سام قندچی: صف بندی های گلوبال در زمان حاضر

تأسيس: 14 مرداد 1392 ـ در نخستين کنگرهء سکولاردموکرات های ايران -همزمان با 107 مين سالگرد مشروطه

خانه | آرشيو صفحات اول سايت | جستجو در سايت | گنجينهء سکولاريسم نو

25 بهمن ماه 1400 - 14 فوریه 2022

برای درک اوضاع جهانی در ارتباط با حملات رادیکال های اسلامگرا و جنگ های خاورمیانه، بد نیست نگاهی به صف بندی های گلوبال در حال حاضر بیاندازیم. بیش از ده سال پیش هنگام حمله آمریکا به عراق، دیدگاه های گلوبال تازه ای برای درک جهان در مقایسه با دوران جنگ سرد، به تفصیل مطرح شدند(1). در سال گذشته، تقابل آمریکا و دیگر کشورهای غربی با روسیه در اوکراین، نشان داد که حوزهء نفوذ از نوع جنگ سرد، اما به شکلی تغییریافته، همچنان در درگیری های منطقه ای نقش ایفا می کند.

در اروپا، اکثر کشورهای بلوک شرق پیشین، نظیر کشورهای بالتیک، عضو ناتو هستند و در حوزه نفوذ آمریکا قرار دارند، و از روسیه فاصله می گیرند؛ در صورتیکه برخی دیگر نظیر بلاروس نه تنها عضو «سی اس تی اُ»، بلکه بسیار به روسیه نزدیک است. همچنین کشورهای تجزیه شده یوگسلاوی پیشین اساساٌ متحد آمریکا هستند به غیر از صربستان که به روسیه نزدیک است. برخی دیگر از کشورهای اروپای شرقی که در گذشته از روسیه فاصله می گرفتند اما متحد آمریکا هم نبودند، نظیر آلبانی، نه تنها امروز عضو ناتو هستند بلکه کاملاً در حوزه نفوذ آمریکا قرار دارند. رومانی نیز مثال دیگری است. در آسیای صغیر، برخی کشورهای شوروی سابق نظیر ارمنستان به روسیه نزدیکند، در صورتیکه در منطقه قفقاز، گرجستان متحد نزدیک آمریکا است و آذربایجان، گرچه عضو سی آی اس می باشد، اما به آمریکا نزدیکتر است. گوئی نقشه دوران جنگ سرد تغییر کرده اما همچنان وجود دارد. در خاورمیانه، ایران که در گذشته متحد آمریکا بود امروز به روسیه نزدیکتر است در صورتیکه عراق که به روسیه نزدیکتر بود در حال حاضر به آمریکا نزدیکتر است، و هردو کشور بیش از دوران جنگ سرد غیرمتعهد شده اند.

واقعیت این است که گرچه صف بندی های گذشته از نو ترسیم شده اند اما نه روسیه از نظر گلوبال آنقدر مهم است و نه صف بندی های آمریکا - روسیه عوامل تعیین کننده در ژئوپولتیک جهانی هستند. در حقیقت نه روسیه، بلکه چین تنها قدرت جهانی است که با آمریکا قادر به رقابت است. چین که تنها دولت عمده کمونیستی در جهان است تا کنون روابطش را با غرب به روشی دوستانه در قرن بیست و یکم تنظیم کرده است. شاید بیشتر تنش هایی که در رابطه روسیه و آمریکا می بینیم به دلیل تکبر و اشتباهات دیپلماسی بوده تا آنکه بخاطر تفاوت های غیرقابل اجتناب سیستم های اجتماعی-سیاسی باشد که جهان در دوران جنگ سرد شاهد آن بود. صف بندی های گلوبال آمریکا و روسیه اساساٌ بازمانده دوران جنگ سرد اما در شکل نوین است. جهان پدیده مشابهی را زمانی که قدرت های استعماری کهن نظیر پرتغال، هلند، و اسپانیا جای خود را به بریتانیا، فرانسه و آلمان می دادند، تجربه کرده است. حرارت ناشی از بقایای نظم جهانی دوران جنگ سرد را نباید با صف بندی های گلوبال پیش رو اشتباه کرد که لزوماً از طریق دولت های ملی در آینده تعریف نمی شوند(2).

رابطه جنبش اسلامگرایی رادیکال و گلوبالیسم به تفصیل در دهه گذشته مورد بحث قرار گرفته است(3). روبرو شدن با تهدید اسلامگرایی رادیکال که شبیه وضعیت سال 2001 است نیازمند همکاری بین المللی نیروهای مدرن است. همه ی طرفهای بازمانده از دوران جنگ سرد، مدرن هستند و واقعیت اینکه هیچ کدام به بهشت اتوپیستی برای جهان اعتقادی ندارد! اما بسیاری از نیروهای اسلامگرا در گذشته متحدان آمریکا بودند و همچنان ضدیت بسیاری از این گروه ها با نفوذ روسیه مورد استقبال آمریکا است. به عبارت دیگر مدلهای توتالیتر اتوپیستی که در دولتهای مدرن به شکل های فاشیسم و کمونیسم در قرن بیستم خود را نشان داد از نظرگاه امروز روسیه و چین بسیار فاصله دارد. ما در دوران استالین و مائو زندگی نمی کنیم. تنها جنبشهایی که مدلهای اتوپیستی را برای توجیه عملیات مستبدانه مورد استفاده قرار می دهند نیروهای اسلامگرای رادیکال هستند و این مسأله گلوبالی است که لازم است با آن مواجه شویم. اسلامگرایان رادیکال امید کاذب برای آنهایی که دنبال خواب و خیال بی اساس در دنیایی که هیچگونه صف بندی مدرن برای اشاعه بهشت های خیالی ندارد، فراهم می کنند. بطور خلاصه صف بندی های گلوبال از یکسو بقایای دوران جنگ سرد هستند که همچنان دوام آورده اند و در برابر تلاشهای گلوبال برای پیشرفت در حل مسائل منطقه ای مانع ایجاد می کنند؛ و از سوی دیگر ما با جنبش قوی رادیکالیسم اسلامی روبرو هستیم که اتوپی قرون وسطایی را بمثابه نوشداروی همه معضلات بشریت، تبلیغ می کند (4).
به امید جمهوری آینده نگر دموکراتیک و سکولار در ایران.

بازگشت به خانه