چگونه خامنه ای پزشکیان را به ریاست رساند؟

پریسا حافظی – خبرگزاری رویترز در دبی

هنگامی که مقامات اطلاعاتی در ماه مه، قبل از انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری، به آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران، اطلاع می دادند، گزارش آنها تلخ بود: «خشمگین از مشکلات اقتصادی و سرکوب آزادی های اجتماعی، اکثر ایرانیان قصد تحریم انتخابات را دارند و شرکت کنندگانی که در انتخابات شرکت می کنند حدود 13 درصد است».

پنج نفر از اشخاص مطلع، به این موضوع گفته اند که در آن لجظه بود که خامنه‌ای تصمیم گرفت یک انتخابات کاملاً سازمان‌دهی شده را برنامه‌ریزی کند و زمینه را برای مسعود پزشکیان، میانه‌روئی کمتر شناخته شده اما مورد اعتماد، فراهم کرن تا در رقابتی که در ابتدا تحت سلطه تندروها بود، به ریاست جمهوری برسد.

به گفتهء این پنج نفر (که دو منبع تندرو، یک مقام ارشد امنیتی و دو خودی هستند)، خامنه‌ای در اواخر ماه مه در محل اقامت ش در یک مجتمع حفاظت شده در تهران، تعداد انگشت شماری از مورد اعتمادترین مشاوران خود را جمع کرد تا در حداقل سه جلسه دربارهء طرح خود با آنها کشورت کند.

یکی از این افراد، که در جریان جلسات قرار گرفته، می گوید: «مقام معظم رهبری نگران بودند که حضور کم مردم به اعتبار نظام روحانیت لطمه بزند و به حاضران دستور دادند تا راهی برای ادارهء انتخابات بیابند».

این انتخابات پس از آن برگزار می شد که ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در یک سانحه هلیکوپتر در ماه مه جان باخته بود. مرگ او برنامه‌های بسیاری از هم‌پیمانان تندروئی را که از او می‌خواستند جانشین خامنه‌ای 85 ساله شود، بر هم زد و باعث ایجاد رقابت بین تندروها برای تأثیرگذاری بر انتخاب رهبر بعدی شد.

ملاقات‌هایی که در اقامتگاه خامنه‌ای انجام شد شامل گروه کوچکی از مقامات ارشد و دستیاران امنیتی، متحد نزدیک و مشاور وی، علی اکبر ولایتی، و همچنین دو فرمانده ارشد سپاه قدرتمند پاسداران بود.

به گفتهء این پنج نفر، که به تفصیل در جریان قرار گرفته اند، هدف خامنه‌ای حفظ رژيم اسلامی در میان مخالفت‌های داخلی و تشدید تنش‌ها با غرب و اسرائیل بر سر غزه بود؛ تنش هائی که که با دخالت متحدان تهران، حزب‌الله لبنان و حوثی‌ها در یمن تشدید شده بود.

آنچه خامنه ای در جلسات در خصوص برنامه و اهداف آن بیان کرد

یکی از خودی ها که در مورد این دیدار توضیح داده، گفت است که خامنه ای معتقد است ایران به رئیس جمهوری نیاز دارد که بتواند برای لایه های مختلف جامعه جذابیت داشته باشد، اما حکومت دینی شیعه حاکم را به چالش نکشد.

در جلسهء دوم چند نام مطرح شد. دو منبع می گویند که خامنه‌ای «پزشکیان» را به‌عنوان فردی پیشنهاد کرد که می‌تواند وحدت بین صاحبان قدرت را تقویت کند، شکاف بین روحانیت و مردم را پر کند و روند انتخاب رهبر معظم آینده را تضمین نماید.

سعید لیلاز، تحلیلگر طرفدار اصلاحات مقیم تهران، گفته است: «این یک طرح بی عیب و نقص از سوی مقام معظم رهبری بود... که بقای جمهوری اسلامی را تضمین کرد».

لیلاز گفته: «پزشکیان از هر بحرانی در داخل کشور، چه با ملت و چه با حاکمیت، اجتناب خواهد کرد. این امر به رهبران ارشد امکان می دهد تا در مورد جانشینی تصمیم بگیرند و آن را در فضایی آرام برنامه ریزی کنند.»

در این مورد دفتر خامنه ای، دفتر روابط عمومی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دفتر پزشکیان برای اظهار نظر در دسترس نبوده اند. دفتر ولایتی هم از اظهار نظر خودداری کرده است.

مهندسی انتخابات؟

انتظار نمی رود رئیس جمهور جدید تغییر عمده ای را در سیاست هسته ای یا خارجی ایران، یا حمایت این کشور از شبه نظامیان در منطقه، ایجاد کند اما او از نزدیک در انتخاب جانشین خامنه ای، که به مسائل مهم دولتی می پردازد، مشارکت خواهد داشت.

منابع گفتند که خصوصیات ملایم پزشکیان پاسحگوی ایرانیان ناراضی را است، ثبات داخلی را در میان فشارهای خارجی فزاینده تضمین می کند و همچنین برای خامنه ای یک متحد قابل اعتماد در روند انتخاب جانشین نهایی فراهم می کند.

یک منبع منطقه‌ای نزدیک به محافل قدرت ایران می گوید که انتخاب پزشکیان برای کاهش تنش‌ها بوده است که پس از بروز موجی از اعتراضات مردمی در پی مرگ یک زن جوان در سال 2022 و محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تر بر آزادی‌های اجتماعی اعمال شده توسط رئیسی، "مهندسی" شده است.

دو منبع نسر می گویند که مرحله اولیه طرح خامنه‌ای زمانی آغاز شد که پزشکیان، که در آن زمان نایندهء مجلیس بود، توسط مقامات عمل‌گرای سابق که با دفتر رهبری مرتبط بودند، تشویق شد تا برای نامزدی در انتخابات 28 ژوئن ثبت نام کند.

آنها می گویند پزشکیان از تصمیمات پشت پرده بی اطلاع بوده است. یکی از منابع نزدیک به او گفته است که او حتی انتظار نداشت که توسط شورای نگهبان تایید شود؛ هیئتی غیرانتخابی متشکل از شش روحانی و شش حقوقدان همسو با خامنه ای که در گذشته بسیاری از نامزدهای میانه رو و سرشناس محافظه کار را از شرکت در انتخابات ممنوع کرده است.

پنج نفر مطلع گفته اند که طرح خامنه ای به گونه ای طراحی شده بود که منصفانه و دموکراتیک به نظر برسد؛ بنابراین دو نامزد سرشناس تندرو، سعید جلیلی، مذاکره کنندهء سابق هسته ای، و محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، توسط شورای نگهبان تایید شدند. این بدان معنا بود که آرای تندروها بین آنها تقسیم شود و راهیابی آنها به دور دوم را دشوارتر کند.

نورالدین پیرمؤذن، نمایندهء اصلاح طلب سابق مجلس شورای اسلامی، که اکنون در ایالات متحده مستقر است، می گوید که جلیلی به اردوگاه فوق تندرو «پایداری» تعلق دارد که از محدودیت‌های اجتماعی سخت‌تر، خوداتکایی، و سیاست خارجی جنگ‌طلبانه حمایت می‌کند - و گمان می‌رود که از قبل قبلاً نامزد خود برای جانشینی خامنه‌ای را انتخاب کرده باشد.

سه تحلیلگر و دو دیپلمات به رویترز گفته اند که پیروزی جلیلی که مخالف توافق هسته‌ای 2015 با قدرت‌های جهانی بود، سیگنالی منفی به غرب می‌فرستاد، زیرا این توافق بر تهران - به دلیل برنامه غنی‌سازی اورانیوم در حال پیشرفت سریع این کشور - فشار وارد می کرد.

یکی از دیپلمات‌های غربی در منطقه می گوید: «با افزایش احتمال بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید... حکومت اسلامی به یک شخصیت معتدل برای باز نگه داشتن باب گفتگو با غرب و کاهش تنش‌ها نیاز داشت».

سخنگوی شورای نگهبان می گوید: «انتخابات بصورتی شفاف و بی طرفانه انجام شد». اما جلیلی و قالیباف برای اظهار نظر در دسترس نبودند.

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفته است: "ما نمی‌توانیم دربارهء تئوری‌های خاصی که درباره آنچه در پشت پردهء انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر ایران رخ داده است، دست به حدس و گمان بزنیم. آنچه می‌توانیم با قطعیت بگوییم این است که انتخابات در ایران نه آزاد است و نه عادلانه."

سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید هم مستقیماً به سؤالات دربارهء نکات اصلی این داستان پاسخ نداد، اما گفت واشنگتن هیچ انتظاری ندارد که انتخابات منجر به تغییر اساسی در رفتار حکومت ایران یا اعمال احترام بیشتر به حقوق بشر دربارهء شهروندان اش شود.

نتیجهء مطلوب

پزشکیان، که از اقلیت قومی آذری می آید، در دور اول با رأی هسته‌ای از رای‌دهندگان که به گفته تحلیل‌گران عمدتاً از طبقه متوسط ​​شهری یا جوان بودند پیروز شد؛ گروه‌هایی که به طور گسترده از سال‌ها سرکوب‌های امنیتی سرخورده بودند.

اما (بنا بر آمار اعلام شده خود حکومت – اضافه شده از جانب نشریهء جنبش) میزان مشارکت رأی دهندگان تنها 40 درصد بود؛ یعنی کمترین میزان در همه انتخابات درحکومت اسلامی، و در نتیحه انتخابات به دور دوم بین پزشکیان و جلیلی ی شدیدا ضدغربی کشیده شد.

قالیباف هم، این عقاب امنیتی که نظرات خامنه‌ای را در هر موضوع مهمی مانند حمایت از قدرت روحانیون اسلامی تکرار کرده است، سوم شد.

بسیاری از ایرانیانی که به قالیباف رأی دادند و یا در انتخابات شرکت نکرده بودند، از ترس سیاست خصمانه داخلی و خارجی جلیلی، در دور دوم در 5 ژوئیه به پزشکیان رأی دادند و میزان را به 50 درصد از 61 میلیون رای دهنده ایران رساندند (یاز هم بر اساس آمار اعلام شدهء حکومت!)

در نهایت طرح خامنه ای به نتیجه مطلوب رسید.

پزشکیان، جراح قلب 69 ساله، با حمایت اصلاح طلبان، محافظه کاران میانه رو و اقلیت های قومی با 54 درصد آرا پیروز شد.

پزشکیان در تلویزیون دولتی گفت: "از مقام معظم رهبری تشکر می کنم. اگر ایشان نبودند، فکر نمی کنم نام من به راحتی از صندوق های رای بیرون می آمد."

دو منبع نزدیک به خامنه ای می گویند که پزشکیان به دستور مقام معظم رهبری و خطاب به مقامات انتخاباتی اشاره می کند که در جهت اطمینان از شمارش صحیح آرا بوده است. مقامات انتخاباتی هم گفته اند که هیچ شکایتی در مورد تقلب در آرا وجود ندارد.

پزشکیان، وفادار به حکومت تئوکراتیک ایران، متعهد شده است که سیاست خارجی واقع‌گرایانه ای را دنبال کند، تنش‌ها را بر سر مذاکرات متوقف شده برای احیای توافق هسته‌ای 2015 با قدرت‌های بزرگ کاهش دهد و چشم‌انداز آزادسازی اجتماعی را بهبود بخشد. او از حقوق زنان و اقلیت‌های قومی سخن گفته و از نحوهء برخورد نهاد امنیتی با مرگ مهسا امینی، یک زن کرد ایرانی که در سال ۲۰۲۲ در حین بازداشت به اتهام نقض قوانین پوشش اسلامی درگذشت، انتقاد کرده است.

پزشکیان در سال 2022 گفته مه: «دختری را دستگیر می‌کنند زیرا چند تار موی او نمایان است... و جسد او را به خانواده‌اش تحویل می‌دهند. این رفتار غیرقابل قبول است».

با این حال، بسیاری از تحلیلگران در مورد اینکه آیا پزشکیان می تواند به همهء وعده های انتخاباتی خود عمل کند یا خیر، تردید دارند زیرا او علناً اعلام کرده است که قصد رویارویی با روحانیون قدرتمند و شاهین های امنیتی ایران را ندارد.

(ویرایش سامیه نخول و دیوید کلارک)

بازگشت به خانه