سام قندچی: لزوم داشتن نقشهء راه برای آلترناتیو سکولار دموکرات

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولار های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

10 شهريور ماه 1396 ـ 1 سپتامبر 2017

لزوم داشتن نقشهء راه برای آلترناتیو سکولار دموکرات

سال هاست که در جنبش سیاسی ایران بحث می شود که «آلترناتیو رژیم اسلامی ایران» یا روشن نیست و یا روی آن توافق وجود ندارد، و بعد نتیجه گیری می شود که بايد بر چارچوبی حداقلی توافق کنیم و متحد شویم.

حالا بیاییم از آخر به اول برویم: در هیچ جای دنیا شکل دادن به يک ائتلاف بر اساس چارچوبی حداقلی ربطی به آلترناتیو سازی و یا روشن نبودن آن ندارد. همچنين حتی اگر آلترناتیو ها روشن باشند، اين امر به فقدان توافق بر سر آلترناتیوها ربطی نخواهد داشت.

در مورد ائتلافِ بین افراد یا گروه ها یا احزاب بر اساس "چارچوبی معین و حداقلی" نکات زير را می توان در نظر گرفت:

- اول اینکه چنين ائتلافی در صورتی ممکن می شود که بخواهند مسأله ای عملی را حل کنند و مفاد ائتلاف را بر مبنای چنین منظوری می نويسند؛ درست همانگونه که دو کشور متخاصم ممکن است توافقنامه ای را برای پایان دادن به يک جنگ یا آغاز آن در منطقه ای که مشترکاً در آن حضور دارند، با هم امضا کنند. مثال ديگر هم می تواند ائتلاف کردن برای تحقق هدفی معین و عملی، مثل به راه انداختن تظاهرات در خیابان های شیکاگو، باشد.

- با توجه به اين نکات، اگر به کوشش های انجام شده در جنبش سياسی ايران توجه کنيم، می بينيم که اتفاقاً در اين جنبش سال هاست که تعيين «مسأله عملی» را به سودای «ايجاد آلترناتيو» رها کرده اند و، بجای آن، به غلط در اين مورد بحث کرده ايم که "چارچوب حداقلی" که بايد بر سر آن توافق کنیم و متحد شویم ساختن آلترناتیو رژیم اسلامی است.

گویی مشکل این است که یا ماهيت اين آلترناتيو روشن نیست و یا روی آن توافق وجود ندارد.

واقعیت اما این است که، در سی و چند سال گذشته، همهء تلاش ها برای تدوین و تصویب "منشورهای حداقلی اپوزیسیون" بیهوده بوده است. چرا؟ زيرا اين اسناد اصلاً برای هدفی معین و عملی، مثل به راه انداختن تظاهرات در خیابان های شیکاگو، نوشته نشده اند، و مجریان شان هم خواسته اند مشکلی را حل کنند که ساختن آلترناتیو است، در حالیکه آن مشکل را کسی نمی تواند اساساً با ائتلاف حل کند.

کافی است دقت کنیم که اسناد زايندهء ائتلاف های زنده از فردای امضايشان به تحرک از سوی هر طرف امضا کننده، منجر می شود؛ مثلاً ممکن است بگویند چرا این ماده آتش بس یا مبادله اسرا اجرا نشده، و یا آن مادهء حمله به دشمن مشترک در جبهه شرقی یا غربی غلط پیاده شده و از هم آهنگی لازم برخوردار نبوده است. در حالیکه در تمام این سی و چند ساله، بعد از اعلام همه منشورها و طرح هائی که در اپوزیسیون ایران نوشته شده، پس از امضا و اعلام، با بی اعتنایی کامل همه طرف های امضاء کننده قرار گرفته و فراموش شده اند. به قول معروف، همه این منشورها هیاهوی بسیار بوده اند اما برای هیچ.

بر اساس آنچه که گفته شد، سه موضوع را لازم است در نظر بگیریم:

1. ائتلاف با نیروهای گوناگون سیاسی و مدنی (امری که همیشه مطرح بوده و هست) ربطی به موضوع آلترناتیو ندارد.

2. ساختن آلترناتیو باید جدا از موضوع ایجاد ائتلاف ها بررسی شود.

3. آلترناتیوهای رژیم جمهوری اسلامی در ایران سال هاست که روشن هستند و مسألهء اصلی برای ساختن آلترناتیو مترقی، داشتن نقشهء راه است.

از نظر صاحب اين قلم، تنها آلترناتیو مترقی برای ایران، استقرار جمهوری آینده نگر سکولار و دموکراتیک است(1) و این امر سال هاست که روشن است اما، متأسفانه، جریاناتی که از آلترناتيو سکولار دموکرات حرف می زده اند خود معتقد به چنين پديده ای نبوده اند:

- از يکسو چپ های تحول يافته ای بودند که به رغم آنکه، رژیم های کمونیستی صد و پنجاه سال گذشته را قبول نداشته و ندارند، اما با اینحال، هدف شان نه جمهوری دموکراتیک و سکولار، بلکه باز هم رسیدن به کمونیسم بوده است(2). اساساً روشن است که کمونیستهای امروز می دانند با چه چیزهایی مخالفند و آن هم لیست بلند بالایی است که می شود فهرست وار از رساله "اندیشه مارکسیستی و مونیسم"(3)، استخراج کرد، ولیکن از آنچه که می خواهند، نمی توان به فهرستی رسيد. چرا که احیاء کمونیسم پس از یک قرن و نیم شکست در برآوردن اهدافی که مقابل خود قرار داده بود، کار ساده ای نیست، و البته این موضوع مانع از آن نیست که بسیاری از کمونیستها همچنان برای ایجاد آلترناتیو چپ تلاش نکنند، همانگونه که اسلامگرایان پس از همه شکست های 1400 سال گذشته، از تلاش برای احیاء اسلامگرایی و اتحاد اسلام دست بر نمی دارند، اما این امر مسأله ما نیست که هدفمان ایجاد جمهوری آینده نگر سکولار و دموکراتیک در ایران است (4).

- از سوی ديگر، نیروهای پادشاهی خواهی نظیر حزب مشروطه ایران، اگرچه آلترناتیوی بصورت سيستم پادشاهی پهلوی را در مد نظر دارند اما نتوانسته اند تشکیلاتی واقعی در خارج و داخل ایران ایجاد کنند؛ که اگر چنين کرده بودند می توانستند، برحسب نیاز، ائتلاف های مختلفی با نیروهای دیگر درست کنند. واقعیت این است که هدف آنها، یعنی ایجاد رژیم پادشاهی، دستکم در 99 درصد مواقع در دنیا، اصلاً از طریق سازمانی دموکراتیک در تاریخ بوجود نیامده و این مشکل اصلی آنهاست.

- همچنين گروه هایی، بخصوص در بين پادشاهی خواهان، هستند که امید دارند، مثلاً، آمریکا به ایران حمله کند و سپس همانگونه که آیت الله سیستانی را بعد از پیروزی در حمله به عراق با هلیکوپتر به عراق بردند، شاهزاده رضا پهلوی را به ایران ببرند و پادشاهی پهلوی را احیا کنند. اما این چنین برنامه ای هم، حتی اگر خیالی نباشد و ممکن فرض شود، واقعاً در حیطهء قدرت تشکیلاتی ایرانی نیست. بگذريم که به هر حال اینها پاره ای از مسائل مربوط به ایجاد آلترناتیو احیای سلطنت پهلوی در ایران است که برای نیروهایی نظیر حزب مشروطه یا شورای ملی ایران مطرح اند، و مسألهء ما جمهوری خواهان نیست.

- جبههء ملی ايران هم اساساً در تاریخ ایران هيچگاه آلترناتیو قدرت نبوده که بخواهد در راستای ساختن آلترناتيو مطلوب خود به تهيهء نقشهء راه بيانديشد. برای اين جبهه مسأله اين نبوده که رژیم سلطنتی، یا حکومت اسلامی، یا هر جریان دیگری در قدرت باشد؛ مشروط به اين که ملیون هم در قدرت شریک باشند. این شراکت در قدرت هم نه هدفی تاکتیکی، بلکه هدفی استراتژیک بوده است. به همین علت در سراسر دوران رژیم شاه، شعار جبهه ملی چنين بود: "شاه سلطنت کند و نه حکومت"؛ و حتی در رژیم جمهوری اسلامی هم اگر ولی فقیه فقط سلطنت می کرد و جبهه ملی را هم در حکومت شرکت می داد، آنها مسأله ای نداشتند. در نتیجه در زمان شاه در سال های 1320 تا 1332 یا در سال های 1339 تا 1342 ملیون بخشاً در قدرت بودند و بعد از انقلاب 1357 نیز در دولت مهندس بازرگان، شرکت کردند، و همانطور که گفته شد، برایشان اینگونه شرکت در قدرت، تاکیتکی برای ایجاد رژیمی دیگر، قلمداد نمی شد، بلکه هدف بود.

اما، از نظر سکولار دموکرات ها آلترناتیو روشن است: جمهوری سکولار و دموکراتیک، و هدف ساختن آن است.

- گام اول در این راستا، يافتن نقشهء راهی برای ایجاد آلترناتیو سکولار دموکرات است که خوشبختانه تدوین و توافق بر سر پلاتفرم سکولار دموکرات ها آغاز شده است(5).

- آنگاه، در گام دوم، متشکل کردن گروه های همسود در برنامهء کار قرار می گيرد (6). چرا که بدون حمایت روشن گروه های همسود از هدف ایجاد جمهوری سکولار و دموکراتیک، فکر ايجاد آلترناتیو سکولار دموکرات بی معنی خواهد بود، و ما هیچگاه نخواهیم توانست به چنین حکومتی دست پیدا کنیم.

البته نحوهء کار با گروه های همسود بستگی به وضعیت سیاسی و مدنی در کل جامعه دارد. همچنین از حالا نمی شود این را که چه روشی برای کسب قدرت به کار برده خواهد شد، معين کرد؛ چرا که، مثلاً، اگر شرایط جامعهء ایران طوری تغییر کند که مثل دوران مشروطه یا سال های 1320 تا 1332، حزب بتواند برای مقامات قوه مجریه و قضاییه و مقننه، کاندید بدهد، طبعاً فعالیت حزب می تواند در داخل کشور به شکل مسالمت آمیز دنبال شود، در حالی که اگر، باز مثلاً، جنگی با ایران آغاز شود و رژیم جمهوری اسلامی ساقط شود، یا که چند سالی در حالت جنگی ادامه حیات دهد، برخورد حزب سکولار دموکرات ایرانیان به جنگ، در طرح و پیاده کردن نقشه راه، برای ساختن آلترناتیو مترقی، تأثیری بسیار تعیین کننده خواهد داشت. به عبارت دیگر، کسب قدرت توسط آلترناتیو سکولار دموکرات، و حتی نحوهء کار با گروه های همسود، بستگی به نقشه راه و پیاده کردن آن در شرایط واقعی در جامعه ایران خواهد داشت.

اکنون ما در مرحله اولِ ایجاد آلترناتیو سکولار دموکرات، یعنی تدوین پلاتفرم هستیم و در نتیجه بهتر است پلاتفرم های موجود را مورد بررسی دقیق قرار دهیم، گروه های همسود مشخص شده و پلاتفرم نهایی تشکلی همچون حزب سکولار دموکرات ایرانیان تدوین و تصویب شود. گام بعدی، که آن هم بنظر می رسد از هم اکنون در اين حزب برداشته شده، ارزیابی نحوهء همکاری و متشکل کردن گروه های همسود است.

6. گروه های همسود و حزب سکولار دموکرات ایرانیان