عنوان اقتصاد برتر آینده چندان دور نخواهد بود.

اگرچه بانک جهانی پیش بینی رشد هند را برای سال مالی 2023 به 6.5 درصد کاهش داده، اما موفقیت ها و گام های دهلی نو در اقتصاد سبب شده است تا در آسیا و اقیانوسیه (چین، ژاپن و کره جنوبی) همچنان امید به رشد بالاتر از دیگران برای هند در آینده نزدیک متصور باشد.

در واقع اگرچه خطرات تنش های ژئوپلیتیکی، رکود جهانی، و سخت شدن شرایط مالی جهانی همچنان وجود دارند و شاید رشد جهانی در سال 2023 - 2024 کند شود و کند بماند اما هند، با ریاست بر گروه هایی چون گروه 20، فرصتی برای ایفای نقش بیشتر در اقتصاد جهان خواهد داشت.

یعنی اگرچه ممکن است بسیاری از اقتصادها در بلند مدت کوچک تر شوند، اما پیش بینی سهم 16.2 درصدی هند از تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2100، دور از انتظار نخواهد بود.

* فرزاد رمضانی بُنش، نویسنده پژوهشگر ارشد مسائل بین المللی، بخصوص در حوزه کشورهای MENA و آسیای جنوبی است. از او صدها مقالهء پژوهشی و تحلیلی به زبان های فارسی و انگلیسی منتشر شده و او در مصاحبه ای متعددی در رسانه های مختلف شرکت داشته است.