لمپنیسم ایرانی

محسن حیمه دوز

نه فقر اقتصادی ایران ربطی به لیبرالیسم دارد (اشتباهی که مارکسیسم جهان سومی ایران مرتکب آن می شود) , نه لیبرالیسم نسخه مناسبی برای جامعه ایران است (اشتباهی که آکادمیسین های لیبرال اندیش ایران مرتکب آن می شوند). دلیل واضح برای فهم اشتباه هر دو طرف (که به درستی بر نقاط ضعف یکدیگر انگشت می گذارند) این است که: هم فقر  و هم بازار در ایران (که یکی مبنای تحلیل های مارکسیستی ست و دیگری مبنای تحلیل های لیبرالیستی) زمانی فکت های معتبری هستند که برآمده از یک «ساختار طبقاتی» باشند؛ ساختاری که در آن نه تنها «طبقه» تعریف شده باشد و موجودیت رئال و تاریخی داشته باشد بلکه در چنین ساختاری، دانش، علم، تکنولوژی، مدیریت، اندیشه، آکادمی، نقادی، پول، سرمایه و کار هم هویت و تعریف معقول و ساختارمند خودش را داشته باشد، مثل آنچه امروز در ایالات متحده می بینیم.

در ساختار طبقاتی آمریکا، که حتا کارتون های تام و جری هم در آن نشانه شناسی درست خودش را دارد زیرا بخشی از ساختار طبقاتی جامعه را نشان می دهد، می توان هم سخن از فقر و ضرورت فقر زدایی طبقاتی گفت، هم سخن از لیبرالیسم و نو لیبرالیسم کرد تا نسبت بازار آزاد را با آزادی، فقر، رفاه، دموکراسی و نسبت درآمدها و مالیات ها روشن کرد.

در چنین جامعه ای ست که می توان از منظر اندیشه های مارکس (و نه مارکسیسم) به فقر طبقاتی به مثابه یک «مسئله» اندیشید و برای حل آن مسئله، راه حلی علمی و انتقادی پیشنهاد کرد؛ کاری که جان رالز (فیلسوف پسا-تحلیلی معاصر) در نظریه< معروف خود، «عدالت به مثابه انصاف» ارائه کرد؛ نظریه ای که نه وابسته به ایدئولوژی مارکسیستی ست، نه وابسته به ایدئولوژی لیبرالیستی.

اما جامعهء شلخته ایران فاقد ساختار سرمایه داری ست، زیرا در هیچ لحظه ای از تاریخ معاصر ایران کوچکترین نشانه و اثری از شکل گیری ساختار سرمایه داری در آن وجود نداشته و هنوز هم ندارد و هر آنچه بوده نظام پولی بوده نه ساختار سرمایه. بنابراین اثری هم از عقلانیت ساختاری در آن دیده نمی شود، نه در آکادمی اش، نه در بازار و اقتصادش، نه در سیاست و قضاوت اش؛ بلکه در عوض، هر آنچه هست، بی هویتی و شلختگي ست، درست مثل لمپنی که بین طبقات گیر کرده و معلوم نیست وابسته به کدام طبقه است.

به همین دلیل، در چنین جامعه ای، نمی توان از «فقر طبقاتی» سخن گفت و آن را از منظر چپ ایدئولوژیک نقد کرد، یا از کاربرد آموزه های لیبرالیستی در چنین جامعه ای حرف زد. زیرا امکان عینی و امکان نظری انطباق مارکسیسم و لیبرالیسم با ایران وجود ندارد.

علت این اشتباهات تئوریک ناشی از نشناختن «مسئلهء ایران» است. به ویژه نشناختن «مسئلهء تاریخی ایران». مسئلهء تاریخی ایران این است که چندین قرن است بین دو فرماسیون اجتماعی (فئودالیته و مدرنیته) گیر کرده، به طوری که نه هویت قبلی اش را حفظ کرده، نه هویت دومی را به دست آورده. با سنت قبلی نگاه می کند ولی با فرم دومی لباس می پوشد و زندگی می کند.

برخی این وضعیت را، به غلط و به اشتباه، «تضاد سنت و مدرنیسم» هم نامیده اند که درست نیست زیرا «تضاد سنت و مدرن» هم ویژه کشورهای ساخت مندی مثل آمریکا، اروپا، کانادا، ژاپن و چین است نه ایران (و کشورهای مشابهی مثل افغانستان، سوریه، یمن، پاکستان و...) زیرا ایران بین دو فورماسیون است، نه صاحب فرمیشن، که بتواند با تکیه بر آن، صاحب «تضاد سنت و مدرنیسم» هم بشود و برای رفع آن تضاد اقدام هم بکند. (این همان حالت «فرماسیون بی هویتی» است).

«فرماسیون بی هویتی» همان هویت لمپنی ست که این بار به جای شخص یا اشخاص، یک جامعه و فرهنگ به آن دچار شده است. به همین دلیل لمپن با تعریف مارکسی آن Lumpen، تبدیل می شود به لمپنیسم (با تعریف تاریخی آن). ترمی و اصطلاحی که نه در اندیشه های مارکس وجود دارد، نه دیسیپلین آکادمیک آن را شناخته تا به مثابه یک «فنومن تاریخی» بتوان آن را بررسی کرد.

آکادمی هم، مثل عامه کوچه بازار، لمپنیسم را با لات ها و چاقو کش های قداره بند و بی مخی معادل و مشابه می پندارد، در حالی که بر عکس، لمپنیسم در «فرماسیون بی هویتی» که فاقد طبقه، فاقد دانش و فاقد ساختار عقلانی، طبقاتی است، «تنها ساختار نظم دهندهء پنهان» به «بی هویتی شلخته» در تاریخ ایران است.

لمپنیسم، به این معنا، هم یک ایدئولوژی ست (مثل ایدئولوژی های مدرن)، هم یک تئولوژی ست (مثل شبکهء باورهای معنابخش ادیان سنتی)، هم یک نظام معرفت شناختی ست (زیرا دچار خودحق پنداری معرفتی ست)، هم یک دستورالعمل روش شناختی ست (زیرا برای ماندن در قدرت و برای حفظ ثروت با روش های غیر عقلانی و غیر مدنی، راهکارهای فراوان دارد)، هم صاحب پایگاه مشخص با رفتار مشخص جامعه شناختی ست (با انبوه شیفتگان لمپن یا فرصت طلبان حزب باد ولی وابسته به لمپنیسم به صورت پوپولیستی)، هم از منظر آینده پژوهی و فیوچریستی می توان نتایج رفتارش را تا حدی پیش بینی کرد (کاری که غرب دقیقا با ساختار لمپنی ایران از زمان قاجار تا کنون انجام داده است).

به عبارت دیگر، لمپنیسم یک «پدیده پیچیده تاریخی چندوجهی» ست که «علم شناخت آن» هنوز تعریف و تدوین نشده است. اگر روزی چنین دانشی در آکادمی تاسیس شود، بدون تردید ایران و تاریخ معاصرش بهترین «کیس استادی» و مورد مطالعاتی برای تدوین و تاسیس این دانش است.

به همین دلیل هم، تا اطلاع ثانوی، رهایی از آن ممکن نیست و لمپنیسم که هر بار به شکل یک حکومت یا ایدئولوژی ظاهر می شود (چپ، راست، دینی، سلطنتی، چینی، روسی، لیبرال)، تنها شناسنامه معتبر ایران است.

برگرفته از فیس بوک نویسنده

بازگشت به خانه