اپوزیسیون ایران به برنامه نیاز دارد

دیوید اعتباری

درخواست های مکرر اپوزیسیون ایران از ایالات متحده و جامعهء جهانی برای حمایت از مردم، و نه مماشات با رژيم اسلامی، یا اقدام نظامی، بیانگر عطش عمیق یک ملت برای رهایی از استبداد و فروپاشی اقتصادی است. با این حال، بدون یک طرح روشن و ساختار یافته، این درخواست ها بیش از آنکه زمینه ساز عمل باشند، در حد نمادین باقی می مانند.

چالش اصلی در تفرقه مزمن، فقدان سازماندهی و نبود برنامه ای مشخص و بومی محور نهفته است. درخواست ها برای حمایت خارجی، اگر بدون پشتوانه فکری و اجرایی مطرح شوند، در خطر تبدیل شدن به مصرف داخلی قرار می گیرند که اگرچه دلگرم کننده در کلام، ولی کم اثر در عمل هستند. میل به آزادی، هرچند شریف و انسانی ست، اما سیاستگذاران جهانی برای اقدام به چیزی فراتر از آرزو نیاز دارند: برنامه، ساختار و حتی ضمانت اجرا.

درخواست برای حمایت از «مردم ایران» اگرچه از منظر انسانی و اخلاقی قابل درک است، اما در عمل نیازمند تعریف دقیق تر و پشتوانه ای سازمان یافته است. از دید تصمیم سازان بین المللی، حمایت مؤثر زمانی شکل می گیرد که ساختارهایی مشخص وجود داشته باشند که بتوانند خواسته ها، ظرفیت ها و مسیر حرکت مردم را به روشنی بازتاب دهند. تا زمانی که چنین ساختاری شکل نگرفته، حمایت از مفهومی کلی همچون «مردم» در سطح شعار باقی می ماند؛ نه به دلیل بی اعتنایی، بلکه به خاطر نبود کانال های روشن با برنامه ای عملی و قابل اجرا که بتوان بر مبنای آن اقدام کرد.

سیاست گذاران آمریکایی تجربهء تلخ عراق و افغانستان را فراموش نکرده اند؛ جایی که رهبران در تبعید وعده های بزرگ دادند اما در عمل از سازماندهی یا ریشه مردمی برخوردار نبودند. تحریم ها و فشارهای دیپلماتیک نیز نتوانسته اند رژیم ایران را تضعیف اساسی کنند. در چنین شرایطی، بدون اپوزیسیونی ساختارمند، هر نوع حمایت خارجی بیشتر به بی ثباتی می انجامد تا گذار به دموکراسی. ایالات متحده و متحدان اش حاضر نیستند اشتباهات گذشته را تکرار کنند.

در برخی موارد حتی این انتظار از سوی برخی وجود دارد که قدرت های خارجی نه تنها حامی باشند، بلکه مسئول ساختن یک حرکت سیاسی هم بشوند. چنین نگرشی در مواردی مانند احمد چلبی در عراق یا حامد کرزای در افغانستان نتیجه ای جز بی ثباتی و فروپاشی در پی نداشته است. نمونهء موفق جنبش ضد آپارتاید در آفریقای جنوبی به رهبری نلسون ماندلا، تنها زمانی مؤثر واقع شد که بر یک ساختار منسجم، داخلی و مردمی متکی بود. تکیه بر بیگانگان برای شکل دادن به مبارزه، خطر آن را دارد که نتیجه ای توخالی و فاقد مشروعیت در داخل به بار آورد.

در میان ایده های مطرح شده برای تغییر، شاهزاده رضا پهلوی نیز طرحی با پنج عنصر ارائه داده است که بر «فشار حداکثری بر رژیم» و «حمایت حداکثری از مردم» تأکید دارد. این طرح مردم را به سازماندهی محلی فرا می خواند، از ایرانیان خارج نشین می خواهد متحد شوند، و نیروهای حکومتی را به جدایی از نظام تشویق می کند. همچنین خواهان آمادگی برای انتخابات آزاد در آینده است. اما این طرح، با وجود اصول درست، فاقد مکانیسم های مشخص اجرایی و ساختار عملیاتی روشن است.

هر برنامه ای تنها زمانی موفق است که سیستمی مشخص برای اجرای آن وجود داشته باشد. این رویکرد پنج مرحله ای نیز بیشتر مسئولیت را به دیگران می سپارد؛ به دولت های خارجی، به مردم داخل کشور، و به سایر چهره های سیاسی، بدون اینکه خود متکی بر یک ساختار سازمانیافته باشد.

این مشکل محدود به یک جریان خاص نیست، بلکه در سطحی گسترده تر در اپوزیسیون ایران دیده می شود. بسیاری ایده های بزرگ مطرح می کنند، اما بدون آنکه نقشه راه، تیم اجرایی، منابع مالی یا چارچوب سازمانی برای تحقق آن داشته باشند. یک استراتژی واقعی تنها در سطح اصول نمی ماند؛ بلکه به ساختار، تخصص، منابع و برنامهء دقیق نیاز دارد. در نبود این مؤلفه ها، بسیاری از پیشنهادها تبدیل به فهرستی از آرزوها می شوند.

گذار ایران نه از طریق مداخلهء خارجی و نه با رهبری های نمادین تحقق خواهد یافت. این گذار تنها زمانی موفق خواهد شد که توسط متخصصان هدایت و با برنامه ای ساختاریافته پشتیبانی شود، و با انضباط در اجرا همراه گردد. انتقاد از اپوزیسیون به معنای نفی اهداف آن نیست بلکه دعوتی ست برای ارائهء برنامه ای واقعگرایانه و قابل اجرا. اگر بدیل جدی و معتبر می خواهیم، باید ساختارهای حکومتی در سایه طراحی شود، نقش های رهبری مشخص شود، و برای سناریوهای مختلف آینده برنامه ریزی گردد. وگرنه اپوزیسیون در جایگاه ناظر باقی میماند، نه معمار آینده.

اینها صرفاً ایدآل گرایی نیست. کشورهایی چون شیلی در دهه ۱۹۸۰ و ملت های اروپای شرقی در دههء ۱۹۹۰، دقیقاً به همین شیوه از استبداد عبور کردند؛ با برنامه ریزی کارشناسی شده و ساختارهایی منسجم که ثبات را حفظ کردند و گذار را ممکن ساختند. ایران نیز می تواند همین مسیر را طی کند به شرط آنکه برنامهر یزی جایگزین پوپولیسم، هیجان و پراکندگی شود.

در جهانی که ثبات منطقه، تهدیدهای هسته ای و جان انسان ها در خطر است، ایالات متحده و متحدان اش نمی توانند روی جنبشی متفرق و بی سازمان حساب باز کنند. در عین حال، خامنه ای و اطرافیان اش همچنان با منابع مالی گسترده و با تداوم سرکوب سیستماتیک، قدرت را در دست دارند. آنها نه با تردید، بلکه با برنامه، پول و تعهد حکومت می کنند.

اگر اپوزیسیون ایران مسیر خود را با برنامه، ساختار و انسجام نسازد، آیندهء ایران را دیگران خواهند نوشت؛ چه آن آینده دموکراتیک باشد، چه نباشد.

یکشنبه ۱۰ فروردین ۱۴۰۴ برابر با ۳۰ مارس ۲۰۲۵

https://kayhan.london/?p=373215

بازگشت به خانه