شکوه میرزادگی: نگذاریم نماد مقاومت تبریز را نابود کنند

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولار های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

3 شهريور ماه 1396 ـ 25 اگوست 2017

این روزها فرهنگ دوستان تبریز خواب راحت ندارند. صدای ناله های «ارگ تبریز»*، یکی از مهمترین و عزیزترین آثار تاریخی شهرشان به وضوح به گوش می رسد. باز حکومت، شبانه، به جان اثری تاریخی افتاده، تا دور از چشم مردم «خواب زده» آن را نابود کند. اما بسیاری از مردم تبریز بیدار و نگران اند. آن ها صدای حرکت بولدوزر ها را در اطراف ارگ تبریز می شنوند و ضربات سختی را که بر پیکر نماد مقاومت شهرشان فرود می آید حس می کنند.

این چندمین بار است که در دوران جمهوری اسلامی حکومت قصد ویران کردن ارگ تبریز را داشته است.

دو سال پس از انقلاب (1360) به دستور امام جمعه و استاندار وقت تبریز، عده ای با بولدوزر و مواد منفجره ریختند به محوطه ی ارگ تبریز، تا آنجا را، به قول خودشان، به یک مصلی برای برگزاری نماز جمعه تبدیل کنند. 25 کیلو گرم ت.ان. تی، بخش هایی از این بنا را از بین برد اما قبل از تمام شدن کار واکنش سریع مردمان در سراسر ایران و به ويژه تبریز آن ها را متوقف کرد. اما در عوض ارگ نیمه ویرانه را به دست باد و باران سپردند تا خود به خود ویران شود.

شانزده سال بعد یعنی در سال 1376 جماعتی دیگر از حکومتی ها دوباره طرح مصلی را پیش کشیدند و در حریم بنا اقدام به خاکبرداری عمیق کردند. با این کار بازمانده زیرساخت ارگ تبریز نیز نابود شد. باز به خاطر سر و صدای مردم دست نگاهداشتند.

ده سال بعد، یعنی در سال 1386 باز «مصلی سازی» شان شروع شد. و این بار سر و صدا و اعتراض مردم تبریز سبب شد که اکبر اعلمی، نماینده مجلس اسلامی وقت تبریز، جرأت کرد در جلسه علنی مجلس به این اقدامات اعتراض کند. ديگر باره کار به رسانه ها (که با همه ی بگیر و ببندها هنوز خفه نشده بودند) کشیده شد و عاقبت خود حکومتی ها وعده دادند که دستوردهنده را پیدا کنند!

مطابق رسم معمولِ جمهوری اسلامی «کی بود، کی بود، من نبودم» ها شروع شد. رییس میراث فرهنگی، وزیر ارشاد، رییس امنیت ملی مجلس، و دیگرانی چند تقصیر را به گردن یکدیگر انداختند و بالاخره روند ویرانگری متوقف و بنای نیمه ویرانه به حال خود رها شد و ارگ زخمی همچنان زیبا و مقاوم به زندگی ادامه داد و حضورش همچنان موجب دلگرمی مردم تبریز بود.

اما اکنون ويرانگران به اهریمن تاریکی متوسل شده و می کوشند تا شب ها بتوانند این بنا را بی سر و صدا ویران کنند و، اگرچه خوشبختانه و متقابلاً دوستداران میراث فرهنگی هم اعتراض هایشان را شروع کرده اند اما معلوم نیست که وضعیت این اثر تاریخی به کجا خواهد انجاميد.

به راستی هم اين نکته روشن نیست که حکومت چه اصراری دارد ارگ تبریز را ویران کند. آیا به اين خاطر که نامش «نماد مقاومت و ایستادگی ست»؟، و از آنجا بود که سران انقلاب مشروطیت برخاستند و توانستند بر مشروعه خواهان پیروز شوند؟ یا به این خاطر که بهترین نقطه شهر را به یک پایگاه مذهبی ببهوده ی دیگر تبدیل کنند و وابستگان حکومتی هم دور و برش آپارتمان سازی راه بیندازند؟ برایشان هم مهم نباشد که این مصلی نيز، مثل صدها مسجد و امامزاده و مصلایی که ساخته اند کسی را مشتاق نماز خواندن نکند؟ مگر خودشان دایم نمی گویند که: «کسی دیگر به مساجد نمی رود» و یا «مساجد بی رنگ شده اند»؟

هر چه که هست، اگر مردمان سراسر ایران علیه این ویرانگری اقدامی نکنند، باید منتظر فردایی باشند که بناهای تاریخی دیگر شهرها نیز یکی یکی از جا کنده شوند و آنگاه، در چشم بهم زدنی، ایرانی خواهند داشت با هزاران مسجد و امامزاده و مصلی، و بی هیچ هویت و شناسنامه ای که رنگ و بوی ایرانی داشته باشد.

*ارگ تبریز، یا ارگ علیشاه، بنایی ست 700 ساله، یادگار ارزشمندی که از دوران های سخت تاریخی گذشته به دوران ما رسیده است. مردمان تبریز آن را نماد مقاومت می دانند، نمادی که همواره چون سنگری مستحکم و مقاوم برپا ایستاده بود. در زمان مشروطه و قیام مردم تبریز، این بنای تاریخی سنگری امن برای مبارزان مشروطه‌خواه بود و باعث تقویت مواضع نیروهای ستارخان و باقرخان در برابر شلیک توپخانه محمدعلی شاه قاجار شد. هنوز جای گلوله‌های توپ که یادگار مبارزه آزادی‌خواهان بااستبداد است روی دیوارهای ارگ ديدنی است. پس از مشروطه نیز مردم تبریز به مقابله با تهاجم ارتش روس برخاستند و مانند گذشته ارگ علیشاه پایگاهی مستحکم برای مدافعان بود. آن‌ها توپی را در بالای ارگ برای دفاع از مواضع خود قرار داده بودند. در سال 1290 خورشیدی با سقوط تبریز و اشغال آن، نیروهای روس دیوار ارگ را به توپ بستند.

این بنا در دی ماه سال 1310 خورشیدی (در زمان رضاشاه) جزو آثار ملی ایران شناخته شد و به ثبت رسید. قبل از انقلاب نیز برای بار دیگر نقشه حریم استحفاظی قانونی و ضوابط حفاظتی جدیدی برای آن ریخته شد و به تصویب رسید.

علاوه بر اهمیت تاریخی ارگ تبریز این بنا به عنوان یکی از شاهکارهای هنر معماری ایران شناخته می شود. این بنا به دستور «تاج الدین علیشاه گیلانی» ساخته شد. معمار آن «فلکی تبریزی»، از اساتید یک نوع معماری برگرفته از دوران ساسانیان و ایلخانیان بود. به همین خاطر برخی آن را «تاق کسری دوم»ایران می دانند.

این بنای عظیم در بیشتر سفرنامه‌ها و نیز توسط مورخانی مانند ابن‌بطوطه، بدرالدین محمودالعینی، حمد الله مستوفی و …. توصیف شده است. از اطلاعات و توصیف‌های ذکر شده در کتاب‌ها و اسناد می‌توان دریافت که این بنا با ستون های مرمر، کتیبه ها، و گچ بری ها در زمان خود زیبایی و عظمت خاصی داشته است.