تفاوت نزاع ایدئولوژیک با جنگ

جلال حیدری نژاد*

«نزاع های ایدیولوژیک» (ولو نظامی هم باشد، مثل همین که الان در حال اتفاق افتادن است) را به «جنگ» ارتقاء ندهیم. یعنی از واژه جنگ برای آن استفاده نکنیم. چون به محض اینکه ما این را به جنگ در حقیقت ارتقاء می‌دهیم، آنچه که یک نزاع است یک امر خُرد است را به جنگ ارتقا می‌دهیم، آن وقت خیلی از مسائل اینجا یعنی از بین نمی‌رود ولی پنهان می‌شود.

ببینید برای اینکه یک امر واقع را بدرستی بتوانیم تبیین و تحلیل بکنیم، اول نیاز به این داریم که گرفتار خطای زبان شناختی نشویم. یعنی بتوانیم از امر واقع، از آن چیزی که رخ داده و دارد رخ می‌دهد، تعریف دقیق و درستی داشته باشیم و بنابر آن تعریف یک نامی برای آن بگذاریم. چون اگر ما در حقیقت در نامیدن یک امر، یک امر اجتماعی، یک امر سیاسی، اگر در نامیدن آن گرفتار اشتباه بشویم، بعدا این در معرفت شناسی ما، در تحلیل ما، در تبیین ما، در تعبیرهای ما، حتی در سوگیری ما، حتی در نتیجه گیری ما، در تمام اینها در حقیقت خود

از نگاه من، آنچه که الان وجود دارد یک «نزاع نظامی ایدئولوژیک: است که از جانب ایدئولوگ های حکومت مذهبی در ایران... و خوب با دیگری، این دیگری می‌تواند هر کسی باشد، هر کسی شما می‌توانید جای این دیگری بگذارید. این «نزاع ایدئولوژیک» واقعا یک امر کلان نیست. چرا نیست؟

برای اینکه ببینیم چرا این نزاع ایدئولوژیک را نباید به جنگ ارتقا بدهیم و اگر به جنگ ارتقا بدهیم گرفتار چه مغالطه‌ای می‌شویم و از آن مغالطه چه کسی سوء استفاده می‌کند، اول باید فکر کنیم پس جنگ چیست؟

در جامعه شناسی جنگ، یک عبارت خیلی معروفی است که می‌گویند «جنگ نتیجه اراده متراکم ملت ها است.» این خیلی نکتهء مهمی است. ارادهء متراکم ملت ها. آیا شما در این نزاع نظامی، که ایدئولوگ های حکومت اسلامی در ایران بانی آن هستند، «اراده متراکم ملت ایران» را می‌بینید؟ نمی‌بینید.

مسئله دیگر این است که جنگ، آنچه که جنگ نامیده می‌شود، قطعا باید موجب همبستگی ملت باشد. یعنی یک همبستگی اجتماعی را بوجود ‌آورد. آیا شما در این نزاع نظامی که ایدئولوگ های حکومت اسلامی موجب آن شده اند، همبستگی اجتماعی می‌بینید؟ نه. این هم واقعا وجود ندارد. آیا شما در این گردش نخبگان می‌بینید؟ ابدا وجود ندارد. آیا در آن تحول شتابان در سیستم ها و سامانه های اجتماعی و فرهنگی و بعضا سیاسی می‌بینید؟ نه.  

ولی اینها ویژگی های جنگ، به معنای جنگ است. و هر چیزی که این ویژگی ها را نداشته باشد، اسم اش جنگ نیست، هر چه شما می‌خواهید اسمش را بگذارید دیگر جنگ نیست. ولو اینکه تبادل آتش هم صورت بگیرد.

هر تبادل آتشی جنگ نیست. جنگ یک ساختاری دارد، یک ریشه هایی دارد و یک میوه هایی. هر چه که شما در مورد تعریف جنگ و مختصات جنگ در نظر بگیرید، در آنچه که الان در حالا رخ دادن است وجود ندارد. چرا وجود ندارد؟

ببینید من اسم این را می‌گذارم یک «نزاع ایدئولوژیک»، بخاطر اینکه ریشه اش «ارزش های حداقلی» و  «هویت حداقلی» است و همه اینها برای یک قشر خاصی است. یعنی اگر این باعث همبستگی اجتماعی نشده، پس این خودش نشان دهنده این است که این برای یک قشر خاصی است، یک قشر ایدئولوژیکی است. و نتیجه این هم و نتیجه این هم اگر مثبت باشد، -اگر- فرض است، باز به حساب همان قشر محدود و ایدئولوژیک سرازیر می‌شود.

حالا چه اتفاقی می افتد، وقتی ما نزاع را به جنگ ارتقاء می‌دهیم؟ ما وقتی نزاع را به جنگ ارتقاء می‌دهیم، در حقیقت این گروه اقلیت ایدئولوژیک، خودشان را، نیت هایشان را، اهداف شان را پشت واژه جنگ که خیلی کلی است، ساختار بسیار کلی تر دارد، بسیار مهیب تر است، بسیار عمیق تر است، پنهان می‌کنند و اینجا، وقتی که می‌گوییم جنگ است، مغالطهء «دفاع از میهن» پیش می‌آید.

برای همین بین ما ایرانی ها الان درگیری وجود دارد. اصلا یکسری مدعی هستند که ما با ایدئولوگ ها هم کار نداریم، ما برای دفاع از ایران می‌گوئیم. امادر وقتی شما باید دفاع از ایران بگوئید که جنگ وجود داشته باشد. همین الان هم که فکر کنید این یک نزاع ایدئولوژیک است، همین الان فکر کنید این یک نزاع بر اساس ارزش های حداقلی است، اگر همین الان فکر کنیم این نزاع نه تنها موجب همبستگی ملی نشده بلکه برای گسسته شدن هویت ملی و همبستگی ها هم شده، آیا شما دیگر آن وقت اسم این را  دفاع از میهن می‌گذارید؟ چگونه برخورد می‌کنید؟

اینها بهرحال آدم را کمی گرفتار تردید می‌کند. ما را گرفتار تردید می‌کند که آیا این مغالطه دفاع از میهن تا چه حد درست است؟ و تا چه حد هم می‌تواند اشتباه باشد؟

بهرحال ارتقاء این نزاع به جنگ، به نظر من ابدا به نفع ما نیست. در نهایت این گروه حداقلی ایدئولوژیک که تمام این فعل و انفعالات، تمام کنش ها و واکنش ها بر اثر ایدئولوژی آنها، بر اثر ارزش های آنها، بر اثر جهان‌بینی آنها شکل گرفته، آنها می‌آیند و تمام نیات خودشان را پنهان می‌کنند و می‌گویند جنگ است و آن وقت بحث دفاع از میهن، بحث دفاع از میهن را در حقیقت پیش می‌کشند که این به نظر من باید به آن فکر کرد.

_______________________

* برگرفته از سخنان این جامعه شناس و مدیر و سردبیر مجله اینترنتی درنگ

https://www.instagram.com/p/DAy1u1IAFVz/

بازگشت به خانه