سکولار دموکراسی ایدئولوژی نیست؛ اما...*
سام قندچی

          واژهء «سکولار»، در درون عبارت «سکولار دموکراسی»، دارای ويژگی معينی است که:

          1. از يکسو به مدد پيوند به پديده ای بنام «سکولاريسم سياسی - حقوقی» مشخص می شود،

          2. و از سوی ديگر، «سکولاريسم سياسی» را در عمل از انواع ديگر سکولاريسم جدا می سازد،

          3. و مدعی است که«سکولاريسم سياسی» تجلی يک ايدئولوژی معين نيست. حال آنکه انواع ديگری از سکولاريسم می توانند جنبهء ايدئولوژيک پيدا کنند.

          4. در توضيح ايدئولوژيک بودن يا نبودن يک مفهوم نيز توضيح داده می شود که تسلط کامل هر مذهب یا ایدئولوژی به معنی حذف بقیهء مذاهب و ایدئولوژی ها است، حال آنکه تسلط کامل سکولار دموکراسی بر يک جامعه آزادی همهء مذاهب و ایدئولوژی ها را تضمين می کند. امروز جوامع اروپای غربی و آمریکای شمالی این حقیقت را قرن ها است که در عمل ثابت کرده اند.

          5. در مقابل، مثلاً،  «سکولاریسم فلسفی» (به معنی انکار عالم غيب و خدا و دين و مذهب) در اساس يک ايدئولوژی است.

          توجه کنيم که اين «تفکيک» روز بروز در جمع اپوزيسيونی که برای برانداختن حکومت اسلامی مسلط بر ايران می کوشد اهميت بيشتری يافته است. بطوری که آقای دکتر اسماعیل نوری علا(3) [که به همراه آقایان حسن اعتمادی(4)، منوچهر یزدیان(5) و شماری از همرهان شان از بنیانگذاران حزب سکولار دموکرات ایرانیان هستند] بارها به تفصیل در اين مورد بحث کرده، و توضيح داده اند که منظور ايشان و حزب شان و نيز مهستان جنبش سکولار دموکراسی ایران(6) - که یکماه دیگر ششمين کنگرهء سالانهء خود را در فرانکفورت(7) برگزار می کند - از تبليغ «سکولاريسم» مندرج در «سکولار دموکراسی» نوعی ايدئولوژی مبتنی بر «سکولاریسم فلسفی» نبوده و هدف کار استقرار «سکولاریسم سیاسی» است؛ نکته ای که از سوی مهستان، در متن پیشنهادی برای قانون اساسی جدید ایران آینده که پیش نویس آن توسط خانم دکتر نیره انصاری(8) نوشته شده، منعکس است و از آنجا که استبداد هم ريشه در تسلط ايدئولوژی دارد، تشکلاتی نظیر اين حزب و مهستان از هم اکنون برای جلوگیری از بازتولید استبداد در ایران (9) نيز برنامه ریزی کرده اند که حاصل آن در شمارهء ششم فصلنامهء «گیتی مداری - نشريهء تئويک حزب سکولار دموکرات ایرانیان (که چند روز پیش منتشر شد) انعکاس یافته است(10).

          البته امروز هم، پس از گذشت چند قرن از توسعهء جوامع سکولار و دموکراتیک در اروپای غربی و آمریکای شمالی، هنوز درصد بسیار کمی از جامعه کسانی هستند که کاملاً غیرمذهبی و غیر ایدئولوژیک باشند و، در مقابل، اکثریت قریب به اتفاق مردم اين جوامع سکولاریسم سياسی و دموکراسی را بعنوان روش زندگی خود پذیرفته اند. یعنی در اين سرزمين ها حکومت و مذهب از یکدیگر جدا هستند و آنچه که جمعی از سکولار دموکرات های ایران دو سال پیش در "بیانیهء جدایی کامل حکومت و مذهب در ایران"(11) بمثاله هدف خود اعلام کردند، واقعیت زندگی جوامع اروپائی و امريکای شمالی است. در عين حال، از نظر تئوریک نیز، «جان رالز»(12) در کتاب «یک تئوری عدالتِ» خود به دقت نشان می دهد که امروز در همهء این جوامع دیگر در مورد مبانی این دیدگاه نیازی به تئوری جامع لیبرالیسم کانت وجود ندارد و سکولار دموکراسی را می توان بصورت «الگو»ئی در نظر گرفت که صرفنظر از هر ایدئولوژی و مذهب، قابل استفاده است.

          حال پرسش آن است که آیا ما در مورد جامعهء ایران نیز می توانیم همین سخن را بگوییم؟

          واقعیت تلخ آن است که - حتی پیش از به قدرت رسیدن رژیم ضدجمهوریت اسلامی - تکامل سکولار جامعهء ایران بخصوص در عرصهء قوهء مقننه و قضاییه بسیار ضعیف بود، و در پی ایجاد رژیم اسلامی نيز سکولاریسم در همهء عرصه های زندگی و دولت، به شدت ضربه خورده است. در نتیجه، طرح مشخص سکولار دموکراسی در ایران که عليه حکومت مذهبی مبارزه می کند به نوعی همچون ترویج یک ایدئولوژی می نماید، حال آنکه که سکولار دموکراسی يک ایدئولوژی نیست و مواضع ضد مذهب آن صرفاً ناشی از شرايطی است که اين شبهه را بوجود می آورند. مثلاً، می توان پرسيد که آیا می شد در جامعه ای که تحت تسلط فاشیسم هیتلری بود می شد به گونه ای مبارزه کرد که طی آن سکولار دموکراسی در تضاد با ايدئولوژی نازيسم نباشد؟  

          ديده ايم که آلبرت انیشتین - که نه سیاسی بود و نه مذهبی - مجبور شد، طی حرکتی سیاسی و در راستای دفاع از حق وجود مذهب اجدادی خويش، صدا بلند کند و تا آنجا پيش رود که بهنگام تأسیس دولت اسرائیل به او پیشنهاد کنند که رییس جمهور اسراییل شود.

          بدينسان، او در شرايط دوران جنگ جهانی دوم بطور هدفمند برای دستیابی به سکولار دموکراسی فعالیت کرده و مواضعی را اختيار کرد که ممکن است «ایدئولوژیک» هم تلقی شوند. اما واقعيت چنين نبوده است. همانگونه که تلاش های روشنگرانهء دوران کانت، گرچه بسیار هدفمند بوده و بر مبانی سیستم جامع لیبرالیسم کانت استوار بودند، اما ایدئولوژیک محسوب نمی شدند.

          حال ممکن است کسی بگويد که اتفاقاً همين «تفکيک» در مورد حکومت کامل مذاهب و ایدئولوژی ها نیز صادق است؛ چرا که اگر جامعه ای کلاً مذهب یا ایدئولوژی خاصی را بپذیرد، آن مذهب و ايدئولوژی برایش «عادی» شده و ماهيت ايدئولوژيک خود را از دست می دهد.

          اما این سخن درست نیست؛ چرا که، همانگونه که گفته شد، تسلط کامل هر مذهب یا ایدئولوژی به معنی حذف بقیهء مذاهب و ایدئولوژی ها است، حال آنکه تسلط کامل سکولار دموکراسی بر يک جامعه به معنی آزادی همه مذاهب و ایدئولوژی ها می باشد.

به امید جمهوری آینده نگر دموکراتیک و سکولار در ایران

 

IRANSCOPE.COM
http://www.ghandchi.com

پانزدهم مرداد ماه 1397
 August 6, 2018 

_____________________________________

* پنج سال پیش گفت و گویی را در مورد اصطلاح "سکولار دموکراسی" با گروهی اسلامی بنام "سازمان موحدین آزادیخواه ایران" داشتم که در واقع به نوعی موضوع مورد بحث در این نوشتار است، هرچند آن گفتگو بیشتر بر داستان "دموکراسی اسلامی" متمرکز شد(1). اما امروز که احزابی نظیر «حزب سکولار دموکرات ایرانیان«(2) به وجود آمده اند، شاید ضرر نداشته باشد که دربارهء این موضوع مجدداً بحث شود.

1. آيا پسوند سکولار نظير پسوند اسلامی است؟
http://www.ghandchi.com/762-secular-suffix.htm 

2. درباره حزب سکولار دموکرات ایرانیان

https://goo.gl/22wBEV

About Iranian Secular Democratic Party

https://goo.gl/2rE4ZX

3. دکتر اسماعیل نوری علا

https://goo.gl/z8Et3N  

4. آقای حسن اعتمادی

https://goo.gl/f5Rz65  

5. آقای منوچهر یزدیان

https://goo.gl/tT82Ad  

6. مهستان: اتحاد جمهوریت خواهانِ سکولار، دموکرات و آینده نگر
http://isdmovement.com/2018/0518/051818/051818-Sam-Ghandchi-Re-Mehestan.htm 
http://www.ghandchi.com/2048-mehestan-e-jomhouritkhahan.htm

7. ششمین کنگره سالانه سکولار دموکراتها در 22 و 23 سپتامبر 2018 در فرانکفورت

http://isdmovement.com/Congress.htm   

8. دکتر نیره انصاری

https://goo.gl/a3v6zs 

9. بعد از دموکراسی، چگونه از بازتولید استبداد در ایران جلوگیری کنیم
http://www.ghandchi.com/2191-regeneration-of-a-tyranny.htm

http://isdmovement.com/Gitimadari/Gitimadari-Nr-6.pdf#page=38 
After Democracy, How to Prevent Regeneration of a Tyranny in Iran
http://www.ghandchi.com/2191-regeneration-of-a-tyranny-english.htm 

10. شماره ششم فصلنامه گیتی مداری حزب سکولار دموکرات ایرانیان

http://isdmovement.com/Gitimadari/Gitimadari-Nr-6.pdf

11. بیانیهء جدایی کامل حکومت و مذهب در ایران
http://isdmovement.com/Ghandchi-Bayanieh.htm