شخصیتِ سه گـانهء انسان

ابراهیم هرندی

بررسی مراودهء فرد با دیگران از چشم اندازِ روانکاوی نشان داده است که هر انسان سه نفر است، یعنی که شخصیتی سه گانه دارد و در هر زمان و هر مکان، یکی از این سه بر آن دو دیگر چیره می شود؛ یکی کودکی که در درون او می زید و سن و سال سرش نمی شود. دیگری مادر و یا پدر، یا پدر و مادر گونه ای که الگوی رفتاری و کرداری اوست، و سومی انسانی که می خواهد باشد و نیست.(1)

شخصیتِ نخست انسان، هلهله گر و پایکوب و دست افشان و شوخ و شنگ و شورانگیز است. آدم همیشه می خواهد که دلش در دست این یکی باشد و بازیگوشی کند و هوایی باشد و آسانگير و آتش افروز و خوشگذران. کسانی که این شخصیت در وجودشان بر آن دو دیگر چیره می شود، نوآور، تازه خواه، آسان گیر، مرزنشناس، "دل - به - هزار- جا"، زودرنج و خویشتن-خواه هستند. بسیاری از نوآوران و هنرمندان این چنین اند.

گرفتاری آن هایی که گرفتار این شخصیت هستند این است که در رفت و آمد و نشت و برخاست با دیگران خود را، کودکانه، از آنان برتر و بهتر می دانند و ناتوان از داد و ستدِ بزرگسالانهء عقلی و عاطفی با آنها هستند، زیرا که همیشه خود را برتر از دیگران می پندارند و هوشِ عاطفی اندکی دارند.

نفر دوم، جدی و سنگین و رنگین و اهل اخلاق و ادب و آداب و هنجارهای اجتماعی ست. آنان که دل به این یک می سپارند و این شخصیت را در ذهن خود میدان می دهند، سخت گیر، نکته دان، عیبجو و پندآموزند. اینان همانانی هستند که همیشه نیمه خالی لیوان را می بینند و هماره از همه چیز و همه کس دلزده و ناشادمان و بستانکارند. این کسان در هر رویداد و روندی در پی کمی ها، کژی ها و کاستی ها می گردند و آن ها را درشت و برنما و پُرنما می کنند. اینان به دیگران از زاویه پدر و یا مادری همه- دانا و برتراندیش می نگرند و آنان را کودکانی آرام و رام و سهل انگار و مهار شده می خواهند. این بیچاره ها، نه خودشان در زندگی روز خوش می بینند و نه دور و بری هایشان. این ها همان کسانی هستند که پدران و یا مادرانی سخت گیر و تلخ جان و گزنده و آزارنده داشته اند و رفتارها و کردارهای آنان را – ای بسا بی که بدانند و یا بخواهند – الگوی رفتاری و کرداری خود کرده اند. اینان تنها می زیند و تنها می روند.

سومی آنی ست که نیست. ابَر انسانی ایده آلی و یکسان- نگر که خود را از دیگران برتر و بهتر نمی داند و همگان را داری حقوقی برابر می پندارد. این یک، نه خود را بزرگتر از آن که هست می انگارد و نه دیگران را کوچکتر از آن که هستند. او نه در حق کسی ناخواسته پدری و یا مادری می کند و نه در برابر کسی کودکی. چنین است که می گویم، این، آنی هست که نیست. چنین شخصينی، گهگاه در فرهنگ دموکراتیک شکل می گیرد. پس بیهود در میان دور و بری هايتان در پی چنين شخصيتی نگردید.

________________________

1.            Transactional Analysis.  برای آگاهی بیشتر در این باره، نگاه کنید به لینکِ زیر:

https://www.simplypsychology.org/transactional-analysis-eric-berne.html

بازگشت به خانه