ذهن برآیشی انسان و افسونگری
ابراهیم هرندی

همه دین‏ ها و آئین‏ ها با چشمداشت به ساختار ژنتیک انسان در ذهن او جا می افتند و پایدار می‏ شوند و از آن‏ در راه افسونکاری بهره می ‏جویند. ذهن انسان سبب جوست و به هر آنچه بی‏ سبب روی می ‏دهد، خیره می‏ شود و در آن درنگ می کند و در پی چرایی می گردد. آنگاه اگر پاسخی نیابد در شگفت می ‏شود. شعبده بازان با چشمداشت به این گرایشِ ذهنی انسان کار می کنند و هر تردستی و افسونگری، با ته مایه ای از این چگونگی شکل می گیرد. پیامبران نیز با توجه به این ویژگی ذهنی، معجزه را گواهی بر راستی ادعای خود می‏ دانسته ‏اند.

پستانداران با نوازش آرام و رام می شوند و برای انسان، که رسته ای از این دسته از جانوران است، نیز «نوازش» نخستین دریافت عاطفیِ نوزاد از مادر خود، پس از زاده شدن است؛ دریافتی که هنگامهء آمدن به جهان را آسان می‏ کند و هراسِ نوزاد را کاهش می‏ دهد و او آرام می‏ کند. گرمای مهرِ مادر، جان پوشِ آدمی می‏ شود و تا پایان هستی، او را امیدوار می ‏دارد. جهان، جایی سرد و سیاه و سنگین است و ما را همین گرماِ، تا پایان زندگی، مانا و افراشته و افروخته و امیدوار می ‏دارد.(2)

نوازش، کلید انبان عاطفهء انسان است. انسان چون دیگر پستانداران، با نوازش مجاب می‏ شود. چنین است که مکان های مقدس را با ساختمان ‏هایی دلگشا که با کاربردِ همهء ترفندهای روانگردانِ هندسی بنا می شوند، با آرایه های دلنشین و شادی آور از آینه و نور و عطر و گل و گلاب و آب و گیاه، پرداختی نوازشگر و ذهن فریب و روان گردان می کنند.

آیا هرگز از خود پرسیده اید که چرا در کنار هر واحهء خوش آب و هوا، کلیسایی، کنشتی، مسجدی، زیارتگاهی و یا نیایشگاهی ساخته اند؟ برای آن که نیروی روان گردانِ طبیعت در آن آبادی های خوشبوم، به حساب معجزه های آن زیارتگاه ‏ها و نیایشگاه ها و  امامزاده ها گذاشته شود. با این حساب، خدایان و انبیا و اولیا و امامزادگان، آبروی خود را در اذهان پیروان شان از ساختار ژنتیک خودشان می‏ گیرند. یعنی هر آنجه را انسان خوش می ‏دارد، با ترفندی ساده بخود نسبت می‏ دهند تا ما خوشداشت ‏های خود را، که واتاب های ژنتیک ما هستند، به حساب "کرامات" و "برکات" آن ها بگذاریم.

چنین است که بزرگترین شب سال، شب میلاد مسیح نام گذاری شده است و گل سرخ را مسلمانان "محمدی" نام ‏نهاده اند و خورشید و ماه و ستارگان را ردِ پای قدسین می ‏خوانند و آفتاب را پرتو ایزدی. نیز چنین است پیوند دادنِ روی و بوی خوش به پیامبران و امامان و بستگان آن ‏ها.

فراتر از آن اگر، با اندکی ریزبینی، به هندسهء کاربردی در ساختمان های مذهبی بنگرید، درخواهید یافت که همانندی شگفتی میان آن ساختمان ها با اُرگان های جنسی انسان است. نمونه این همانندی، مناره، گنبد و محراب است که با گرته برداری از ابزار جنسی انسان، شکل گرفته اند. برای نمونه، همانندی گنبد و پستان و یا محراب با خمِ ران زن و مناره با ابزار نرینگی مرد.

این چگونگی، ورای گوش هوش انسان در گذارِ هزاره ها شکل گرفته است و اکنون زائران رهرو، آن مکان ها را دلگشا و آرامش بخش می یابند. گفتمان "بارگاه ملکوتی" بازتاب عاطفی این چگونگی ست؛ بارگاهی که ملکوتی بودن اش را از کششِ جنسی انسان وام می گیرد و ریزه کاری های آن یادآور کشش ها و کوشش های جنسی هر فرد با جنسِ مخالف است و دیدنِ آن ها آرمان ها و آرزوها و نیز خاطرات خوشِ نظربازی و هوسرانی و خوشباشی را به ذهن آدمی می آورد.

ذهن انسان در برابر شکل های هندسی، بی تفاوت نیست. هر شکل هندسی عاطفه ی ویژه ای را در ما برمی انگیزد. گاه این چگونگی چنان با شتاب و ناگاه روی می دهد که از چشمِ گوشِ هوش بدور می ماند و تن به تورِ خِرَدِ آدمی نمی دهد، اما بدن را به واکنش های فیزیولوژیک وا می دارد. برای نمونه، هنگامی که چیزی، خاطره ی ناخوشایندی را در ذهنِ آدمی زنده می کند، به یکباره فشارِ خونِ انسان، اندکی افزایش می یابد و تپش قلب تندتر می شود و پوستِ او اندکی عرقناک می شود. اما گاه این واکنش ها چنان اندک است که فرد از آن ها باخبر نمی شود.  

ذهنِ آدمی گرایش های برآیشیِ ویژه ای دارد که بنیادِ ژنتیک دارند. یکی از این گرایش ها این است که ما – بی که بدانیم - دایره را بیش از مربع و یا شکل های چند گوشه ای دیگر می پسندیم. این چگونگی را افسونگران و تردستان از دیرباز دریافته بوده اند و، در بازی های افسونگری خود، تا به امروز از آن سود جسته اند. طراحان اتومبیل نیز.

در پیوند با دین نیز، افسونباری ژن، سرچشمهء افسونکاری دین است. این رشته سری دراز دارد و حوزه ای چنان پُر ژرفا و گستراست که با چندین رشتهء علمی، از جمله روانشناسی، زیبایی شناسی، حس های پنجگانه، ادراک، طراحی، صحنه آرایی، هندسه، اِرگونومی، توپولوژی (سطح شناسی)، بوم شناسی، فیزیک، شیمی و رفتار شناسی سروکار دارد.

در گذشته، شعبده بازان و معرکه گیران و افسونگران و قماربازان و پیامبران و ملایان و شاعران و مردم فریبان، سررشته دارانِ این حوزه بودند. اما در روگارِ ما بازاریابان، سیاستمداران، دزدانِ حرفه ای، گوگل، آمازون، مایکروسافت و همهء کسانی که خواستارِ جلب توجه مشتری و خالی کردن جیب او هستند، با تکنیک ها و تاکتیک های ترفندمندی دیجیتال که در لگاریتم نرم افزارهایشان برنامه ریزی شده است، به این کار می پردازند. بهره وری از این شیوه های ترفندمندی در راستای روانگردانی و "مـُخ زنی"، تاکنون بوسیلهء انسان انجام می شد. اما با پیدایشِ هوشِ مصنوعی (A.I.)، کسی را یارای پیش بینی بازتاب های کاربردِ این شیوه در آینده نمی تواند باشد.

_____________________________

1.                        عنوان این یادداشت، برگرفته از این بیت از حافظ است:

             مصلحت نیـست کـه از پـرده بـرون افــتد راز

             ور نه در مجلس رندان خبری نیست که نیست

2.                        میانگین دمای کیهان اندکی بیش از 270 درجه سانتیگراد زیر صفر است.

https://www.worldatlas.com/space/how-cold-is-the-universe.html

بازگشت به خانه